Navoiyning "Mahbub-ul-qulub" asarining pedagogik ahamyati

Mavzuning dolzarbligi. Navoiy dahosi tufayli insoniyat tarixida dunyoning turli joylarida yashayotgan turkiy xalqlar yakqalam qilindi, millat ma'naviy merosi umumjahon xazinasidan mustahkam o‘rin oldi. Mustaqil O‘zbekistonda Navoiyni anglash davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Respublikadagi eng yirik viloyatlardan biri va uning markazi, O‘zbekiston Davlat mukofoti, O‘z RFA Til va adabiyot instituti,Toshkent davlat O‘zbek tili va adabiyoti universiteti, opera va balet akademik teatri, O‘zbekiston Davlat kutubxonasi, Samarqand Davlat universiteti va boshqa yuzlab madaniy-ma'rifiy muassasalar, jamoa xo‘jaliklari ulug' shoir nomi bilan ataladi. Navoiy, nafaqat o‘zbek xalqi, balki butun dunyo, Sharq-u G‘arb xalqlarini o‘ziga rom etgan shoir. U kishining asarlarini hamma birdek sevib o‘qiydi. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov "Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch" asarida bu haqida shunday yozgan edilar: "O‘zbek xalqi ma'naviy dunyosining shakllanishida g‘oyat kuchli va samarali ta'sir ko‘rsatgan ulug‘ zotlardan yana biri - bu Alisher Navoiy bobomizdir. Biz uning mo‘tabar nomi, ijodiy merosining boqiyligi, badiiy dahosi zamon va makon chegaralarini bilmasligi haqida doimo faxrlanib so‘z yuritamiz. Alisher Navoiy xalqimizning ongi va tafakkuri, badiiy madaniyati tarixida butun bir davrni tashkil etadigan buyuk shaxs, milliy adabiyotimizning tengsiz namoyondasi, millatimizning g‘ururi, sha'n-u sharafini dunyoga tarannum qilgan o‘lmas so‘z san'atkoridir. Ta'bir joiz bo‘lsa, olamda turkiy va forsiy tilda so‘zlovchi biron bir inson yo‘qki, u Navoiyni bilmasa, Navoiyni sevmasa, Navoiyga sadoqat va e'tiqod bilan qaramasa"1 . Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asari shoir hayotining so‘ngida yozilgan eng so‘nggi yirik nasriy asar hisoblanadi. Asar 1500-yilda yozilgan bo‘lib, 3qism, 127 ta tanbeh, 13 ta hikoyatdan iborat. Birinchi qismda insonlar xulq-atvorida uchraydigan yaxshi-yomon xislatlar va illatlar haqida fikr yuritiladi. Ikkinchi  Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: M'anaviyat, 2008. – B. 47. 4 qismda tasavvufiy allomalar va ular hayoti bilan bog‘liq hikoyatlar uchraydi. Uchinchi qismda pand-nasihat ruhidagi 127 ta tanbeh kiritilgan. Ushbu kurs ishida “Mahbub ul-qulub”dagi adabiy-estitik, inson va uning kamoloti haqida ko‘plab qarashlar asosiy mavzu qilib olingan. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, Navoiyning ko‘pgina asarlarida adabiy-estitik, inson va uning kamoloti haqida ko‘plab qarashlar kiritilgan. Ularni alohida olib o‘rganish, bugungi kun talablari asosida fikr yuritish muhim vazifalardan hisoblanadi. “Mahbub ul-qulub” dagi adabiy-estetik, inson va uning kamoloti haqidagi qarashlarni ana shu tarzda o‘rganish mavzuning dolzarbligini belgilaydi.   Mavzuning o‘rganilganilish darajasi. Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asari haqida ko‘plab tadqiqotlar olib borilgan. Ular katta-katta kitoblardan tortib, kichik maqolalar shaklida. Asardagi adabiy-estitik, inson va uning kamoloti haqidagi qarashlar xususida ham qator ishlar bor. Bu jihatdan adabiyotshunoslar Hayitmetov A1 , Vohidov R2 , Izzat Sulton3 , Sultonmurod Olim4 , Ummat To‘ychiyev5 kabilarning tadqiqotlarini, “Navoiyga armug‘on”6 kabi kitoblarni ko‘rsatish mumkin. Ushbu ishlarda “Mahbub ul-qulub” bilan bog‘liq ayrim fikrlar o‘rin olgan.          Kurs ishining maqsadi. Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi Navoiy "Mahbub ul-qulub” dostonini o‘qib, undagi adabiy-estitik, inson va uning kamoloti haqidagi qarashlar xususida, ularning mavzularini aniqlash, badiiy xususiyatlarini o‘rganishdan iborat. 

Kurs ishining vazifalari. Kurs ishida yuqoridagi maqsaddan kelib chiqib, quyidagi vazifalarni yoritishga e'tibor qaratildi: 

- “Mahbub ul-qulub"ni to‘liq o‘qish; 

- asardagi hikoyatlarning ta’limiy-tarbiyaviy jihatlariga alohida urg‘u berish; 

- hikoyatlardagi mavzularning dolzarbligini aniqlash va tasnif qilish; 

- hikoyatlardagi obrazlarni guruhlashtirish va tahlilga tortish; 

- hikoyatlarning badiiy xususiyatlari va ulardagi adabiy-estitik xususiyatlar; 

- hikoyatlar va obrazlarni umumiy tahlilga olib kirish. 

Kurs ishining obyekti. Ushbu kurs ishini yozishda Alisher Navoiyning turli yillarda chop etilgan "Mahbub ul-qulub" asari, ayniqsa, mukammal deb hisoblanayotgan 10 jildlikning 9-jildiga suyanildi. 

Kurs ishining metodologik asosi va uslubi. Kurs ishining metodologik asosini istiqlol mafkurasining nazariy masalalari aks etgan Birinchi Prezident Islom Karimovning asarlari tashkil etadi. Kurs ishini yozishda navoiyshunos olimlar A.Hayitmetov, A.Qayumov, A.Abdug'afurov, R.Vohidov, I.Haqqul, N.Komilov, H.Homidiy, Sultonmurod Olim kabilarning ilmiy-nazariy tatqiqotlaridan foydalanildi. 

Kurs ishining ilmiy yangiligi. Navoiyning "Mahbub ul-qulub" asaridagi adabiy-estitik, inson va uning kamoloti haqidagi qarashlar, ularning mavzularini aniqlash, mavzu jihatidan tasnif qilish, yangicha qarashlar asosida tahlil qilish, obrazlarga e'tibor qaratish, ularning o‘ziga xos tomonlarini yoritish, hikoyatlarning badiiyati, ularda badiiy san'atlarni qo‘llashda Navoiyning badiiy mahoratini ko‘rsatish kurs ishining ilmiy yangiligini tashkil etadi. 

Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Ushbu kurs ishida Navoiyning "Mahbub ul-qulub" asaridagi adabiy-estitik, inson va uning kamoloti haqidagi qarashlar tahlil qilindi. Bu narsa shoirning boshqa asarlaridagi adabiyestitik, inson va uning kamoloti haqidagi qarashlarni ham ana shunday o‘rganishga turtki, yo‘llanma beradi. Ushbu kurs ishidan bitiruv ishi, referat, bitiruv malakaviy ishlari yozishda, seminar, amaliy mashg‘ulotlarga tayyorlanishda foydalanish mumkin. 

Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.