Abdulla Avloniy pedagogik qarashlari (Абдулла Авлоний педагогик қарашлари)

Abdulla Avloniy pedagogik qarashlari (Абдулла Авлоний педагогик қарашлари)
Reja:
1. Avlоniy hayoti va ijtimоiy faоliyati.
2. Avlоniy ijodiy merosi.
3. Avloniyning pedagogik qarashlari.
Xulosa
Abdulla Avloniy — mashhur o‘zbek pedagogi, olim va jamoat arbobi, o‘zbek matbuoti va maorifining fidoyisi. U 1878-yil 12-iyulda Toshkentning Mergancha mahallasida, oddiy hunarmand to‘quvchi oilasida dunyoga kelgan. Ota-onasi savodli, ilmga ishtiyoqmand insonlar bo‘lib, farzandlarining ta’lim olishini qo‘llab-quvvatlaganlar.
…
Abdulla Avloniy o‘zbek ziyolilari orasida birinchilardan bo‘lib, milliy teatrni shakllantirish va uni professional san’at darajasiga ko‘tarish yo‘lida ulkan ishlarni amalga oshirdi. U 1913-yilda «Turon» nomi bilan teatr truppasini tashkil etib, o‘zbek teatrining rivojlanishiga tamal toshi qo‘ydi. Biroq bu truppaning professional teatrga aylanishi yo‘lida jiddiy to‘siqlar mavjud edi. Chor hukumati mustamlakachilik siyosati tufayli teatrning xalq ongini uyg‘otuvchi kuch sifatida shakllanishiga qarshilik ko‘rsatdi.
…
Jadidlar harakati vakili sifatida Avloniy va uning safdoshlari millat kelajagini ilm-ma’rifatda deb bildilar. Ular o‘z yurtlaridan yetuk olimlar, bilimdon mutaxassislar va madaniyat arboblari yetishib chiqishini orzu qilgan hamda bu yo‘lda fidoyilik bilan xizmat qilgan. Avloniyning bu boradagi sa’y-harakatlari O‘zbekistonning ijtimoiy va madaniy hayotida chuqur iz qoldirdi.
…
Abdulla Avloniy «Tarbiyaning zamoni» bo‘limida tarbiyani yoshligidan boshlash zarurligini ta’kidlaydi va bu ishga ota-ona, muallim, hukumat va jamiyatning boshqa a’zolari hammasi birdek kirishishi lozimligini uqtiradi. U tarbiyaning jamiyat hayotidagi ahamiyatini quyidagicha ta’riflaydi: «Al-hosil tarbiya bizlar uchun yo hayot, yo mamot, yo najot, yo halokat, yo saodat, yo falokat masalasidur.»
…
Abdulla Avloniyning «Turkiy guliston yoxud axloq» asari ma’rifatparvarlik g‘oyalarini targ‘ib etuvchi bebaho manba hisoblanadi. Asarda ilmning inson hayotidagi o‘rni, uning axloqiy va madaniy jihatdan yuksalishidagi ahamiyati keng yoritilgan. Avloniy ilmni insoniyat uchun eng muqaddas fazilat deb bilib, uning qadr-qimmatini quyidagicha ifodalaydi: «Ilm dunyoning izzati, oxiratning sharofatidur. Ilm inson uchun g‘oyat oliy muqaddas fazilatdur. Zeroki, ilm bizga o‘z ahvolimizni, harakatlarimizni oyna kabi ko‘rsatur. Zehnimizni, fikrimizni qilich kabi o‘tkir qilur... Ilmsiz inson mevasiz daraxt kabidur...»
…
Abdulla Avloniy sabr, toqat, sabot va matonatni insoniy fazilatlarning eng ulug‘i deb biladi. Uning fikricha, har qanday ishda muvaffaqiyatga erishish uchun sabr bilan harakat qilish lozim. Sabr insonning nafsini boshqarishga yordam beradigan, uni g‘urur va halokatdan saqlaydigan qudratli fazilatdir. U kishiga shoshqaloqlikdan yiroq bo‘lishni, har bir ishni mulohaza bilan, ohista va puxta bajarishni o‘rgatadi.
…
Shuningdek, Avloniy so‘zlashuv odobi masalasiga ham katta e’tibor beradi. U inson nutqining qadr-qimmatini, uning shaxsiyati, bilimi va fazilatlarini aks ettirishini ta’kidlaydi:
«So‘z – insonning daraja va kamolini, ilm va fazilini o‘lchab ko‘rsatadurgan tarozisidir. Aql sohiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qiymatini so‘zlagan so‘zidan bilurlar».
…
Uning tahliliga ko‘ra moddiy boylik yaratishning asosiy yo‘llari hunarmandchilik, ziroatchilik, chorvachilik, savdogarchilik. Lekin Avloniy ta’kidlaganidek, bu kasblar zamonaviy bilim bilan qo‘shilib bormasa, hech qanday yutuqqa erishib bo‘lmaydi. Avloniy turkistonliklarning iqtisodiy zaifligini misollar orqali ko‘rsatadi: amerikaliklar bir dona bug‘doy ekib, yigirma qadoq bug‘doy oladilar. Yevropaliklar Turkistondan 5 tiyinlik paxtani olib, qayta ishlab, uni 25 tiyinga sotadilar. Ammo turkistonliklar hamon eski usulda yashab, iqtisodiy imkoniyatlarini ishga solmaydilar.
…
Umuman olganda, Avloniyning faoliyati faqat adabiyot va ta’lim bilan cheklanmay, ijtimoiy-siyosiy hayotda ham muhim rol o‘ynaganini ko‘rsatadi. Uning mehnati xalqni ma’rifatga chorlash, ilm va kasb-hunar o‘rganishga undash, milliy ong va vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirish yo‘lida beqiyos bo‘ldi.
…