Olmoshning ma'no turlari (A. Oripov she'rlari misolida

Mavzuning dolzarbligi. Prezidentimiz I.A.Karimov ham o‘zining “Ona yurtimiz baxt-u iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir” asarida yosh avlod tarbiyasidagi ijobiy tomonga bo‘lgan o‘zgarishlarga alohida urg‘u berib, shunday deb yozadi: “Eng muhimi, zamonaviy bilim va tafakkurga, sog‘lom dunyoqarashga ega, rivojlangan davlatlardagi tengdoshlari bilan bellashishga tayyor bo‘lgan, ko‘zi yonib turadigan navqiron avlodimiz katta ishonch bilan hayotga dadil kirib keloyatgani barchamizni quvontiradi.1 Inson shaxsining kamol topishida, tafakkurining rivojlanishida, tafakkur mahsulini nutq vositasida ifodalash salohiyatini egallashida asosiy vosita bo‘lmish ona tili ta’limi maktabda yetakchi o‘quv fanlaridan biri sanaladi. Zero, ona tili millat tafakkurini shakllantiradi, rivojlantiradi, takomillashtirib boradi va namoyon ettiradi. Umumta’lim maktablarining ona tili va akademik litseylarning hozirgi o‘zbek adabiy tili darslarida “Morfologiya” bo‘limini izchil kurs sifatida o‘qitish juda katta ta’limiy ahamiyatga ega. Bu bo‘limni o‘qitishning ta’limiy ahamiyati shundaki, o‘quvchilar tilning asosiy birligi – so‘z haqidagi ta’limot bilan tanishadilar va ularning tilni bir butun tizim sifatida tushunishlari hamda o‘zlashtirishlariga imkon tug‘iladi. Zero, so‘z turkumlari tilning barcha bo‘limlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, shu bo‘limlarni o‘qitishda izchillik bilan amalga oshiriladi. Ana shu uzviylikni ta’minlashga qaratilgan usullarni va innovatsion texnologiyalarni tadqiq qilish va va nafaqat olmosh so‘z turkumi balki morfologiyaga oid bilimlarni mustahkamlashga qaratilgan mashqlar tizimini ishlab chiqish ishimizning dolzarbligini belgilaydi.

Mavzuning o‘rganilganilish darajasi Ona tilini o‘qitish sohasiga salmoqli hissa qo‘shgan M.Asqarova, A.G’ulomov, Y.Abdullaev, M.Omilxonova, K.Qosimova, H.Zahirov, A.Po‘latov, A.Mirzaev, O.Roziqov, A.Sayfullaev, O.Yoqubjonova, N.Shukrullayev, R.Abdulahatova, R.Inog‘omova, B.Mirzaahmedov, M.Abduraimova, R.Qayumova, T.G‘aniyev, M.Sobirova, Sh.Yusupova, N.Sattorova, T. Yusupova, T.Ziyodova, A.Bobomurodova, M.Saidov, O.Oxunjonova kabi metodist olimlarning yaratgan tadqiqot ishlari, metodik qo‘llanmalari, ilmiy maqolalarida uzluksiz ta’lim tizimi bosqichlarida ona tilini o‘qitish yuzasidan yo‘l-yo‘riqlar bayon qilingan. Ularni o‘rganish va tahlil qilish natijalari shuni ko‘rsatadiki, bu bo‘lim mavzularini o‘qitish masalasiga nafaqat bugungi kunda, balki uzoq davrlardan buyon dolzarb mavzu sifatida e’tibor qaratilib kelinayotganligini guvohi bo‘lamiz, chunki bu bo‘limni o‘rganishda grammatik bilim berishgina emas, balki tilimizning so‘z boyliklari orqali o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish, ularda mustaqil fikrlash, o‘z fikrini erkin va ravon bayon qila olish malakalarini shakllantirish muammolari birinchi rejaga chiqadi.

          Kurs ishining maqsadi. A. Oripov she’rlari misolida olmosh turlarining ma’nolarini o‘rganing.

          Kurs ishining vazifalari:

• Olmoshlarni o'rganishning nazariy asoslarini o`rganish.

          -         Olmoshlarning mavjud tasniflarini tahlil qilish

          -         A.Oripov she’rlaridagi olmoshlarning turli xil ma’nolarini aniqlash.

          -         Badiiy matndagi olmoshlarning vazifalarini aniqlash.

          Kurs ishining ob'ekti. A. Oripov she’rlarida olmoshlarni o‘rganishning nazariy asoslari

          Kurs ishining predmeti. A. Oripov she’rlarida olmosh turlari va ularning ma’nolari.

Kurs ishining metodologik asosi va uslubi. Ishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovningnutqlariva asarlari,O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, respublikamizning ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy va madaniy taraqqiyotini belgilovchi davlat hujjatlari, O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunlari, o‘zbek maktablarida ona tili ta’limi Konsepsiyasi, “Ona tili” DTSi, taniqli psixolog, filolog, pedagog va metodist olimlarning ona tili ta’limining mazmunini yangilash, uni o‘qitishning samaradorligini oshirish to‘g‘risidagi ilmiy-metodik asarlari metodologik asos bo‘lib xizmat qildi. Ishda qiyosiy-tarixiy, tavsiflash, analiz va sintez, mantiqiylik kabi metodlar asosida tahlillar olib borildi.

Kurs ishining ilmiy yangiligi. Ishda umumiy pedagogika hamda xususiy metodika sohasida mavjud qarashlar asosida ta’lim bosqichlari ona tili darslarida olmosh so‘z turkumini o‘qitish metodikasi tadqiq qilindi. Bunda:  

-         Ta’lim bosqichlarida olmosh so’z turkumining o‘ganilish masalasiga oid qilingan tadqiqot ishlari va metodik qo‘llanmalarga munosabat bildirildi. 

-         Ta’lim bosqichlarida olmosh so’z turkumini o‘rganilishining hozirgi holati o‘rganildi. 

-         Mavjud dastur va darsliklar shu nuqtai nazar bilan tahlil qilindi. 

-         Ta’lim bosqichlarida olmosh so‘z turkumini o‘rganish bilan bog‘liq ishlarga qo‘yiladigan asosiy talablar belgilandi. 

-         Ta’lim bosqichlarida olmosh so‘z turkumini o‘rganish bilan bog‘liq ishlarni tashkil etish metodikasi yaratildi. 

-         Ta’lim bosqichlarida olmosh so‘z turkumini o‘rganish bilan bog‘liq tajribalar o‘tkazildi va tahlil qilindi.

Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Kurs ishining ilmiy ahamiyati ta’lim bosqichlari ona tili ta’limida nafaqat olmosh so‘z turkumini balki morfologiya bo‘limini o‘rganish holatini aniqlashda hamda uni o‘qitishning nisbatan qulayroq shakl va usullarini tavsiya etishda namoyon bo‘ladi. Shuningdek, kurs ishining xulosalari va tahlil materiallari olmoshni o‘qitish masalalariga oydinlik kiritadi, uni o‘rganishda va ta’lim bosqichlarida qo‘llashda manba bo‘la oladi. Ta’lim bosqichlari ona tili ta’limida olmosh so‘z turkumini o‘qitishda ishlab chiqilgan mashqlar tizimi amaliy material bo‘lib xizmat qiladi.

Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Ushbu kurs ishidan bitiruv ishi, referat, bitiruv malakaviy ishlari yozishda, seminar, amaliy mashg ‘ulotlarga tayyorlanishda foydalanish mumkin. 

Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.