O'zbek tilida o'z va o'zlashma qatlami (Asqad Muxorning"Jar yoqasidagi chnqmoq"qissasi misolida)”.

Mavzuning dolzarbligi. Lug'atchilik tarixi ya'ni, dunyo lug'atchiligi tarixi qadim mingyilliklarga borib taqaladi. Jumladan, o'zbek lug'atchiligi tarixi ham bir necha ming yillar avval shakllana boshlagan. O'zbek lug'atchiligi shakllanishining ilk bosqichlari XI asrda buyuk bobokalonimiz Mahmud Koshg'ariyning “Devonu lug'ati-t-turk” asari bilan boshlanadi. Mahmud Koshg'ariy “Devonu lug'ati-t-turk” asarini yaratib o'zbek lug'atchiligining shakllanishiga ilk tamal toshini qo'ygan desak mubolag'a bo'lmaydi. “Devonu lug'ati-t-turk” asari turkiy tilshunoslikning bizga ma'lum bo'lgan ilk yirik, shuning bilan birga, tengi yo'q ulug' yodgorligidir. O'z zamonida asar arablarga, qolaversa, arab tili orqali Sharq-u G'arb xalqlariga qadimgi turklarning tili, madaniyati, urf-odatlari va tarixi to'g'risida to'liq ma'lumot beruvchi qomusiy kitob sifatida yaratilgan. haqidagi qarashlarni ana shu tarzda o‘rganish mavzuning dolzarbligini belgilaydi. Ilm-fan taraqqiyoti va jamiyatdagi ijtimoiy-siyosiy xodisalarning, iqtisodiy jarayonlarning misli ko‘rilmagan tarzda tezlashuvi deyarli barcha sohaga o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. Kishilik jamiyati glaballashuv jarayoni bilan yuzma-yuz kelib, turli sohalarda yuzaga kelayotgan yangilik, kashfiyot va innovatsiyalarni idrok etish bilan birga ulardan unumli foydalanmoqda. Insoniyat tarixida yuzaga kelgan hamda kashf etilgan jamiki narsa va hodisalar borki, ular o‘z ma’no va tushunchasiga ega bo‘lishi, mazkur ma’no va tushunchalar esa so‘z orqali ifodalanishi tabiiy holdir. Dunyodagi jamiki narsa, hodisa, holat, harakat, munosabat, moddiy va ma’naviy ne’mat sifatida ijtimoiy borliq hamda ijtimoiy ong mahsuli kabilar o‘z ma’no va tushunchasiga, o‘z vaqtida ular esa biror bir so‘z bilan ifodalanuvchi o‘z nomiga ega.    

Mavzuning o‘rganilganilish darajasi. Lingvistikada so‘z va uni ilmiy jihatdan o‘rganish alohida o‘rin egallaydi. So‘z lisoniy jihatdan til va nutqning eng muhim, asosiy va markaziy birligi sifatida qaraladi. Til va nutqning o‘ziga xos bo‘lgan ko‘plab xususiyat va hodisalarini tilshunoslik jihatidan o‘rganish so‘zni ilmiy tadqiq etish bilan boshlanadi. Nutq birligi bo‘lgan so‘z nutq faoliyati bilanbevosita bog‘lanadi, nutq jarayonida voqelanadi. Shuning uchun so‘z nutq birligi, nutq «boyligi» hisoblanadi. So‘z real birlik, xususiylik, aniklik sifatida mavjud bo‘ladi. Boshkacha izohlaganda, “Leksema - til birligi tayyor va turlicha imkoniyatlar majmuasi bo‘lsa, so‘z uning voqelanishi, ro‘yobga chiqishi, aniq, shakl, bilan bog‘liq ayrim fikrlar o‘rin olgan. mazmun va vazifa kashf etgan moddiy ko‘rinishidir. Xar bir leksema nutqda muayyan so‘z sifatida namoyon bo‘ladi” Til va nutqning asosiy birligi bo‘lgan so‘zning ma’no va funksiyalari haqida fikr yuritish, mushohada qilish lisoniy tadqiqotlarga qiziqqan har qanday falsafiy yo‘nalishlarga xos bo‘lgan xususiyatdir. Shu nuqtai nazardan nemis tilshunos olimi X.Kronasser semantika tarixiga bag‘ishlangan asarida qadimgi yunon falsafasi namoyondalaridan Platon (miloddan avvalgi 427-347 yy.) va Aristotel (miloddan avvalgi 384-322 yy.) ijodida ma’no mohiyati tasnifi va talqiniga bo‘lgan ilk urinishlar kuzatilishini ta’kidlab o‘tadi [4:18]. Til inson tafakkur qobiliyatini shakllantiradigan va tinimsiz boyitadigan manba sifatida mashhur tilshunos olim Ferdinand de Sossyurning til haqidagi “Til tafakkurni ifoda qiluvchi ishoralar majmuidir” ta’rifini yodga olamiz [1:23]. Mazkur ta’rifda urg‘u berilgan “tafakkurni ifoda qiluvchi ishoralar” - nutqning asosiy birligi sifatida ma’no ifodalovchi so‘z va so‘zlar ekanligini yana bir bor ta’kidlash zarur.

          Kurs ishning maqsadi o‘zbek maktabida ona tili darslarida o’zbek tilida o`zlashma so`zlarning leksik tarkibi haqida o‘rganishdan iborat.

Kurs ishining vazifalari:

• O`zlashma so'zlarhaqidagi lingvistik fikrning rivojlanishini o'rganish;
• O`zlashma so'zlarsohasidagi talabalar bilimining ob'ektiv darajasini belgilash;
• O`zlashma so'zlarva maktabda ushbu materialni o'rganish ketma-ketligi haqidagi dastur mazmuni va ma'lumotlar miqdorini o'rganish;
• O`zlashma so'zlaro'rganishning tarkibiy-semantik tamoyilini amalga oshirishning optimal usullarini aniqlash.

Kurs ishining ob'ekti talabalar tomonidan o`zlashma so'zlarning tarkibiy va semantik xususiyatlarini o'zlashtirish bo'yicha o'quv ishlari tizimidir.

Kurs ishining predmeti o‘zbek maktabida ona tili darslarida o`zlashma so'zlarni o‘rganish jarayonidir. O`zlashma

Kurs ishining metodologik asosi va uslubi. Kurs ishining metodologik asosini istiqlol mafkurasining nazariy masalalari aks etgan Birinchi Prezident Islom Karimovning asarlari tashkil etadi. Kurs ishini yozishda olimlar A.Hayitmetov, A.Qayumov, A.Abdug'afurov, R.Vohidov, I.Haqqul, N.Komilov, H.Homidiy, Sultonmurod Olim kabilarning ilmiy-nazariy tatqiqotlaridan foydalanildi. 

Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Ushbu kurs ishida  Ushbu kurs ishidan bitiruv ishi, referat, bitiruv malakaviy ishlari yozishda, seminar, amaliy mashg‘ulotlarga tayyorlanishda foydalanish mumkin. 

Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.