Turk xoqonligining boshqaruv siyosati

Turk xoqonligining boshqaruv siyosati

boshqaruv siyosati
MUNDARIJA

KIRISH …………………………………………………………………………..3
I BOB. TURK XOQONLIGIGA OID MANBALAR VA XOQONLIGI TASHKIL TOPISHI

1.1. Turk xoqonligiga oid manbalar va tadqiqot …………………………………6
1.2. Turk xoqonligi tashkil topishi…………………………………………..…..13

II –BOB TURK XOQONLIGINING MUNOSABATLARI VA BOSHQARUV TIZIMI

2.1 Turk xoqonligining munosabatlari tashkil topishidagi tarixiy shart-sharoit….17

2.2 Turk xoqonligida iqtisodiy-siyosiy, madaniy hayot…………………………..21

III. BOB. SHARQIY VA G’ARBIY TURK XOQONLIGIDA DAVLAT BOSHQARUV TIZIMI 

2.1.Sharqiy turk xoqonligida davlat boshqaruv tizimi …………………………..25
2.2. G’arbiy Turk xoqonligida davlat xoqonligida davlat boshqaruv tizimi ……26
XULOSA …………………………………………………………………..…...35
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ………………………..37


 

KIRISH

VI asr o’rtalarida Oltoyda (Janubiy Sibir va Shimoliy Mongoliya) O’rta Osiyo tarixida muhim rol o’ynagan ko’chmanchilar davlati – Turk xoqonligi (551-744) tashkil topdi. Turk so’zini birinchi marta tilga olinishi 542-yili to’g’ri keladi. Yozma manbalarda u turlicha atalgan: Xitoy manbalarida “tutsdus”, forsiy tildagi manbalarda “turk”, bitiktoshlarda saqlanib qolgan yozuvlarga qaraganda bu xalq o’zini turk deb atagan. “Turk” atamasi (kuchli, baquvvat) dastlab etnik ma’noga emas, ijtimoiy ma’noga ega bo’lgan. Ashina urug’u, unga bo’ysungan va yaqin qarindosh bo’lgan hamda yangi davlat birlashmasining o’zagini tashkil etgan qabilalarning harbiy zodagonlari shunday atalar edi. Keyinchalik, ulkan qabilalar ittifoqini va unga itoat qilgan xalqlarni turk deb atay boshlaganlar. Qabilaning eski nomi ashina hukmronlik qiluvchi sulola nomi bo’lib qolgan. 

Xalqlarimiz davlatchiligi tarixida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan Turk xoqonligi xususida talaygina manbalar bizning kunlarimizgacha saqlanib qolgan bo‘lsa-da, ularning ayrimlari bir-birini inkor etadi. Ushbu manbalar VI asrning oxirlarida yashagan vizantiyalik tarixchilar Menandr Protektor, Feofan Vizantiyskiy, suriyalik tarixchi Ionna Efessiylarning tarixiy asarlari, epigrafik yodgorliklar - Urxo‘n-Yenisey, runiy yozuvlari, Xitoyning “Tan xonadoni tarixi” qabilardir. Undan tashqari o‘rta asrlar mualliflari at-Tabariy, Denovariy, Beruniy, Narshaxiylar asarlarida ham Turk xoqonligi to‘g‘risida ma’lumotlar uchraydi. 
V asrning ikkinchi va VI asrning birinchi yarmida Oltoy va Janubiy Sibirda Ashina qabilasining yabg‘ulari Asanshod, Tuu va Buminlar (460-553) boshchiligada turkiy qabilalarning ittifoqi vujudga keladi. Qadimgi turk manbalarida bu ittifoq “tyurk”, “tyurk el”, “turk bo‘dun” kabi nomlar bilan tilga olinadi. VI asr o‘rtalarida Bumin boshliq bu turk ittifoqi tele qabilasini o‘ziga bo‘ysuntirgach, Markaziy Osiyodagi eng kuchli Jujan xoqonligiga qaqshatqich zarba beradi. 551-yilda Bumin “xoqon”, ya’ni hukmdor unvoniga muyassar bo‘lib, Markaziy Osiyoda yangi imperiya “Turk xoqonligi” ga asos soladi. Oltoy xoqonlikning markazi bo‘lib qoladi. Markaziy Osiyo va Janubiy Sibirda hukmronlikni mustahkamlab olgach, Bumin va uning ukasi Istemi xoqonlik chegaralarini kengaytirishga kirishadilar. Qisqa vaqt ichida Enasoy (Enisey) daryosi bo‘ylarida yashovchi qirg‘izlar, Janubi-G‘arbiy Manjuriyaning mo‘g‘ul qabilasi-kidanlar bo‘ysundiriladi. Shimoliy Xitoy viloyatlari bosib olinib, Xitoy imperatori turklar bilan sulh tuzishga, keyinchalik esa hatto u yiliga yuz ming to‘p ipak mato hisobida xoqonlikka o‘lpon to‘lab turishga majbur bo‘ladi. Turklar g‘arbga tomon muvaffaqiyatli yurishlar olib boradilar. Harbiy harakatlarga Istemi boshchilik qiladi. Unga “Yabg‘u xoqon” degan unvon beriladi. Tez orada Yettisuv va Sharqiy Turkistonga tutashgan yurtlarda yashovchi nushibi, dulu va turkash kabi turkiy qabilalar bo‘ysuntiriladi. 555-yildayoq turklar Sharqiy Turkistonning obod dehqonchilik viloyatlarining kattagina qismini boy hunarmandchilik shaharlarini hamda Sirdaryo va Orol dengizi bo‘ylarigacha cho‘zilgan keng dashtliklarini butunlay egallab oladilar. Turklar hokimligi shu paytlarda shubhasiz Xorazmga ham yoyilib, xoqonlik chegarasi eftallar hududlariga borib yondashadi.