Zamonaviy jamiyatda, jumladan, yoshlar orasida mafkura va ideallar masalasi juda keskin.

MUNDARIJA:

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviy jamiyatda, jumladan, yoshlar orasida mafkura va ideallar masalasi juda keskin.

Ideallar - bu hodisaning qimmatli yoki eng yaxshi, tugallangan holatining eng yuqori darajasi, biror narsaning individual ravishda qabul qilingan standartidir. 

Mafkura – turli ijtimoiy tabaqalar va boshqa ijtimoiy guruhlar manfaatlarini ifodalovchi tizimli tartibga solingan qarashlar majmui boʻlib, ular asosida odamlar va ularning jamoalarining umuman ijtimoiy voqelikka va bir-biriga munosabati tan olinadi va baholanadi. yetakchilar va mafkura mualliflarining ideallari.

Bu antropokonstruksiyalar dunyoqarashning tarkibiy qismlari (ideallar - standartlar, chora-tadbirlar tizimi, mafkura - munosabatlar tizimi) bo‘lib, turli ijtimoiy harakatlar, tashkilotlar, submadaniyatlarda shakllanishi mumkin. Turli xil yoshlar ideallari va mafkuralar palitrasi maktab o‘quvchilari, talabalar, kattalar o‘rtasida bahslashsa va muayyan vaziyatda qanday harakat qilish to‘g‘risida kelisha olmasa, ularning xulq-atvorida, xatti-harakatlarida va ijtimoiy tarafdorlik hodisalariga munosabatida kuzatiladi. Voyaga etganlik va yoshlik ideallari va mafkuralari, ijtimoiy va etnik guruhlarning ideallari kabi sezilarli farqlarga ega. Ushbu g‘oyalar va mafkuralar tashuvchilari o‘rtasida qarama-qarshilik, ziddiyatning kuchayishi, qarama-qarshiliklarning keskinlashishi pedagogik kasb-hunar jamoatchiligining ushbu masalaga e'tiborini qaratishni talab qiladi.

Har qanday mafkuraning o‘ziga xos g‘oyalar tizimi, ideal qanday bo‘lishi kerakligi haqidagi g‘oyasi bor: Go‘zallik, Mehnat, Ta’lim, Uyg‘unlik, Vijdon, Axloq va boshqalar, bu asosiy rishtalar bizga ajdodlarimiz bilimi bilan o‘tgan, mustahkamlangan. ming yillar davomida. Ideal holda, ular doimiy so‘nggi ijtimoiy qadriyatlarga mos keladi. Bu esa davlat va boshqa ijtimoiy va rasmiy tuzilmalar mafkurasini shakllantirish uchun juda muhimdir, chunki bu ularning shaxsni rivojlantirish uchun samarali faoliyatining asosidir. Mafkura davlat tuzilmalari va aholining holati, muloqoti va hayotiga, fuqarolik va amalga oshirilgan harakatlar uchun mas'uliyat hissiga ta’sir qiladi. Mafkura shaxsning ideallarini ijtimoiy-madaniy ideallarga aylantiradi. Mafkuralarni yaratish g‘oyalardan ideallarga keladi; o‘qituvchilar, ota-onalar, ish beruvchilar, davlat va boshqa ko‘plab jamoat tashkilotlari ideallar va mafkura shakllari masalalarida tarbiyalash bilan shug‘ullanadilar.

Hozirgi vaqtda siyosiy kurash mafkurasi va g‘oyalari, hokimiyat ideallari bag‘rikenglik va insoniy munosabatlar ideallariga siljish kuzatilmoqda, shuning uchun inson jamiyatni o‘zi bilan "bezaydi" va ularni qanday rivojlantirish haqida g‘oyalarga ega bo‘ladi. 

Har bir inson jamiyatga va umumiy ideallarga moslashishni xohlaydi. Ammo har birining o‘ziga xosligi kuchli va sizni o‘zgacha his qiladi, keyin esa, inson jamiyat bilan qo‘shilish yoki individuallikka ega bo‘lish tanloviga duch kelganida, g‘oyalar va o‘zini o‘zi amalga oshirish g‘oyalari o‘rtasida ideallarni buzish bilan tahdid qiladigan ichki ziddiyat mavjud. Ko‘p jihatdan, bu to‘qnashuv xayoliydir, chunki o‘zlarining shaxsiy qobiliyatlari va ularni amalga oshirishlari tufayli dunyoda o‘zlarini yutuq sifatida ko‘rsatgan eng ko‘zga ko‘ringan shaxslar jamiyat tomonidan demiurjlar sifatida tan olinishi isbotlangan.

Shu nuqtai nazardan, umumiy va shaxs, shaxsiy va ijtimoiy o‘rtasidagi yuzaga kelayotgan muammolarni ideallarni buzmasdan, mafkurani buzmasdan sivilizatsiyali tarzda hal etish uchun ularni dolzarblashtirish zarur. Buning uchun o‘qituvchilar samarali “asbob” yaratishlari kerak. Bu borada tadqiqot o‘tkazildi, bu shuni ko‘rsatdiki, talabalarning 5-7 foizi mustaqil ravishda ideallardan voz kechish imkoniyatidan xabardor. Bular, qoida tariqasida, kundalik hayotda tashabbuskor, mustahkam oila poydevoriga ega, azaliy qadriyatlarga yo‘naltirilgan va o‘z faoliyatida oilaviy tarbiyaga asoslangan o‘smirlar va yigitlardir. Qoidaga ko‘ra, bu talabalar yaxshi o‘quv ko‘rsatkichlariga ega va ularning shaxsiyatini shakllantirishga o‘qituvchilarning katta e'tibori mavjud.

Xalqaro munosabatlar tarixining turli davrlarida xalqaro siyosatning mafkuraviy jihati turli darajadagi aniqlik bilan ochib beriladi.

Va bu erda muammo nafaqat tarixiy davrlar yoki alohida hududlarning o‘ziga xos xususiyatlarida, balki "siyosiy mafkura" toifasining murakkab evolyutsiyasida, uning ongni egallab olgan ideal siyosiy tuzilmalar ta’sirini aks ettirishda etarliligidadir.

Ma’lumki, mafkura atamasi zamonaviyga yaqin ma’noda Fransiya inqilobi davridan boshlab qo‘llanila boshlandi. Aynan o‘sha paytda G‘arbiy Evropa siyosiy nutqi doirasida jamiyat va davlat haqidagi turli qarashlar tarafdorlari o‘rtasida nafaqat mafkuraviy chegaralanish, balki g‘oyalar va his-tuyg‘ularni haqiqiy siyosiy resursga va o‘ziga xos siyosiy institutlarga aylantira oladigan vositalar paydo bo‘ldi. Darhaqiqat, siyosatda G‘arb mafkuraviy paradigmalarining raqobatbardosh birga yashashining klassik davri 1789-1799 yillardagi Frantsiya siyosiy tarixining keskin va jadal rivojlanayotgan voqealari sharoitida liberal, mo‘'tadil konservativ va reaktsion monarxistik dasturlar o‘rtasidagi qarama-qarshilik bilan boshlanadi.

Inqilobiy Frantsiyaning mafkuraviy merosi va siyosiy kurash tajribasi mafkuraviy tamoyil bo‘yicha va Evropa davlatlararo munosabatlar tizimi darajasida chegaralanishning boshlanishi edi. Ma’lumki, Angliya, Rossiya, Avstriya, Prussiya, Ispaniya va boshqa davlatlardan iborat 1793 yildagi antifransuz koalitsiyasining asosiy vazifasi Yevropada inqilobiy g‘oyalar va antimonarxistik kayfiyatlarning tarqalishiga yo‘l qo‘ymaslik edi.

19-asrda liberal va konservativ millatchilikning turli shakllari bilan ifodalangan mafkuraviy komponent davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarga tobora ko‘proq ta’sir ko‘rsatib, tobora takomillashtirilgan kontseptual va tashviqot shakllariga ega bo‘ldi.

Bitiruv malakaviy ishi mavzusining ob’ekti va predmeti. Dunyoning geomаfkurаviy mаnzаrаsi va yoshlаr dunyoqаrаshi ushbu bitiruv malakaviy ishi mavzusining ob’ekti sanaladi.

Bitiruv malakaviy ishi mavzusining predmeti sifatida esa dunyoning geomаfkurаviy mаnzаrаsi vа uning bugungi kundаgi yoshlаr dunyoqаrаshini shakllanishiga tа’sir etuvchi omillar o‘rganiladi.

Magistrlik dissertatsiya mavzusining maqsadi. Ushbu BMIning asosiy maqsadi dunyoning geomаfkurаviy mаnzаrаsi vа uning bugungi kundаgi yoshlаr dunyoqаrаshini shakllanishiga tа’sirini o‘rganish hamda xulosa va takliflar ishlab chiqishdan iborat.

Magistrlik dissertatsiya mavzusining vazifalari. Yuqoridagi maqsaddan kelib chiqib quyidagi vazifalar belgilandi.

• Bugungi dunyoning g‘oyaviy- mafkuraviy manzarasi bilan bog‘liq tushunchalar talqini nazariy jihatdan o‘rganish va tahlil qilish
• Mafkuraviy globallashuv dunyo geosiyosiy manzarasining rivojlantiruvchi asosiy omili sifatida o‘rganish va tahlil qilish
• Mа’nаviy-mаfkurаviy muаmmоlаr, g‘оyaviy bo‘shliq vа zаrаrli g‘оyalаrning yoshlаr dunyoqаrishigа tа’sirini o‘rganish va tahlil qilish
• Glоbаllаshuv shаrоitidа yoshlаrning mа’nаviy yuksаlishigа tа’sir etuvchi geomаfkurаviy tаhdidlаrni bаrtаrаf etish muаmmоlаrini o‘rganish va tahlil qilish
• Dunyoni hozirgi geosiyosiy, geoiqtisodiy holati va uning yoshlar ruhiyatiga ta’sirini o‘rganish va tahlil qilish
• Ma’naviy-mafkuraviy tahdidlarga “g‘oyaga qarshi g‘oya” usulida qarshi kurashish shakli, vositasi va metodlarini tadqiq qilish

Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Ushbu mavzu Назаров Қ., Эргашев И., Отамуротов С., Мамашокиров С., Холбеков А., Очилдиев А., Тўраев Ш., Муминов А., Муртазо Қаршибой., Каримова В., Умаров А., Қуронов М., Исломов З., Исоқов Б., Юсупов О., Муҳаммадиев Д., Минаваров С., va boshqa bir qator tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilgan. Dunyo miqyosida esa ushbu mavzu M.M. Betilmerzaeva, M.A. Bogdanova, A.A. Gricanov, C. Vidal, S. Mermelstein kabi tadqiqotchilar tominidan o‘rganilgan.

Tadqiqotning metodlari. ilmiy abstraksiyalash, induksiya va de-duksiya, qiyosiy tahlil, tarkibiy tahlil, matematik tahlil.

Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati. Ushbu mavzu doirasidagi tadqiqot ishlari respublikamiz va dunyo tadqiqotchilari tomonidan atroflicha o‘rganilmaganligi, hali bu mavzudagi tadqiqot ishlari va natijalari yetarli emasligi ushbu sohada ba’zi o‘rganilmagan masala va muammolarning mavjudligini ko‘rsatmoqda. Biz tadqiqotimiz davomida dunyoning geomаfkurаviy mаnzаrаsi vа uning bugungi kundаgi yoshlаr dunyoqаrаshini shakllanishiga tа’sirni o‘rgandik, va ushbu mavzu yuzasidan ilmiy asoslangan xulosa va takliflarni ishlab chiqdik. 

Bitiruv malakaviy ishining tarkibiy va hajmiy tuzilishi. Ushbu bitiruv malakaviy ishining birinchi bobi “DUNYO GEOMAFKURAVIY MANZARASINI YOSHLAR DUNYOQARASHIGA TA’SIRINI TADQIQ ETISHNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI” deb nomlanib, ushbu bobda Bugungi dunyoning g‘oyaviy- mafkuraviy manzarasi bilan bog‘liq tushunchalar talqini, Mafkuraviy globallashuv dunyo geosiyosiy manzarasining rivojlantiruvchi asosiy omili nazariy jihatdan yoritilgan.

Bitiruv malakaviy ishining “GLОBАLLАShUV VA GEOMARKAZLARNI YOSHLAR MА’NАVIY YUKSАLIShIGА TА’SIRI” deb nomlangan ikkinchi bobida Mа’nаviy-mаfkurаviy muаmmоlаr: g‘оyaviy bo‘shliq vа zаrаrli g‘оyalаrning yoshlаr dunyoqаrishigа tа’siri, Glоbаllаshuv shаrоitidа yoshlаrning mа’nаviy yuksаlishigа tа’sir etuvchi geomаfkurаviy tаhdidlаrni bаrtаrаf etish muаmmоlаri o‘rganilgan va tahlil qilingan.

Bitiruv malakaviy ishining so‘ngi uchunchi bobi “BUGUNGI DUNYONING GEOMAFKURAVIY MANZARASIDA YOSHLAR TARBIYASINING AMALIY ASOSLARI” deb nomlanib mavzuning asosiy mohiyatini yoritishga bag‘ishlangan. Ushbu bobda Dunyoni hozirgi geosiyosiy, geoiqtisodiy holati va uning yoshlar ruhiyatiga ta’sirining tavsifi va tasnifi, Ma’naviy-mafkuraviy tahdidlarga “g‘oyaga qarshi g‘oya” usulida qarshi kurashish: shakli, vositasi va metodlari tahlil qilingan.

Bitiruv malakaviy ishida xulosa va tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Ushbu Bitiruv malakaviy ishi jami kirish, uchta bob, har bob uchtadan paragraff, xulosa va tavsiyalar, ilova va foydalanilgan adabiyotlar qismlaridan iborat bo‘lib jami 94 betni tashkil etadi.

I BOB. DUNYO GEOMAFKURAVIY MANZARASINI YOSHLAR DUNYOQARASHIGA TA’SIRINI TADQIQ ETISHNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI 

1.1. Bugungi dunyoning g‘oyaviy- mafkuraviy manzarasi bilan bog‘liq tushunchalar talqini

Dunyoning mafkuraviy manzarasi – jahonda ro‘y berayotgan g‘oyaviy jarayonlar, mavjud mafkura shakllari, ularning mohiyati, maqsadlari va o‘zaro munosabatlari bilan bog‘liq holat, xususiyat va faoliyatini yaxlit tarzda aks ettiruvchi tushuncha. Bugungi dunyo muayyan yaxlitlikni tashkil etsada, undagi mintaqa va davlatlar, millat va xalqlar tarixiy shart-sharoit, jo‘g‘rofiy joylashuvi, geostrategik holatiga ko‘ra turli mavqega ega. Hozirgi davr – dunyoda g‘oyaviy qarama-qarshiliklar murakkab tus olgan, mafkura poligonlari yadro poligonlridan ham kuchli bo‘lib borayotgan davr. Shunday ekan, ularning o‘ziga xos manfaatlarini ifodalaydigan mafkuraviy ta’sir usullari bo‘lishi shubhasiz.

Jahon siyosiy xaritasida ko‘plab davlatlar mavjud bo‘lib, ularda turli siyosiy kuchlar, partiyalar, din va diniy oqimlar, mazhablar, guruh va qatlamlar faoliyat ko‘rsatmoqda. Ular o‘zaro farqlanadigan, ba’zan bir-biriga zid bo‘lgan manfaatlarga ega. Aynan mana shu manfaatlar o‘zga xalqlar, turli mintaqalar, davlatlarning aholisi yoki ijtimoiy guruhlar ongiga, turmush tarziga ta’sir o‘tkazish, ularni bo‘ysundirish uchun yo‘naltirilgan maqsadlarni shakllantiradi. Bundan ko‘zlangan asosiy muddao esa muayyan joydagi kishilarga iqtisodiy, siyosiy, huquqiy va diniy qarashlarni singdirish orqali o‘z manfaatlarini ta’minlashga intilishdir. Bunday ta’sir o‘tkazishning tinch yo‘li ko‘zlangan maqsadga olib kelmaganda boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashish, mavjud vaziyatni ataylab keskinlashtirish, kuch ishlatish yo‘li bilan bo‘lsa ham ijtimoiy beqarorlikni yuzaga keltirishga harakat qilinadi.

Bugungi dunyoning mafkuraviy manzarasiga nazar tashlansa, aksariyat ilg‘or davlatlarda umuminsoniy qadriyatlar va demokratik tamoyillarga asoslangan mafkuralar amal qilmoqda. Ularda tinchlik va taraqqiyot, inson va jamiyat kamolotiga xizmat qiladigan umuminsoniy g‘oyalar ustuvordir. Shu bilan birga, inson ongida yangicha dunyoqarash va tafakkur tarzi shakllanayotgan hozirgi davrda muayyan kuchlarning mafkura maydonida hukmronlik qilishga, o‘z ta’sir doirasini kengaytirishga qaratilgan intilishi kuchayib bormoqda. Tajovuzkor millatchilik va shovinizm, neofashizm va terrorizm, irqchilik va ekstremizm mafkuralari shular jumlasidandir.

Xususan, turli shakllarda namoyon bo‘layotgan terrorchilik kuchli moddiy asosga ega bo‘lib, mafkuraviy xavfi ham ortib bormoqda. Bundan tashqari, e’tiqod umumiyligiga asoslanish, etnik birlikka urg‘u berish va yagona ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy makonda yashash natijasida yuzaga kelgan bog‘liqlik asosida yakka mafkuralar hukmronligini ta’minlash va shu yo‘l bilan jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan bo‘lib olishga urinishlar ham ko‘zga tashlanmoqda. Lekin bular bugungi dunyodagi mafkuraviy jarayonlarni to‘la-to‘kis aks ettira olmaydi. Chunki globallashuv sharoitida bu jarayonlar yangicha tus va shakllarda namoyon bo‘lib, g‘oyaviy-mafkuraviy ta’sir o‘tkazishning nihoyatda o‘tkir quroliga aylanib bormoqda.

Insoniyat taraqqiyotining ilk davrlarida deyarli barcha xalqlarda mifologiya universal xarakterga ega bo`lgan bo`lsada, bir tomondan, o`ziga xos xususiyatlarga ega ijtimoiy guruhlar va ularning ayricha manfaatlari ifodasi bo`lgan mafkuraviy tizimlar shakllanmagani, ikkinchi tomondan, Yer yuzining turli nuqtalari o`rtasidagi aloqalar rivojlanmagani, kishilik jamiyati yagona organizmni tashkil etmagani uchun duyoning yaxlit mafkuraviy manzarasi haqida gapirish mumkin emas.

Xalqlar, davlatlar o`rtasidagi ijtimoiy aloqalar kuchsiz bo`lgan bir davrda monoteistik dinlarning yuzaga kelishi, ularning o`z hukmronligini o`rnatish yo`lida olib borgan kurashi natijasida esa dunyoning diniy qarashlar ustivor bo`lgan ilk mafkuraviy manzarasi shakllandi.

Jahon dinlari tarqalgan hududlar nisbatan barqarorlashgan (to`g`rirog`i muayyan diniy ta`limotlarni yoyish uchun olib borilgan urushlar asosan to`xtagan) bir sharoitda dunyoda iqtisodiy hikmronlik uchun kurashning boshlanishi, ilmiy bilimlarning rivojlanishi, xalqlar, davlatlar o`rtasidagi aloqalar qamrovining kengayishi dinning g`oyaviy regulyatorlik rolining asta-sekin pasayishiga olib keladi.

Qisqa vaqt davomida alohida mavqega talabgorlik qilgan natsizmni inobatga olmaganda, asosan sotsialistik va burjua mafkuralari orasida borgan kurash esa ("uchinchi yo`l”ga da`vogarlik qilganlar ham aslida u yoki bu darajada ularning ta`siri ostida edi) dunyoviy mafkuraviy manzarasi rivojidagi yangi bosqichni boshlab berdi. U hukmronlik uchun kurashda g`oyaviy omilning o`rni va ahamiyati yanada oshganini ko`rsatish barobarida global konfrontatsiya asosiga qurilgan mafkuraviy manzaraning shakllanishiga olib keldi.

Ushbu ideologiyalar o`rtasidagi kurash barham topgan hozirgi davrda esa o`ziga xos xususiyatlarga ega dunyoning yangi mafkuraviy manzarasi qaror topib bormoqda.

Bugungi kunda aksariyat davlatlarning mafkurasi umuminsoniy qadryatlar va demokratik tamoyillarga asoslanadi. Ularda tinchlik va taraqqiyot, inson haq – huquqlari, va erkinligi, ijtimoiy, siyosiy, etnik, konfessional totuvlik va bag`rikenglik g`oyalar ustivordir. Shunday bo`lsada, insoniyat istiqbolini belgilashda unversallikka da`vogarlik qilayotgan va transmilliy xarakterga ega g`oyaviy qarashlar dunyoning mafkuraviy manzarasi mazmunini belgilab berishda ustivorlikka intilayotganini ham ta`kidlash zarur.

Inson ongi va qalbi uchun kurash yangi sifatiy xususiyat kasb etgan bir davrda , e`tiqod umumiyligiga asoslanish (masalan, panislomizm), etnik birlikka urg`u berish(masalan, panslavizm, panturkizm) va yagona ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy makonda yashash natijasida yuzaga kelgan bog`liqlikni ro`kach qilish asosida (masalan, pansovetizm) yakka mafkuralar hukmronligini ta`minlash orqali jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan bo`lib olishga urinishlar kuzatilayotganini ta`kidlash zarur.

Hozirgi davr dunyoda g‘oyaviy qarama qarshiliklar keskin tus olgan, mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham kuchliroq bo‘lib borayotgan davrdir.

Dunyoning hududiy jihatdan turli mintaqa va qit'alrga bo‘linishini geografiya darslaridan yaxshi bilamiz.Jahonning siyosiy xaritasiga qarab va mavjud davlatlarning chegaralarini hisobga olgan holda ham Yer yuzining hududiy bo‘linishini bemalol tasavvur qila olamiz.

Insonning XX asr oxiriga kelib bir qator chegara bilmaydigan muammolariga duch keldi.Urush va tinchlik, ekologik halokatlar , ma’naviy qashshoqlik, narkobiznes, terrorizm kabi muammolar ana shular jumlasidandir.Shu bilan birga, dunyoda globallashuv, axborot oqimining tezlashuvi va intensivlashuvi , universal texnologiyalr bilan bog‘liq umumbashariy jarayonlar ham tobora chuqurlashib bormoqda.Butun Yer yuzi odam zot uchun yagona makon ekanligiga shubha yo‘q ,albatta.Ammo tarixda mavjud chegaralarni o‘zgartirish, muayyan hududlarni bosib olish uchun son-sanoqsiz urushlar bo‘lgani ma’lum. Bu jarayonda esa urush qurollari muntazam takomillashib borgn. Mazkur urushlar to XX asrgacha asosan ko‘proq bir davlat ichida , ikki davlat o‘rtasida yoki nari borganda bir mintaqa doirasida bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri,aytaylik, Aleksandr Makedonskiy, Chingizxonning ulkan davlat barpo etish yo‘lidagi yoki o‘rta asrlardan boshlab yevropallk istilochilarning boshqa qit'alarni bosib olish uchun olib borgan urushlari ko‘lami jihatdan ajralib turadi. Ammo bunday holalatlar istisno hodisalr sifatida baholonmog‘i kerak chog‘i. 

Ayni paytda hayot haqiqati shuni ko‘rsatadiki, har qanday taraqqiyot mahsulidan ikki xil maqsadda-ezgulik va yovuzlik yo‘lida foydalanish mumkin. Agarki bashariyat tarixini, uning tafakkur rivojini tadrijiy ravishda ko‘zdan kechiradigan bo‘lsak, hayotda insonni kamolotga, yuksak marralarga chorlaydigan ezgu g‘oya va ta’limotlar bilan yovuz va zararli g‘oyalar o‘rtasida azaldan kurash mavjud bo‘lib kelganini va bu kurash bugun ham davom etayotganini ko‘ramiz.[1]

XX asrdagi ro‘y bergan ikkita jahon urushida o‘nlab davlatlar , bir necha qit'a mamlakatlari ishrirok etganini eslasak, bunday xulosa muayyan darajada o‘rinli ekanligaga ishonch hosil qilish mumkin. Urush qurollari takomillashib boraveradi. 

Bugungi kunda ular boshqa hududni bosib olish uyoqda tursin , balki butun Yer sayyorasidagi hayotni bor necha marta yo‘q qilib tashalshga yetadi.

Shu bilan birga ,hozirgi vaqtda mafkuraviy vositalar orqali o‘z ta’sir doirasini kengaytirishga intilayotgan siyosiy kuchlar va harakatlar ham yo‘q emas. Tajavuzkor millatchilik va shovinizm,komunizm va diniy ektremizm madkuralari shular jumlasidandir.

Shuningdek, bir qarashda tarix sahnasidan tushib ketganday tuyulgan g‘ayriinsoniy harakterga ega bo‘lgan neofashizm va irqchilikdek mafkuralar ham yangidan bosh ko‘tara boshlaganini takidlash zarur.

Xususan, bugungi kunda Sharqiy Germaniya hududida yashayotgan har 2 yoshning biri , G‘arbiy nemis yoshalrning esa 35 foizi, nasizm o‘zining ijobiy tomonlariga ega edi deb hisoblayotgani fikrimizga dalil bo‘la oladi.

Ayni paytda jahonning turli nuqtalaridan rivojlangan mamlakatlarga ko‘chib kelishning kuchayib borishi sharoitida bu davlatlarning tub aholisi , ayniqsa, yoshalari orasida irqchilik g‘oyalarining yoyilishi tezlashayotganini ham takidlash zarur.

Sharqiy germaniyaliklarning 46 foizi, g‘arbiy germaniyalklarning 40 foizining Germaniyada chet elliklar haddan tashqari ko‘p deb hisoblashi ham bunday g‘oyalar tarqalishi uchun yetarli zamin mavjudligini anglatadi.

Bir so‘z bilan aytganda, dunyoning turli burchaklarida inson qalbi va ongini egallash uchun kurash tobora kuchayib bormoqda. Bu hol bugungi kunda dunyoning mafkuraviy manzarasini belgilab bermoqada.

Kishilik jamiyati tarixi insonda oliyjanob fazilatlarning shakllanishi va rivojlanishiga ham, ayni paytda g‘ayriinsoniylikning xilma-xil ko‘rinishlari ildiz otib o‘zining mudxish qiyofasini namoyon qilishga ham ko‘p bor guvoh bo‘lgan. Afsuski , inoniyatning butun tarixi davomida bunday illatlar unga hamrohlik qilib keldi, turli davrlarda yangi shakl-shamoyil, xususiyat kasb etdi. Bugungi kunda ularning eng yovuzlari Yer yuzidagi tinchlik va totuvlik, hamkorlik hamda hamjihatlikka va oxir-oqibatda insoniyatning yagona birlik sifatida erkin taraqqiy qilishiga katta xavf tug‘dirmoqda.

Bugun dunyoning mafkuraviy manzarasi o‘z maqsadlari yo‘lida o‘zgartirmoqchi bo‘layotgan mafkura shakllari barqarorlik va taraqqiyotga tahdid solmoqda. Ularning asosiy shakllari birinchi prezidentimiz I.Karimovning " O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari " nomli asarida ko‘rsatib berilgan.

“Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari - tashkilot, korxona, davlat muassasalari haqida kishilarda ijobiy tassavvur tug‘dirish, ularning faoliyatini samarali tashkil qilish maqsadida jamoatchilik fikrini shakllantirish.

«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalarini qо‘llash vazifalari - davlat faoliyati tо‘g‘risida fuqarolarga axborot yetkazish; siyosiy jarayonlarda fuqarolarning faol ishtiroklarini ta’minlash; fuqarolar tomonidan siyosatchilar va davlat dasturlarini qо‘llab-quvvatlanishiga erishish; davlat tuzilmalarining ijobiy imijini yaratish. 

Qat’iy belgilangan texnologiyalar – qо‘llaniladigan uslub va vositalar qat’iy belgilangan hamda asosiy kо‘rsatkichlar о‘zgarmas hisoblanadigan texnologiyalar.

Axborot texnologiyalari – axborot yaratish, uni qayd qilish, qayta ishlash va tarqatish usullari bо‘lib, axborot resurslaridan foydalanish jarayonining murakkabligi darajasini kamaytirishga xizmat qiladi. 

Badiiy g‘oyalar esa jamiyatda mavjud adabiy, badiiy asarlar, teatr va san’at asarlarini о‘rganish, ularning mazmun va mohiyatini chaqish orqali shakllanib, inson va jamiyatning taraqqiyotini yangi bosqichga kо‘tarishga, ularning madaniyati, ma’naviyati va ma’rifati darajalarini: о‘stirishga inson ruhiyatini yanada mukammal qilishga xizmat etuvchi g‘oyalardir.

Bunyodkorlik va yaratuvchilik g‘oyalari insoniyatni ezgulik, yaxshilik sari chorlab, yurtni, Vatanni ozod va obod qilish, jamiyat xalqining tо‘q va tо‘kin turmushini ta’minlash, insoniyatniijtimoiy taraqqiyotining past pog‘onasidan yuqorisiga kо‘tarilishini, kishilarda tashabbus, yaratuvchilik va bunyodkorlik ishlariga yо‘llovchi g‘oyadir.

Vayronkorlik va tajovuzkorlik g‘oyalari insoniyatni karamlik, qullikda saqlash, xalqlarni bir-biriga qarshi qо‘yib, ular orasida millatchilik kayfiyatlarini shakllantirib, birodarkush urushlar uyushtirib, ikki tomondan ham о‘z manfaatlarini topishga intiluvchi, shuningdek qachon va qayerda bulsa-da, urush va milliy mojarolar bо‘lib turishidan manfaatdorlikni yoqlovchi g‘oyadir. Albatta, bu jarayonda ommaning ham katta va belgilovchi о‘rni bor. Agar tarix о‘z tabiiy oqimi rivojiga qо‘yilsa, omma о‘zini har qanday yaxshi yoki muvaffaqiyatli taraqqiyotga yо‘llovchi sarkorni yetishtirib beradi.

G‘oya – Inson tafakkurida vujudga keladigan, ijtimoiy xarakterga ega bо‘lgan, ruhiyatga kuchli ta’sir о‘tkazib, jamiyat va odamlarni harakatga chorlaydigan, maqsad-muddao sari yetaklaydigan, kuchli teran fikr. Inson ongining mahsuli sifatida g‘oyalar tushuncha va fikrlar yordamida ifoda etiladi. G‘oyalar garchi tafakkurda paydo bо‘lsa-da, inson va jamiyat ruhiyatiga, hatto g‘ayrishuuriy qatlamlarga singib boradi. Faqat yuksak joziba kuchiga ega bо‘lgan, haqiqatga yaqin g‘oyalargina jamiyatda keng tarqaladi. 

G‘oyaviy bо‘shliq - muayyan sharoitda jamiyat, undagi toifa aa qatlamlarning ongida sodir bо‘ladigan g‘oyasizlik, mafkuraviy vakuum qolati. Muayyan ahidalar, fikr va g‘oyalar zamon tanqidiga uchraganda yoki yangi paydo bо‘lgan ijtimoiy-siyosiy kuchlar tomonidan inkor etilganda, davr talabiga javob beradigan g‘oya va mafkura tо‘la shakllanib ulgurmagan hollarda jamiyatda G‘.b. vujudga keladi. G‘.b.ning yuzaga kelishi chuqur ijtimoiy–siyosiy, ma’naviy-psixologik muammo va jarayonlar bilan bog‘liq. Odatda yangi g‘oyalar turlicha ta’sir kuchiga ega bо‘ladi.

G‘oyaviy ziddiyat - turli manfaat, maqsad va intilishlarni ifodalovchi g‘oyalar va ularga tayanadigan kuch-harakatlar о‘rtasidagi qarama-qarshi munosabatni ifodalovchi tushuncha. Bunday ziddiyatning zamirida talab-ehtiyojlar, maqsad-muddaolar, ularni qondirish usullari, yо‘llari va vositalarining har xilligi yotadi. Ozodlik, mustaqillik va adolat g‘oyalari b-n bosqinchilik, tajovuzkorlik va mustabidlik g‘oyalari о‘rtasidagi kurash buning yorqin misolidir. Inson va jamiyat bor ekan, ezgu g‘oyalarning qarama-qarshisi bо‘lgan zulm va zо‘ravonlik, qabohat va jaholat yangi-yangi shakllarda namoyon bо‘lishga urinadi.

G‘oyaviy qaramlik – millat, jamiyatning о‘z manfaatlari va maqsad lariga mos kelmaydigan, unga zid bо‘lgan g‘oyaviy ohimlarga bog‘liqligi, yot va begona g‘oyalarga bо‘ysinishini xarakterlovchi holat. G‘.q. g‘oyasizlik, g‘oyaviy bо‘shliq yohud parokandalik oqibatida kelib chiqadi. Uning yuzaga kelishiga tashqaridan о‘tkaziladigan mafkuraviy ta’sirlar ham sabab bо‘ladi. Tarixda G‘.q. asoratga tushgan, mustamlakaga aylantirilgan xalqlarni о‘z madaniyati, tili va dinidan uzoqlashishga, ularni unutishga olib kelgan. Vaqt о‘tishi b-n shu xalqning ilg‘or vakillari, fidoyi farzandlari, hatto о‘z jonini qurbon qilib bо‘lsa-da, ozodlik va mustaqillik uchun kurashgan, qaramlikning har qanday urinishiga qarshi ommani qо‘zg‘atgan.

G‘oyaviy- mafkuraviy qarash- (g‘oya-ar. Ijtimoiy fikr+ mafkura-ar. fikrlar majmui)- muayyan ijtimoiy guruh, qatlam, millat, jamiyat, davlat manfaatlari orzu-istak va maqsad-muddaolarini ifodalovchi g‘oyaviy-nazariy qarashlar va ularni amalga oshirish tizimi. Unda manfaatlar ifodalanayotgan kuch va qatlamlarning о‘tmishi, bugungi kuni va istiqboli о‘z ifodasini topadi. Insoniyat tarixida xilma-xil g‘. m. q.lar bо‘lgan.

G‘oyaviy mutaassiblik - tо‘g‘ri deb hisoblangan muayyan fikr, g‘oya, aqida va shu yо‘ldan boshqa hamma narsani notо‘g‘ri, yolg‘on deb bilishga, kо‘r-kо‘rona inkor etishga asoslangan qarashlar va amaliyot. G‘.m. turli yо‘nalish va e’tiqoddagi kishilarga xos bо‘lsa-da, ulardagi umumiylik о‘zga g‘oya va e’tiqodni yolg‘on hisoblashga, о‘z qarashlarini mutlaqlashtirishga, unga qо‘shilmaydiganlarga qarshi faoliyat olib borishga, ularni yо‘q qilishga qaratilgan harakatlarda yaqqol kо‘rinadi. О‘rta asrlardagi inkvizitsiya, ba’zi G‘arb mamlakatlaridagi neofashizm g‘oyalari tarafdorlari harakatlari G‘.m.ka misol bо‘la oladi.

G‘oyaviy parokandalik - jamiyat, xalq, ijtimoiy qatlamlarning о‘z maqsadlarini aniq-ravshan belgilab olmagani, orzu-intilishlari va manfaatlarini ifoda etadigan mafkura yaratmagani sababli ijtimoiy ongda va ma’naviy hayotda yuzaga keladigan g‘oyaviy boshboshdoqlik, beqarorlik. G‘.p. odatda muayyan siyosiy tizim о‘z hayotini tugatgan, bir tuzumdan boshqasiga о‘tilayotgan, ijtimoiy siyosiy qutblashuv va ziddiyatlar kuchaygan, jamiyat turli tabaqalarga bо‘linib, har bir ijtimoiy-siyosiy kuch о‘zining tor manfaatlari doirasida о‘ralashib qolgan vaziyatlarda rо‘y beradi. Bu holat jamiyatni yanada tarqoq qilishga, bir-biriga dushman taraflarga ajratib yuborishga olib keladi. Mamlakatda ichki ziddiyatlar kuchaygan, qatlam, toifa, milliy-etnik birliklar о‘rtasidagi qarama-qarshilik zо‘raygan hollarda ham ana shunday hol rо‘y beradi. 

G‘oyaviy savodsizlik – mafkuraviy jihatdan yetarli bilim, malaka, kо‘nikmaga ega bо‘lmagan insonlarga xos bо‘lgan xususiyat. G‘.s.ning asosini mustaqil fikrga, sobit e’tiqodga, mustahkam iroda va dunyoqarashga ega bо‘lmaslik tashkil etadi. Bunday kishi jamiyatda о‘z о‘rniga, о‘zining aniq hayotiy pozitsiyasiga ega bо‘lmaydi. Natijada u turli zararli g‘oyalar, yot, begona mafkuralar ta’siriga juda oson tushib qoladi.

G‘oyaviy tajovuz — muayyan bir jamiyat yoki millat, ijtimoiy qatlam yo guruh ongi va ruhiyatiga tashqaridan о‘tkaziladigan mafkuraviy ta’sir, begona va yot maqsad-manfaatlarga xizmat qiladigan g‘oyaviy bosqinchilik. Tarixda g‘oyaviy tajovuz harbiy istilo, siyosiy tazyiq va iqtisodiy iskanja choralari b-n bog‘liq holda olib borilgan. Undan bosqinchilikni oqlash, mustamlaka va qaram xalqlarni mafkuraviy asoratda saqlash maqsadida foydalanilgan. G‘oyaviy tajovuzning muhim xususiyatlari — haqiqatni soxtalashtirish, tarixni odamlar xotirasidan о‘chirish, umuminsoniy qadriyatlarni qadrsizlashdan iborat. G‘.t. aldash va makr b-n ularni о‘z ota-onalariga, jamiyatga qarshi qо‘yish, xiyonat va sotqinlikni fidoyilik deb kо‘rsatish shaklida ham namoyon bо‘ladi.

G‘oyaviy turg‘unlik – muayyan mafkura tizimidagi takomillashish va yangilanish jarayonining tо‘xtab, mafkuraviy aqidalarning real hayot, amaliyotdan uzilib qolishi. Ma’lumki, har qanday mafkura muayyan ijtimoiy qatlam, millat, davlat, jamiyatning ehtiyojlari, manfaatlari, maqsad-muddaolari, orzu-intilishlari hamda ularni amalga oshirish tamoyillarini о‘zida mujassam etadigan tizimdir. Jamiyat taraqqiy etar ekan, bu tizim ham takomillashib, yangilanib borishi lozim.

G‘oyalar bozori – OAV fikr va konsepsiyalar almashuvi sohasi sifatidagi ramziy nomlanishi, axboriy faoliyatni marketizatsiyalash (bozorlashtirish) tarafkashlari va qarshi chiquvchilarining turli talqinlariga sabab bо‘lgan atama.

G‘oyani ishlab chiqish – iste’molchi uchun muhim bо‘lgan tovar g‘oyasini kengaytirilgan bayoni. Masalan, futbol ishqibozlari asosiy tomoshabinlarini tashkil qiluvchi “Gol” Rossiya teledasturida futbol bо‘yicha jahon chempionatiga turistik safarni tashkil etish bо‘yicha xizmatlar reklamasi.

G‘oyasizlik – biror shaxs yoki ijtimoiy guruhning ongi va qalbida muayyan maqsad sari yetaklovchi fikrning yо‘qligi. G‘. odatda hali о‘zligini anglab yetmagan, о‘z manfaat va imkoniyatlarini ifoda eta olmaydigan, maqsad-muddaolari va hayotiy qadriyatlarini anglab yetmagan kishilar va toifalarda uchraydi. Hayotda yuksak g‘oyasi, ezgu orzu-intilishlari bо‘lmagan odam faqat tabiiy ehtiyojlar doirasi b-n chegaralanib qoladi. G‘.lik ma’naviyati tuban, imon-e’tiqodi sust, mafkurasi buzuq kimsalarni yuzaga keltiradi. О‘z о‘tmishi va nasl-nasabini bilmaslik, tarixiy xotirani unutish ham G‘.ning bir kо‘rinishidir. Bunday kimsalar о‘z ota-onasiga qо‘l kо‘tarishi ham, о‘z Vatanini sotishi ham mumkin.

Deviant texnologiyalar – о‘z faoliyat usullariga qо‘yilgan har qanday talab va andozalardan chetga chiqadigan texnologiyalar, qonunga va ahloqiy meyorlarga zid keladigan “qora” va “kulrang” texnologiyalar.

          Diniy va daxriylik g‘oyalari esa kishilarning ijtimoiy xodisa sifatida yuzaga kelgan davrlardan boshlab, shu kungacha saqlanib qolgan qarashlar majmuini, dinga xurfikrlilik ruhiyatida yondoshishni tashkil etadi. Shuni unutmaslik kerakki, inson tafakkuri orqali men bilmagan narsa va xodisa qolmadi desagina uning tafakkurida dinga о‘rin qolmaydi.

Dunyoning mafkuraviy manzarasi – jahonda rо‘y berayotgan g‘oyaviy jarayonlar, mavjud mafkura shakllari, ularning mohiyati, maqsadlari va о‘zaro munosabati bilan bog‘liq holat, xususiyat va faoliyatlarni yaxlit tarzda aks ettiruvchi tushuncha. Bugungi dunyo muayyan yaxlitlikni tashkil etsa-da, undagi mintaqa va davlatlar, millatlar va xalqlar о‘z о‘rniga kо‘ra turli mavqega ega. Hozirgi davr – dunyoda g‘oyaviy qarama-qarshilar murakkab tus olgan, mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham kuchliroq bо‘lib borayotgan davrdir. Shunday ekan, ularning о‘ziga xos manfaatlarini ifodalaydigan mafkuraviy ta’sir usullari bо‘lishi shubhasiz. Jahon siyosiy xaritasida kо‘plab davlatlar mavjud, bо‘lib ularda turli siyosiy kuchlar, partiyalar, dinlar, diniy oqimlar, mazhablar, guruh va qatlamlar faoliyat kо‘rsatmoqda.

Jamoat nazorati – a) qabul qilingan qonunlar va qonun hujjatlari ijrosi; b) hokimiyat qarorlari qanday qabul qilinishi va ijro etilishi; v) qonun va boshqa qonun hujjatlarining tayyorlanish jarayoni; g) davlat organlari hamda ular mansabdor shaxslarining faoliyati; d) davlatning kuch ishlatuvchi tuzilmalari faoliyati ustidan jamoatchlik vakillari va jamoat tashkilotlarining nazorati.

Jamoatchilik fikri – ijtimoiy ongning о‘ziga xos kо‘rinishlaridan biri bо‘lib, kishilarning turmush hodisalari, siyosiy va ijodiy tashkilotlar va alohida bir shaxslarning faoliyati haqida ijobiy yoki salbiy qarashlari majmui. 

          Ijtimoiy-siyosiy g‘oyalar esa millatlar va davlatlarning ijtimoiy va siyosiy sohada qо‘lga kiritgan, shu paytgacha hayot amaliyotida о‘zini oqlagan ijtimoiy va siyosiy qarashlar majmuidir.

          Ilmiy g‘oyalar – fan va amaliyotning о‘zaro bog‘liqligi tufayli olib borilgan kuzatishlar, eksperimentlar, tahlillar, inson bilimi, tafakkuri salohiyatida yaratilgan, kashf etilgan g‘oyalardir.

Instrumental texnologiyalar – yuzaki qaraganda faoliyatni mukammallashtirishga xizmat qilayotgandek kо‘rinadigan, aslida esa mutlaqo boshqa maqsadlarni yashirish uchun foydalaniladigan texnologiyalar.

Istiqlol mafkurasi — millat va davlatning mustaqil rivojlanashini ta’minlashga qaratilgan g‘oyaviy-nazariy qarashlar tizimi. U istiyedot mafkurasi va amaliyotiga qarshi, ozadlikka intilish zarurati tufayli paydo bо‘ladi. Milliy istiqlol g‘oyasi О‘zbekistonda yashovchi barcha millat va elat vakillarining tub manfaatlarini, xalqimizning asrlar mobaynida intilib kelgan orzu ideallarini, oliyjanob maqsad – muddaolarini о‘zida mujassam etadi. Xalqimiz asrlar mobaynida ezgu niyat qilib kelgan mustaqillikni saqlash va mustahkamlash О‘zbekistonning har bir fuqarosining muqaddas burchidir. Buning uchun barcha bir yoqadan bosh chiqarib, muqaddas ona-Vatanning hayotiy manfaatlarini yurakdan his etgan holda ularni rо‘yobga chiqarish uchun faol harakat qilishi, kurashishi zarur. Bu jarayon xalqimizning manfaatlarini, ularni о‘zida mujassam etadigan milliy g‘oyani anglash b-n bog‘liq holda kechadi. Vatan manfaati har bir fuqaro manfaatlari b-n uzviy bog‘langan. Zero, Vatanning obodligi xalqning farovonligiga bog‘liq.

Kо‘lankali texnologiyalar – siyosiy jarayonni belgilab bersa-da, kam darajada texnologiyalashtirilgan va shu boisdan, kо‘proq faoliyatning tasodifiy, noyob, kamdan-kam uchraydigan usul va vositalarini qamrab oladigan texnologiyalar.

Qadriyatlar – narsa va voqealar, jamiyat, moddiy va ma’naviy boyliklarning ahamiyatini ahamiyatini ifodalash uchun qо‘llaniladigan tushuncha. Qadriyatlarni G‘arbda “Aksiologiya” fani о‘rganadi. Aksiologiyani qadriyatlar tо‘g‘risidagi qadriyatlar tо‘g‘risidagi qan yoki tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri “qadriyatshunoslik” deb atash ham mumkin. Qadriyatlar axloqiy qoida va meyorlar, ideallar va maqsadlardagi baholash mezoni va usullarini ham о‘zida aks ettiradi. Ular halollik, poklik, о‘zaro yordam, adolatlilik, haqiqatgо‘ylik, ezgulik, tinchlik, shaxs erkinligi, mehr-muhabbat, mehnatsevarlik, vatanparvarlik kabi fazilatlar, burch, vijdon, or-nomus, mas’uliyat kabi axloqiy tushunchalar shaklida namoyon bо‘ladi. Qadriyat о‘z tabiatiga kо‘ra, ijtimoiy-tarixiy xarakterga ega. Ijtimoiy taraqqiyot jarayonida u о‘zgaradi va takomillashadi. Shuning uchun qadriyat tо‘g‘risidagi ta’limotlar ham takomillashib, rivojlanib boradi. Qadriyatlarning xilma-xil shakllari bor: moddiy va ma’naviy, milliy, mintaqaviy, umumbashariy; jamiyat hayotining sohalari bо‘yicha iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, madaniy; ijtimoiy ong shakllariga mos keladigan axloqiy, diniy, huquqiy va boshqalar.

Kontinental-hududiy darajadagi texnologiyalar – alohida davlatlar yoki xalqaro tashkilotlarning muayyan hududdagi (Yevropa, Yaqin Sharq kabi) muammolarni hal qilish yо‘lidagi say-harakatlarini qamrab oladigan texnologiyalar.

Lokal texnologiyalar – siyosiy jarayonning qaysidir qisminigina samarali tashkil etishga yо‘naltirilgan texnologiyalar.

Mafkura – arabchada fikrlar majmui, muayyan ijtimoiy guruh, qatlam, millat, davlat, jamiyat manfaatlari, orzu-istak va maqsad-muddaolari ifodalangan g‘oyaviy-nazariy qarashlar va ularni amalga oshirish tizimi. Unda manfaatlari ifodalanayotgan kuch va qatlamlarning о‘tmishi, bugungi kuni va istiqboli о‘z ifodasini topadi. Mafkuralar muayyan diniy-falsafiy ta’limot asosida yaratiladi, ma’lum ilmiy qarash va axloqiy tamoyillarga tayanadi. Mafkuralar о‘z mohiyatiga va ta’sir kuchiga kо‘ra jamiyatni birlashtirishi yoki uni bir-biriga qarama-qarshi tomonlarga bо‘lib yuborishi, davlatning jahondagi obrо‘ va mavqeini oshirishi yoki tushirishi, xalqlarni yuksaklikka kо‘tarishi yoki tanazzulga duchor qilishi mumkin. Masalan, sobiq ittifoq davrida mafkuraga umuminsoniy qarash shakllanmagan, bunga yо‘l qо‘yilmagan. Unga tо‘g‘ri va xolisona baho berish imkoniyati mustaqillik tufayli amalga oshdi. 

Mafkura evolyusiyasi — muayyan maqsad va manfaatlarni ifoda etuvchi g‘oyaviy-nazariy qarashlar tizimning vujudga kelishi, rivojlanishi va intihoga yetishi jarayonini ifodalovchi tushuncha. Har qanday mafkura jamiyatda yangi paydo bо‘lgan ijtimoiy-siyosiy kuchlarning talab-ehtiyojlari va maqsad-muddaolarini ifoda etuvchi yangi g‘oyaviy tizim sifatida vujudga keladi. Mazkur millat yoki harakatning yetakchi kuchlari, siyosiy arboblari, ideologlari ijtimoiy ongdagi orzu-intilish va ruhiyatdagi his-tuyg‘ularni bir tizimga soladigan ta’limot va dasturlar yaratadilar. G‘oyaviy tarbiya vositalari va faollari orqali bu g‘oyalar ongga va ruhiyatga singdiriladi. Bu g‘oyalar kо‘pchilik ongini egallagach, ularni harakatga keltirib, maqsad sari yetaklaydigan kuchga aylanadi. Mafkura, vaqti kelib, о‘z sohiblari tarix maydonidan tushsalar ham, mafkuraviy meros sifatida yangi davrda ham о‘z ta’sirini saqlab qolishi mumkin. Bu nafaqat ezgulikka xizmat qiladigan, balki о‘z mohiyatiga kо‘ra g‘ayriinsoniy bо‘lgan mafkura shakllariga ham tegishlidir.

Mafkuraviy beqarorlik – kishilik jamiyatiga xos muayyan xususiyatlardan biri; mafkuraviy sohadagi tamoyillarning qaror topmagani, doimiy bо‘lmagani, muqim bо‘lmagani kabi ma’nolarni anglatadi. Bu tushuncha gohida ijtimoiy hayotda mafkuralarning almashib turishi jarayonini izohlash uchun ham qо‘llaniladi. Mafkuraviy beqarorlik, asosan, muayyan bir hududda davlat tizimi bir ijtimoiy-iqtisodiy tuzumdan boshqasiga о‘tish davrida yuzaga keladi. Shu nuqtai nazardan olganda, M.b.ni — muayyan tarixiy sharoitda yuzaga keladigan g‘oyaviy о‘zgaruvchan holat deb ham atash mumkin. Jamiyatning yangilanish bosqichlarida odatda eski tizim, eski turmush tarzi bilan birgalikda о‘sha tizim mafkurasi ham yuz tuban bо‘ladi, bunday hol ma’lum darajada mafkuraviy bо‘shliqni yuzaga keltiradi.

Mafkuraviy bо‘shliq — jamiyat, davlat va mehnat jamoalarida vujudga kelgan vaziyat, ijtimoiy muhit tarbiyaviy-mafkuraviy ishlarning zaiflashib qolishi. Bunday sharoitda fuqarolar ongi va faoliyatida turli mish-mishlar, safsatalar ustuvorlik qila boshlaydi. Kishilar xatti-harakatini bо‘shanglik, loqaydlik, befarqlik egallab oladi. Ruhiyatda hech narsaga aralashmaslik kayfiyati ustun keladi. Qayerda shunday holat yuz bersa, о‘sha yerda M.b. hukmron bо‘ladi.

Mafkuraviy jarayonlarning globallashuvi — g‘oyaviy ta’sir о‘tkazish imkoniyatlarining kengayishi oqibatida unga Yer yuzining barcha mintaqalarida mafkuraviy kurash umumbashariy miqyos kasb etganini ifodalovchi tushuncha. Insoniyat tarixining hozirgi bosqichi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy, madaniy hayotning barcha sohalarida xalqaro munosabatlarning integratsiyalashuvi va intensivlashuvi bilan xarakterlanadi. Xususan, aloqa vositalarining rivojlanishi, ularning kompyuterlashtirilishi, elektron pochta, internet, kosmik teleradio aloqa tizimlarining texnik-texnologik vositalari kuchayib ketishi bilan axborot almashuv, binobarin, g‘oyaviy ta’sir о‘tkazish imkoniyatlari ham tobora kengaymoqda.

Mafkuraviy plyuralizm (lot. pluraliq – xilma-xillik, rang-baranglik) – ijtimoiy-siyosiy hayotda turli qatlam, partiya, guruhlar manfaatlarini ifoda etuvchi g‘oyaviy rang-baranglikni, qarashlar va fikrlar xilma-xilligini ifodalaydigan tushuncha. Mamlakatda ilg‘or g‘oyalar, mafkuralar qancha kо‘p bо‘lsa, ya’ni M.p. hukmron bо‘lsa, taraqqiyotning samarali yо‘lini tanlab olish uchun imkoniyat shunchalik keng bо‘ladi. Fikriy kurash mafkuralarning ma’no va mazmun jihatidan boyishiga, bir-birini tо‘ldirishiga xizmat qiladi. M.p. ijtimoiy taraqqiyotga xizmat qiladigan yangidan-yangi g‘oyalarning paydo bо‘lishiga, turli xalqlar, elatlar, millatlar va siyosiy guruhlarning manfaatlarini umumiy tarzda rо‘yobga chiqishiga sharoit yaratadi. U muqarrar suratda kо‘ppartiyaviylik tizimini taqozo etadi. Siyosiy partiyalar esa о‘zlari mansub bо‘lgan qatlamlar, siyosiy guruhlarning manfaatlari, intilishlari, orzu-umidlarini umumlashtirgan holda о‘z harakat dasturlari orqali namoyon qiladi. 

Mafkuraviy poligon – odamlar va xalqlarning qalbi va ongini egallashga qaratilgan turli g‘oyalarning sinov maydoni. Odatda “poligon” deganda qurol-aslaha va texnikani sinash, qо‘shinlarni harbiy tayyorgarlikdan о‘tkazish yoki harbiy sohada tadqiqotlar olib borish uchun mо‘ljallangan maxsus maydon tushuniladi. Tarix о‘zga hududlarni zabt etish maqsadida ishlatiladigan urush qurollarining uzluksiz takomillashib borganini kо‘rsatadi. U nayzalardan tortib avtomatik qurollargacha, zambaraklardan Yer yuzining har qanday nuqtasiga bexato yetib boradigan qit’alararo ballistik raketalargacha bо‘lgan uzoq takomil yо‘lini bosib о‘tdi. Bu qurollar bosib olinishi kerak bо‘lgan hududlar aholisini jismonan yо‘q qilishga qaratilgan edi. Bugungi kunda esa, о‘zga hududlarni zabt etish uchun ularning aholisini jisman mahv etish shart emas. Zero, turli mafkuraviy ta’sirlar oqibatida ongi va shuuri zabt etilgan, qarash va kayfiyatlari “ma’qul” yо‘nalishga о‘zgartirilgan yerlik aholi kо‘magida har qanday boylik, tabiiy resurslarga egalik qilish mumkin. Bu esa shu joy aholisining ongi va qalbi yot va begona g‘oyalar sinab kо‘riladigan maydonga aylanganini bildiradi.

Mafkuraviy profilaktika – ijtimoiy institutlar tomonidan amalga oshiriladigan turli shakllardagi g‘oyaviy – tarbiyaviy, ma’naviy – mafkuraviy ishlar majmui bо‘lib, u butun g‘oyaviy tarbiya tizimini qamrab oladi. M.p. g‘oyaviy bо‘shliqni tugatish, mafkuraviy parokandalikni oldini olish yoki biror-bir hudud, qatlam, guruhni yot va zararli g‘oyalar ta’siridan xalos qilish maqsadida amalga oshiriladi. Bunda g‘oyaviy ta’sirning xilma-xil usul va yо‘llaridan foydalaniladi, turli vositalar qо‘llaniladi. M. p. tezkor va qisqa sur’atlarda yoki asta-sekin, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi mumkin. Birinchi holatda zudlik bilan chora-tadbirlar qо‘llash lozim bо‘lsa, ikkinchi holda, doimiy va sobit qadamlik bilan ish olib borish kо‘proq natija beradi. Mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirishda ham M.p.ning о‘rni katta. Zero, u mohiyatan, yot g‘oyalarning kirib kelishining oldini olish va ularni yо‘qotishga qaratilgan chora-tadbirlarga tayanadi

Mafkuraviy siyosat – muayyan g‘oyaviy qarashlar tizimini odamlar ongiga singdirish, zararli ma’naviy–mafkuraviy ta’sirlar, turli kо‘rinishdagi tazyiqlarning oldini olishga qaratilgan uslub va vositalar hamda ularni ishlab chiqish, tartibga solish va boshqarish bilan bog‘liq faoliyat majmui. M.s.ni mafkuraviy vazifalarni amalga oshirish uchun bо‘lgan harakat tarzida ham tushunish mumkin. Bu vazifalar muayyan mamlakat yoki xalqning dunyo hamjamiyatida tutgan о‘rni, nufuzi, xalqaro iqtisodiy, siyosiy, diplomatik aloqalardagi mavqei, taraqqiyot darajasi kabi bir qator kо‘rsatkichlardan kelib chiqadi. Masalan, mustaqil О‘zbekiston sharoitida milliy istiqlol mafkurasini yaratish orqali milliy xavfsizlikni ta’minlash va mustahkamlash masalasi dolzarb ahami - yatga ega. Odatda ichki hamda tashqi M.s. bir-biridan farqlanadi. 

Mafkuraviy tamoyillar — har qanday mafkuraning tarbiyaviy qudrati, uning ta’sirchanligi milliy va umuminsoniy qadriyatlarning mushatarakligiga asoslanishi b-n belgilanadi. Milliy mafkura esa jamiyat a’zolarining millat manfaatlari, orzu-umidlari, istak-xohishlarini о‘zida mujassamlashtiradi. Milliy mafkura, Prezident I.Karimov ta’kidlaganidek, quyidagi tamoyillarga asoslanadi. Birinchidan, mamlakatimizning bugungi hayoti, о‘tmishi, kelajagi butun taqdiri uchun qayg‘uradigan, Vatan qismatini о‘z qismati deb biladigan keng jamoatchilikning ilg‘or dunyoqarashi va tafakkuriga asoslanadi. Ikkinchidan, milliy tariximiz va umumbashariy taraqqiyot rivojiga unutilmas hissa qо‘shgan olimu fozillarning ilmiy merosiga asoslanadi. Uchinchidan, jamiyat mafkurasi shu jamiyatning fuqarosi bо‘lmish oddiy inson va uning manfaatlarini ifoda etishi, fuqarolarning bexavotir, tinch-omon, farovon yashashini ta’minlash uchun kuch-g‘ayrat manbai bо‘lmog‘i lozim.

Mafkuraviy tahdid — ijtimoiy-siyosiy harakat, oqim yoki siyosiy kuch о‘z manfaatini ifodalovchi mafkurasini qо‘rqituv, zо‘rlik yо‘li bilan boshqalarga tiqishtirish. M.t. jamiyat, davlat yoki xalq, millat yoki elat taqdiriga xavf solib turgan, fojeali oqibatlarga olib kelishi mumkin bо‘lgan mafkuraviy xavf-xatarlar majmuasi. О‘zbekistonda insonparvar, demokratik jamiyat qurilayotgan hozirgi sharoitda fuqarolar ongi va faoliyatiga siyosiy ekstremizm, diniy va fundamentalizm, etnik va millatlararo ziddiyatlar, korrupsiya va jinoyatchilik, mahalliychilik va urug‘-aymoqchilik, ekologik muammolar M.t. shaklida namoyon bо‘layotir.

Mafkuraviy tizim — mafkuraviy ishlarni boshqarish, jamiyatning turli ijtimoiy institutlari: oila, maktabgacha tarbiya muassasalari, umumiy ta’lim maktablari, о‘rta maxsus va oliy о‘quv yurtlari, mehnat jamoalari, mahalla kengashlari, jamoat tashkilotlari, madaniy-ma’rifiy uyushmalar tarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlashtirish, tartibga solish, ularni yagona maqsad tomon yо‘naltirish omillari (ish vaqti va ishdan keyingi bо‘sh vaqt) va vositalari (fan, adabiyot, san’at, matbuot, radio, televideniye, kino, muzey va hokazo), uslublari (tushuntirish, ishontirish, majbur qilish) va usullarining (alohida, jamoaviy, ommaviy) yaxlit bir butun uyushmasi.

Mafkuraviy xavfsizlik – shaxs, millat, jamiyat, davlatning xilma-xil shakllarda namoyon bо‘ladigan mafkuraviy tajovuzlar turli mafkuraviy markazlarning buzg‘unchilik ta’siridan himoyalanganlik darajasini tavsiflovchi tushuncha. M.x.ni ta’minlash deganda, jamiyat ma’naviy hayotida bо‘shliq paydo bо‘lishining oldini olish, о‘zining pirovard maqsadlariga mos va unga xizmat qiladigan g‘oyalar tizimini shakllantirish, uni muttasil mustahkamlab borish, fuqarolarda mafkuraviy immunitetni shakllantirishdek jarayonlar nazarda tutiladi. M.x.ka tashqi va ichki omillar о‘z ta’sirini о‘tkazib turadi. Bugungi kunda, turli xil mafkura markazlari va poligonlarining О‘zbekistonda yangi jamiyat qurishga tо‘sqinlik qilish uchun g‘arazli niyatlariga erishishda mamlakatimiz fuqarolaridan “qurol” sifatida foydalanishga intilishlarida M.x. uchun real tashqi tahdidlar mavjudligini kо‘ramiz.

Mafkuraning funksiyalari — millatlar va davlatlar, turli ijtimoiy-siyosiy kuchlarning о‘z g‘oyaviy tizimlarini yaratish va targ‘ib qilishdan kо‘zlagan maqsad-muddaolari hamda о‘z mafkuralari orqali hal qilishi lozim bо‘lgan vazifalar majmui. Har qanday mafkura: a) muayyan g‘oyani odamlarning ongiga va ruhiyatiga singdirish; b) aholining turli guruhlarini birlashtirish; v) kо‘zlangan maqsad va niyatlarga erishish uchun odamlarni safarbar etish; g) ularni ma’naviy-ruhiy rag‘batlantirish; d) aholini, ayniqsa hayotga kirib kelayotgan yosh avlodni g‘oyaviy tarbiyalash va mafkuraviy immunitetni shakllantirish; ye) boshqa mafkuraviy va g‘oyaviy ta’sirlardan himoya qilishdek bir qator vazifalarni bajaradi. Yuksak g‘oyalarga asoslangan, manfaatlar va fikrlar xilma-xilligini e’tirof etadigan mafkuraviy tizimlar о‘z sohiblarini taraqqiyotga eltadi. Tor milliy yo sinfiy talab-ehtiyojlarni boshqa xalqlar yoki guruhlar hisobiga qondirishini niyat qilgan mafkuralar oxir oqibat barbod bо‘ladi, о‘z tarafdorlarini tanazzul va halokatga duchor etadi.

Metodologiya – 1)biron-bir fanda tatbiq etiladigan tadqiqot usullari majmui; 2) ilmiy bilim va dunyoni о‘zgartirish metodi haqidagi ta’limot. Metodologiya ilmiy bilim metodlarining nazariy asoslari rivojlanib borayotgan fanning ehtiyojlari taqozosi bilan yuzaga kelgan bо‘lib, u tabiat, jamiyat va inson ongining murakkab hodisalarini tо‘g‘ri obyektiv talqin etishga, fanning tabiiy aloqalarini ochishga imkon beradi. 

Meyoriy texnologiyalar – jamiyat (tashkilot)dagi mavjud qonunlar, meyorlar, an’analar, urf-odatlar bilan shartlangan faoliyat usullari.

Milliy g‘oya – millatning о‘tmishi, buguni va istiqbolini о‘zida mujassamlashtirigan, uning tub manfaatlari va maqsadlarini ifodalab, taraqqiyotga xizmat qiladigan ijtimoiy g‘oya shakli. Milliy g‘oya о‘z mohiyatiga kо‘ra, xalq, millat taqdiriga daxldor, qisqa yoki uzoq muddatda xal etilishi kerak bо‘lgan vazifalar va mо‘ljallarni aks ettiradi. 

Milliy istiqlol g‘oyasi – milliy istiqlol g‘oyasi о‘z mohiyatiga kо‘ra xalqimizning asosiy maqsad-muddaolarini ifodalaydigan, uning о‘tmishi va kelajagini bir-biri bilan bog‘laydigan, asriy orzu-istaklarini amalga oshirishga xizmat qiladigan ma’naviy omildir. Milliy istiqlol g‘oyasi О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, milliy va umuminsoniy qadriyatlar, demokratiya tamoyillariga asoslanadi. 

Milliy istiqlol mafkurasining bosh va asosiy g‘oyalari — milliy istiqlol mafkurasining bosh va asosiy g‘oyalari turli siyosiy partiya va ijtimoiy guruhlar mafkurasidan ustun turadigan sotsial fenomen, ijtimoiy hodisadir. Bu mafkurada biron-bir g‘oya mutlaqlashtirilmaydi yoki mavjud hokimiyatni mustahkamlash maqsadida siyosiy qurolga aylantirilmaydi. M. i. m., о‘z mazmun mohiyatiga kо‘ra О‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotiga xizmat qiladi, barcha siyosiy partiyalar, guruh va qatlamlarning - butun xalqning umumiy manfaatlarini ifodalaydi. О‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yо‘lidagi bosh g‘oyasi – ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Bu g‘oya xalqning azaliy ezgu intilishlari, bunyodkorlik faoliyatining ma’no-mazmunini belgilaydi, har bir inson uchun muqaddas bо‘lgan yuksak gumanistik qadriyatlarni о‘zida mujassam etadi.

Milliy mafkura – millatning etnoijtimoiy birlik sifatida mavjud bо‘lishi va riojlanishini, erkin va ozod taraqqiyotini g‘oyaviy asoslash, ta’minlashga qaratilgan qarashlar tizimi. Shunday bо‘lsa-da, “milliy mafkura”ni faqat bitta millat yoki xalqning mafkurasi deb tushunish tо‘g‘ri emas. U muayyan davlat yoki jamiyatning umumiy mafkurasi ma’nosini ham anglatadi. Chunki, “milliy” sifati “millat” sо‘zidan kelib chiqqan bо‘lib, nafaqat muayyan etnik birlik, balki “davlat” ma’nosini ifodalash uchun ham xizmat qiladi. 

Milliy, ma’naviy va ma’rifiy g‘oyalar – asrlardan beri avloddan avlodga о‘tib kelayotgan ilg‘or milliy, ma’naviy va ma’rifiy qarashlar, g‘oyalarning yig‘indisidir.

Moslashuvchan texnologiyalar – maqsad va resurslarga, о‘zgaruvchan sharoitlarga moslashishga imkon beradigan, yangilanish, tubdan о‘zgarish va yangi shakllanayotgan algoritmlarga о‘tish jarayonini boshidan kechirayotgan texnologiyalar.

Mustaqillik g‘oyasi – mustamlakachilik asoratida bо‘lgan millat va xalqlarni, ularga mansub bо‘lgan ilg‘or kishilarni ozodlikka, о‘z erkini qо‘lga kiritishga undaydigan g‘oY. Ana shu g‘oya asosida ular ezgulik va ozodlik uchun kurashga otlanadilar, ana shu yо‘lda jon fido qiladilar. Bu borada zamon, davr va hududning о‘zgarishi voqealar jarayonini о‘zgartirmaydi, ya’ni jamiyat taraqqiyotining har bir davrida mustaqillik g‘oyasi asosan bir xil tamoyillarga (erk va ozodlik uchun kurashga) tayangan faoliyat uchun ma’naviy omil bо‘lgan. Masalan, millodan ilgari Makeloniyalik Iskandar yoki о‘rta asrlarda Chingizxon bosqinidan sо‘nggi istibdoddan qutilish uchun xalqimizning kurashi ana shunday tamoyillarni aks ettiradi. Mustaqillik g‘oyasi asosidagi kurash nihoyasida istiqlolga erishilganidan bu g‘oya ushbu mustaqillikni mustahkamlash, avaylab-asrash yо‘lidagi ma’naviy omilga aylanadi. Mustaqillik g‘oyasi ana shunday g‘oya turiga misol bо‘la oladi.

Mustaqillik g‘oyasi eng buyuk g‘oya bо‘lib, inson shakllangandan beriо‘z erki, mustaqil hayoti va hech kimga qaram bо‘lmasligi yо‘lida olib borgan kurashla­ri, о‘zi hohlagan va о‘ziga ma’qul bо‘lgan ijtimoiy taraqqiyot yо‘lidan borishini belgilovchi mezondir. Kuching uchun ham millat, xalq, tuzum va tizim mav­jud ekan albatta о‘zi intilgan maqsad, muddaolari, buguni, kelajagi va orzulari mujassamlashgan g‘oyalardir.

Noyob texnologiyalar – faqat aniq belgilangan sharoitlardagina qо‘llaniladigan harakat usullaridan iborat bо‘lib, biroz о‘xshash sharoitlarda ham ulardan foydalanib bо‘lmaydi.

Nokonvensional texnologiyalar – qonunda man etilgan yoki siyosiy an’analarga mutlaqo zid usul, uslublarni о‘z ichiga olgan texnologiyalar (qо‘poruvchilik harakatlari texnologiyasi, terrorizm, jamoatchilik fikrini zaruriy о‘zanga yо‘naltirish, boshqariladigan saylovlar о‘tkazish va h.k).

Ozodlik g‘oyasi – bu insoniyatning asrlar mobaynida orzu qilib kelgan g‘oyasi bо‘lib, eradan avvalgi davrdan boshlab toki bizning kechagi kunimizgacha xalqimizning, millatning mard va jasur о‘g‘lonlari, ayollarining milliy-ozodlik uchun kurashlarida namoyon bо‘lgan Shiroq, Spitamen, Tо‘maris, Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik va boshqalarning el, xalq va millat ozodligi va erki uchun olib borgan kurashlari mujassami bо‘lib xalqni, yurtni yuqorida qayd etilgan g‘oyalarga sodiqlikka yо‘llaydi.

Oshkora texnologiyalar – hokimiyatning jamoatchilik bilan kо‘p sonli muloqotlarida namoyon bо‘ladigan va hokimiyatning omma bilan yaqinligini о‘zida gavdalantiradigan texnologiyalar.

Predmetli texnologiyalar – aniq sohalarda qо‘llaniladigan texnologiyalar. 

Saylov texnologiyalari - kishilarning elektoral fe’l-atvoriga ta’sir kо‘rsatib, ularni biror nomzodga ovoz berishga undash uchun qо‘llaniladigan vositalarning yig‘indisi.

Siyosiy texnologiyalar – ma’lum vaqtda va belgilangan joyda siyosiy subyektning maqsad va vazifalarini eng samarali va oqilona tarzda amalga oshirishga yо‘naltirilgan hamda muayyan ketma-ketlikda qо‘llaniladigan faoliyat usullari, uslublari va tadbirlar yig‘indisi.

Sog‘lom mafkura - umuminsoniylikning ustuvorligi tamoyiliga tayanadigan, ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlovchi ezgu va bunyodkor g‘oyalar tizimiga asoslanadigan mafkura shakli. Jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta’sir kо‘rsatadigan, odatda uning tanazzuli, halokatiga sabab bо‘ladigan fashizm, kommunizm, diniy-ektsremizm kabi noS.m. shakllaridan farqli о‘laroq, sog‘lom mafkura insoniyat taraqqiyotini tezlashtiradi. Yurt tinchligi, xalq farovonligi, Vatan ravnaqiga imkon yaratadi.

1.2. Mafkuraviy globallashuv dunyo geosiyosiy manzarasining rivojlantiruvchi asosiy omili sifatida

XXI asr boshlariga kelib dunyo mamlakatlari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir shu qadar kuchayib ketdiki, bu jarayondan to‘la ixotalanib olgan birorta ham davlat yo‘q, deb to‘la ishonch bilan aytish mumkin. Hattoki, xalqaro tashkilotlardan uzoqroq turishga intilayotgan, ularga a’zo bo‘lishni istamayotgan mamlakatlar ham bu jarayondan chetda emas. Globallashuv shunday jarayonki, undan chetda turaman, degan mamlakatlar uning ta’siriga ko‘proq tushib qolishi mumkin. Bunday g‘ayri ixtiyoriy ta’sir esa ko‘pincha salbiy oqibatlarga olib kelmoqda.

Globallashuv jarayoni hayotimizga tobora tez va chuqur kirib kelayotganining asosiy omili va sababi xususida gapirganda shuni tan olish kerak — bugungi kunda har qaysi davlatning taraqqiyoti va ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq qo‘shnilar, balki jahon miqyosida boshqa mintaqa va hududlar bilan ham shunday chambarchas bog‘lanib boryaptiki, biron mamlakatning bu jarayondan chetda turishi ijobiy natijalarga olib kelmasligini tushunish, anglash qiyin emas.

SHu ma’noda, globallashuv hayot sur’atlarining beqiyos darajada tezlashuvi demakdir.[1]

Globallashuvning turli mamlakatlarga o‘tkazayotgan ta’siri ham turlicha. Bu hol dunyo mamlakatlarining iqtisodiy, axborot, ma’naviy salohiyatlari va siyosati qanday ekani bilan bog‘liq. Dunyoda yuz berayotgan shiddatli jarayonlarning har bir mamlakatga o‘tkazayotgan salbiy ta’sirini kamaytirish va ijobiy ta’sirini kuchaytirish uchun shu hodisaning mohiyatini chuqurroq anglash, uning xususiyatlarini o‘rganish lozim. Bu hodisani chuqur o‘rganmay turib unga moslashish, kerak bo‘lganda, uning yo‘nalishini tegishli tarzda o‘zgartirish mumkin emas. Globallashuv yana shunday jarayonki, uni chuqur o‘rganmaslik, undan foydalanish strategiyasi, taktikasi va texnologiyasini ishlab chiqmaslik mamlakat iqtisodi va madaniyati, ma’naviyatini tog‘dan tushayotgan shiddatli daryo oqimiga boshqaruvsiz qayiqni topshirib qo‘yish bilan baravar bo‘ladi.

Mustaqillik davrida mamlakatimiz olimlari o‘tkazgan va o‘tkazayotgan tadqiqotlarni kuzatish bu sohadagi ishlar endigina boshlanayotganidan darak beradi. Globallashuv milliy ma’naviyatga ham ta’sir o‘tkazadi. Har qanday siyosat, jumladan, iqtisodiy siyosat va ma’naviyat sohasidagi siyosat ham ilmiy asosga ega bo‘lgandagina muvaffaqiyat keltirishini nazarda tutsak, bu masalada olimlarimiz siyosatchilarimizga etarli darajada ko‘mak berishlarini e’tirof etishga to‘g‘ri keladi. Mamlakatimizning jahon maydonida olib borayotgan siyosati ko‘proq samara va muvaffaqiyat keltirishini istasak, globallashuvning mohiyati, yo‘nalishlari, xususiyatlarini chuqurroq tadqiq hamda tahlil qilish zarur. Aynan shu jarayonni chuqurroq tahlil etish orqali siyosatchilarning to‘g‘ri yo‘l tanlashi va qarorlar qabul qilishi uchun imkoniyat yaratish mumkin.

Globallashuv turli mamlakatlar iqtisodi, madaniyati, ma’naviyati odamlari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir va bog‘liqlikning kuchayishidir.

Mazkur atamaning mazmun-mohiyati xususida bahs-munozara davom etayotgan, bu borada yagona umumiy qarash shakllanmagan bo‘lsa-da, lekin gumanitar ilmning turli sohalarida, chunonchi ijtimoiy fanlarda muayyan konsepsiya va yondashuvlar mavjud.[2]

Dunyoning mafkuraviy manzarasi deganda, jamiyat taraqqiyoti qonunlari, uning rivojlanish tendensiyalarini muayyan ijtimoiy guruh, etnik birliklar, siyosiy kuchlarning o‘ziga xos manfaatlaridan kelib chiqib talqin qilish va unga asoslangan holda insoniyat istiqbolini belgilashga qaratilgan mafkuraviy tizimlar majmui tushuniladi.

Tarix o‘zga hududlarni zabt etish maqsadida olib boriladigan harakatlar doimiy takomillashib, qo‘llanadigan usul va vositalar mukammalashib borganini ko‘rsatadi. Bugungi kunda esa ushbu vositalarning miqdoriy va sifatiy ko‘rsatkichlari yanada murakkab xarakter kasb etmoqda.

Insoniyat to‘plagan urush qurollari butun Er sayyorasidagi hayotni bir necha marta yo‘q qilib tashlash darajasiga etdi. SHunday bo‘lsada, kishilik jamiyati taraqqiyotining hozirgi davrida turli siyosiy kuchlar va harakatlarning mafkuraviy vositalar orqali o‘z ta’sir doirasini kengaytirishga intilishi oqibatida mutlaqo yangicha sifatga ega bo‘lgan jarayonlar ham kuzatilmoqda. Bu o‘z rivojlanish tarixiga ega dunyoning mafkuraviy manzarasining bugungi kundagi o‘ziga xos xususiyatlarini belgilab bermoqda.

Kishilik jamiyati taraqqiyotining ilk davrlarida deyarli barcha xalqlarda mifologiya universal xarakterga ega bo‘lgan bo‘lsada, bir tomondan, o‘ziga xos xususiyatlarga ega ijtimoiy guruhlar va ularning ayricha manfaatlari ifodasi bo‘lgan mafkuraviy tizimlar shakllanmagani, ikkinchi tomondan, Er yuzining turli nuqtalari o‘rtasidagi aloqalar rivojlanmagani, kishilik jamiyati yagona organizmni tashkil etmagani uchun dunyoning yaxlit mafkuraviy manzarasi haqida gapirish mumkin emas.[3]

Xalqlar, davlatlar o‘rtasidagi ijtimoiy aloqalar kuchsiz bo‘lgan bir davrda monoteistik dinlarning yuzaga kelishi, ularning o‘z hukmronligini o‘rnatish yo‘lida olib borgan kurashi natijasida dunyoning diniy qarashlar ustuvor bo‘lgan ilk mafkuraviy manzarasi shakllandi.

Jahon dinlari tarqalgan hududlar nisbatan barqarorlashgan (to‘g‘rirog‘i muayyan diniy ta’limotlarni yoyish uchun olib borilgan urushlar asosan to‘xtagan) bir sharoitda dunyoda iqtisodiy hukmronlik uchun kurashning boshlanishi, ilmiy bilimlarning rivojlanishi, xalqlar, davlatlar o‘rtasidagi aloqalar qamrovining kengayishi dinning g‘oyaviy regulyatorlik rolining asta-sekin pasayishiga olib keldi.

Qisqa vaqt davomida alohida mavqega talabgorlik qilgan natsizmni inobatga olmaganda, asosan sotsialistik va burjua mafkuralari orasida borgan kurash esa (“uchinchi yo‘l”ga da’vogarlik qilganlar ham aslida u yoki bu darajada ularning ta’siri ostida edi) dunyoning mafkuraviy manzarasi rivojidagi yangi bosqichni boshlab berdi. U hukmronlik uchun kurashda g‘oyaviy omilning o‘rni va ahamiyati yanada oshganini ko‘rsatish barobarida global konfrontatsiya asosiga qurilgan mafkuraviy manzaraning shakllanishiga olib keldi.

Ushbu mafkuralar o‘rtasidagi kurash barham topgan hozirgi davrda esa o‘ziga xos xususiyatlarga ega dunyoning yangi mafkuraviy manzarasi qaror topmoqda.

Bugungi kunda aksariyat davlatlarning mafkurasi umuminsoniy qadriyatlar va demokratik tamoyillarga asoslanadi. Ularda tinchlik va taraqqiyot, inson haq-huquqlari va erkinligi, ijtimoiy, siyosiy, etnik, konfessional totuvlik va bag‘rikenglik g‘oyalari ustuvor.

SHunday bo‘lsada, insoniyat istiqbolini belgilashda universallikka da’vogarlik qilayotgan va transmilliy xarakterga ega g‘oyaviy qarashlar dunyoning mafkuraviy manzarasi mazmunini belgilab berishda ustuvorlikka intilayotganini ham ta’kidlash zarur.

“Ramziy zo‘ravonlik orqali amalga oshirilayotgan madaniy globallashtirish (uni g‘arblashtirish deb atasa ham bo‘ladi) aslida shaxs bilan jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning soxtalashishi, hattoki uzilishiga olib kelishi mumkin, chunki o‘zga madaniyat tushunchalari (ramzlari) insonni shakllantiruvchi, uni to‘laqonli shaxsga aylantiruvchi o‘z madaniy ildizlaridan, qadriyatlari tizimidan ayiradi”.[4]

Kishilik jamiyati taraqqiyotining hozirgi davrida “turli xil eski va yangi mafkuralarning o‘zaro kurashi har qachongidan ham ko‘ra shiddatli tus olmoqda, - deb yozadi Prezidentimiz. - Rang-barang, ba’zan bir-biriga mutlaqo zid dunyoqarashlar, siyosiy, milliy, diniy oqimlar, mazhab va sektalar o‘rtasidagi fikr talashuvlari goho bahs-munozara doirasidan chiqib to‘qnashuvlar, ommaviy qirg‘inlarga sabab bo‘lmoqda, odamlar boshiga behisob qayg‘u-kulfatlar solmoqda”.[5]

Inson ongi va qalbi uchun kurash yangi sifatiy xususiyat kasb etgan bir davrda, e’tiqod umumiyligiga asoslanish (masalan, panislomizm), etnik birlikka urg‘u berish (masalan, panslavizm, panturkizm, paneronizm) va yagona ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy makonda yashash natijasida yuzaga kelgan bog‘liqlikni ro‘kach qilish asosida (masalan, pansovetizm) yakka mafkuralar hukmronligini ta’minlash orqali jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan bo‘lib olishga urinishlar kuzatilayotganini ta’kidlash zarur.

Dunyoning mafkuraviy manzarasiga xos mohiyatni chuqurroq va teranroq anglash inson ongi hamda qalbi uchun olib borilayotgan tinimsiz kurashning asl maqsadlarini to‘g‘ri tushunib etishga, mamlakatimizdagi mavjud ijtimoiy hamkorlik, milliy birlik va hamjihatlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikka tahdid soluvchi g‘oyalarning oldini olishga qaratilgan tegishli ma’rifiy ishlarni izchil va tizimli tashkil etishga xizmat qiladi.

Siyosiy jarayonlarning globallashuvi. Siyosiy sohada bu jarayon davlatning ishtirokisiz kechmasligi tushunarli. O‘tmish an’anaviy-agrar jamiyatlardagi o‘z-o‘zicha chegaralangan, bir-biridan ajratilgan ijtimoiy-siyosiy tuzilmalar, masalan, qabilalar, ularning davlat birlashmalari, shuningdek, keyinroq paydo bo‘lgan milliy maqomdagi davlatning o‘zaro aloqalari bulardagi o‘z-o‘zicha yetarlilikdan farqli o‘laroq industrial jamiyatlarda mintaqadagi kuchli mamlakat tevarak-atrofga belgilovchi ta’sir ko‘rsatib muayyan davlat birlashmalarini vujudga keltiradi. shu yo‘l bilan savdo, keltiriladigan xomashyo ustidan nazorat o‘rnatadi. hamda tegishli tarzda foyda qiladi.

Globalizatsiya bu sohada muayyan iqtisodiy manfaatlar tashvishlarining doirasini ifodalaydi. ayni vaqtda, mamlakat xizmati va xalqaro tashkilotlar ham bularning talablariga binoan ish ko‘rishi lozim. milliy hukumatning vazifalari hududiy-davlat chegaralaridan tashqariga chiqadi. xalqaro tashkilotlar, o‘z navbatida, masalalarni hal qilishda ba’zi o‘rinlarda hukumat darajalarida ish ko‘radilar.Siyosiy globallashuv hozirgi maqomini xx asrning o‘rtalaridan oladi. bu vaqtda bir tomondan texnologik inqilob yuz berib moddiy ishlab chiqarish, transport, informatika va telekommunikatsiya vositalari rivojlanishiga turtki bergan bo‘lsa, ikkinchi tomondan iqtisodiyotning o‘zini milliy chegaradan tashqariga chiqishi sodir bo‘lgan. shundan e’tiboran davlatning avvalgi monopol holati kuchsizlanib bormoqda, deyish mumkin. endi xalqaro munosabatlarning to‘la qonli subyekttlari bo‘lib transmilliy kompaniyalar bilan bir qator nohukumat tashkilotlari, alohida hududlar va, hatto, alohida fuqarolar ham hisoblanadi.

Hozirgi kunda til, madaniyat, urf-odatlardagi umumiylik, boshqacha aytganda, etnik birlikka asoslangan holda yagona mafkuraviy maydonni yuzaga keltirish borasidagi qarashlar ham mavjud. Bunday qarashlarning shakllanish tarixi uzoq o‘tmishga borib taqaladi. Bugungi kunda ularning har biri dunyoning mafkuraviy manzarasida muayyan o‘rinni egallashga urinmoqda. Panslavizm, panturkizm, paneronizm kabi g‘oyalar shular jumlasidan.

Bugun dunyo turli qarashlar, g`oyalar, nuqtai-nazarlarning tamomila yangicha rivojlanish pallasiga kirib, bu unda yashovchi xalqlarning turmush tarzi, g`oya va mafkuralariga ham birdek katta ta`sir ko`rsatmoqda. Aslida, turli jamiyat a`zolari munosabatlarining o`zaro integratsiyasi sifatida tanilgan globallashuv jarayoni vaqt o`tishi bilan, uning faoliyat yo`nalishi “traektoriya” si ham o`zgarib bormoqda. Atoqli siyosatchi Karl YAspersning “har bir davr o`zicha bir tahdiddir” degan so`zlari bugun yana bir bor isbotini topayotgandek go`yo. Inson oliy mavjudot ammo bu-uni xatolardan holi ekanligini bildirmaydi. Jamiyatda insonlarning hatti- harakatlari va xulq-atvorlarini tartibga solish, ularning o`zaro aloqalarga asoslangan munosabatlarini shakllantirish-insonlarning o`zlari tomonidan turli institutlar, ya`ni, tom ma`nodagi “tartibga solish qurilmalari” tashkil etilgan.

Jamiyatda siyosiy institutlarining globallashuvning aynan “xavfi” sharoitida qanday muhim ahamiyat kasb etadi?

Globallashuv jarayonining XX asrning oxiri ayniqsa, XXI boshlaridagi umumiy manzarasi-“asr vabosi” sifatida baholanayotgan terrorizm, narkobiznes va giyohvandlik, shuningdek, zamonaviy “manqurtlar”ni tarbiyalash va shu yordamida davlatlar siyosiy tuzumini ag`darish kabi maqsadlar sari yo`g`rilgan latent, ya`ni, yashirin yohud bunyodkor shiorlar ostidagi g`oyalar va mafkuralar xilma-xilligi asosida kechmoqda.

Globallashuvning yuqoridagi ko`rsatib o`tilgan “ko`rinishlari” turli davlatlarga turlicha ta`sir ko`rsatishini alohida ta`kidlab o`tish joiz. Ammo, an`anaviy mamlakatlarning zamonaviylashtirish qonuniyatlari bilan moslasha olmasligi, yoinki umuman qabul qilmasligi globallashuvning “salbiy” xususiyatlari uchun ayni muddaolik kasb etmoqda. Ma`lumki, har bir jamiyat xoh u totalitar, xoh u demokratik yoki monarxiya boshqaruvi bo`lsin, shu siyosiy tuzumning manfaatlarini ifoda etishga xizmat qiluvchi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy institutlariga ega bo`ladi. Bu institutlar jamiyatning ma`lum qatlamlarini o`zida birlashtirgan holda, shu jamiyat taraqqiyoti va albatta xavfsizligi uchun xizmat qiladi.

Odatda, siyosiy institutlar deyilganda, insonlarning siyosat doirasida manfaatlarini ifoda etuvchi institutlar yoki davlatni o`zini tushuniladi xolos. Ammo siyosiy institutlar bugun hayotning turli jabhalarini tartibga soluvchi, nazorat qiluvchi, xavfsizligi uchun ham javobgarlik ma`suliyatini ham o`zida mujassamlashtiradi. Masalan, XVII asrning eng qudratli Usmonlilar sulolasining birdaniga tanazzuli sabablarini Turkiyada birinchi matbuot asoschisi, Ibrohim Mutafarrika o`zining “Ummatlarni boshqarishda aql-zakovat bilan ish yuritish” asarida institutlarni, xususan siyosiy va harbiy institutlarni eskirib qolganligi, shuningdek, har qanday yangiliklarga qarshilik harakatlari bilan ifodalangan institutlarining jamiyat butun taraqqiyotiga g`ov ekanligini ko`rsatib bergan edi[6][145]. Globallashuv aslida salbiy tushuncha emas. Balki, bu jarayon ishtirokchilari va uni amalga oshirish g`oyalarining umuminsoniy tamoyillardan ortga chekinishi va “yakka” ya`ni, ma`lum bir guruh maqsadlariga tayanishi oqibatida salbiy xususiyatlar kasb etadi xolos.

Siyosiy institutlarning asosiy vazifasi sifatida individlarni siyosiy jarayonlarda manfaatlarini ifoda etish, siyosiy tuzumning barqarorlligini ta`minlash bilan bir qatorda, o`ziga xos ravishda yangi elitalarni, xususan, yosh avlod tarbiyasida etakchi mazmun kasb etadi. Bugun “tamaddunlar to`qnashuvi” (S.Xantington) muqarrar ko`zga tashlanayotgan bir davrda, globallashuvning salbiy sahna ko`rinishining asosiy “aktyorlari” sifatida yoshlarni tanlab olinayotganligida ham o`ziga xos maqsadlar yotadi. Birinchidan, keksa aholi passiv va introspektsiya- ya`ni o`z-o`zini kuzatishga, o`zi haqida qayg`urishga, yoshlar esa serg`ayrat va milliy-siyosiy qat`iyatlilikni qo`llab-quvvatlashga moyil bo`lishadi. Bu esa o`z navbatida, ijobiy maqsadlar bilan bir qatorda, buzg`unchi, yot g`oyalar “natijaviyligi” uchun katta kuchni taqdim etadi. Masalan, Gitler siyosiy tuzumining 12 yil davomidagi (1933-1945) nufuzi “Gitleryugend” yoshlar tashkilotining, YAponiyada zamonaviy “manqurtlar” tayyorlash markazi “Aum Senrikyo” yoki Xitoydagi “Stalini” Mao Szedun tuzumi “himoyachilari” sifatida tuzilgan “Xunveybinlar” harakati a`zolari ham aynan yoshlar ekanligi fikrimizning yaqqol isbotidir.Jamiyatdagi siyosiy institutlarning taraqqiyoti avvalo, jalb etish g`oyasi va mafkurasi bilan bevosita bog`liqdir va mafkuraning kuchliligi, ma`lum manfaatlarga ifodalanishi, a`zolarni ortishiga ham olib keladi. Siyosiy institutlarning davlat, parlament, partiya, konservatizm, neokonservatizm, lobbizm va hatto ommaviy axborot vositalari kabi ko`rinishlari aholi turli qatlamlarini o`zida mujassamlashtirgan holda, katta siyosiy boshqaruv mexanizmlari sifatida namoyon bo`lmoqda.Globallashuv jarayoni o`z navbatida salbiy ahamiyat kasb etishi va buni tamaddunlar taraqqiyotiga ta`sirini hisobga olib, bu jarayonda siyosiy institutlarning faoliyati darajasi bizning fikrimizcha, quyidagi asosiy omillar asosida isloh qilinishi maqsadga muvofiq:

Siyosiy institutlarning eng asosiysi sifatida davlat namoyon bo`lar ekan, avvalo, u rahnomoligida aholi turli qatlamlari va guruhlarining jamoviy va shaxsiy manfaatlarini aniqlash, hisobga olish-davlatning barqarorligini asosiy shartidir. Zero, yagona maqsad asosida birlashgan guruh bilan turli mazmundagi xavf-xatarlarni oldini olish oson kechadi.

Ikkinchidan, siyosiy institutlarning sotsiolizatsiya, ya`ni, ijtimoiylashtirish, ishontirish tamoyillari asosida aholi turli qatlamlari siyosiy ongi va madaniyatini oshirishi-har qanday ko`rinishdagi g`oyalarga qarshi kuchli bunyodkor g`oya asosida javob qaytarish xususiyatini shaklantirib berishi ularning o`ziga xos va asosiy belgisi hisoblanadi.

Uchinchidan, siyosiy institutlar jamiyatning asosiy barqarorligi sharti ham hisoblanib, bugungi kunda davlat siyosiy tuzumining asosiy “saqlovchisi” vazifasini bajarishi, o`z navbatida turli ijodkor, g`ayratli, shijoatkor qatlami, ya`ni, yoshlarni o`zida birlashtirishi yuqoridagi omillarni amaliyligi va albatta davomiyligini ta`minlab beradi. Zero, yosh avlod, keyingi avlodga etkazib berish kuchlari hamdir.

Siyosiy institutlarning globallashuv jarayonidagi eng muhim ahamiyatga ega tomoni ham mavjud bo`lib, aynan u yoki bu turdagi siyosiy institut o`z g`oyasi orqali ma`lum bir aholi qatlamini o`zida birlashtirar ekan, globallashuv “soyasi” da kirib kelayotgan turli yot g`oyalarga qarshi kurashish kuchiga ega ekanligini alohida eslatib o`tish lozim.

Siyosiy institutlar har qanday jamiyat modernizatsiyalashuv jarayoni uchun asosiy tayanch sifatida namoyon bo`lishi va bu omilni mustahkamlashda aholi siyosiy madaniyati va ongini oshirish jarayoni bilan chambarchas bog`lashda asosiy nuqtadir.Taniqli siyosatshunos S.Xantington “tartibotsiz (bu erda siyosiy tuzum nazarda tutilmoqda) ozodlik bo`lishi mumkin, ammo ozodlik tartibotsiz bo`lishi mumkin emas”[7][146]. Bu erda ko`rinib turganidek, siyosiy institutlar avvalo ichki munosabatlarni tartibga solish, aholi siyosiy ongi va madaniyatini oshirish yo`li bilan shu davlatga xavfi mavjud bo`lgan turli jarayonlarga fikrlarni shakllantirish vazifasini ham bajarib berar ekan. Fikrlar xilma–xilligi, mafkuralar, g`oyalar turli-tumanligi muhiti aslida jamiyatlar va davlatlar manfaati uchun o`ta zararli emas. Ammo shu g`oyalar va mafkuralardan “niqob” sifatida foydalanayotgan ayrim kuchlar “demokratiya posponlari” yohud “demokratiya fabrikalari” vakillari sifatida aholi kayfiyatini manipulatsiya qilishda va shu orqali davlatlar siyosiy boshqaruviga ham salbiy ta`sir ko`rsatmoqdalar va hatto bu kuchlar turli “ranglar inqiloblari” (Ukraina, Qirg`iziston va Gruziya)ni ham yasashga erishdilar.

Jamiyat ijtimoiy institutlari ichida eng muhim ahamiyatga ega bo`lgani bu aynan siyosiy institutlar ekani, bugun jamiyatda taraqqiyotga ega mamlakatlar misolida ko`rishimiz mumkin. Siyosiy institutlar faqatgina siyosiy manfaatlar va kuchlarni birlashtirib qolmasdan, avvalo, o`z a`zolarini boshqarish va shuningdek, o`z obyekti bo`lgan davlatning yagona birligi, xavfsizligiga doir barcha masalalarda ma`sul, etakchi boshqaruv tizimlari birligi sifatida namoyon bo`ladi. Jamiyat davlat munosabatlari integratsiyasi mavjud ekan, demak, globallashuv ham to`xtovsiz jarayon. Bu munosabatlarning davriy holati esa u yoki bu davlat aholisi manfaatlari asosi, ya`ni, etakchi siyosiy institutlari belgilab beradi. B.Juvenel` “Jamiyatning ichida o`zaro ishonch munosabatlarini shakllantirilganligi davlat, jamiyat olg`a intilishi uchun mezon va bu siyosiy institutlar tomonidan shakllantiriladi”[8][147] degan edi.

Bizga ma`lumki, XX asr oxiri va XXI asr boshida dunyo bir-biriga bog`liq elementlardan iborat bo`lgan yaxlit tizimga aylanib bordi. Bu esa globallashuv jarayonini jahon siyosati va xalqaro munosabatlarda asosiy omilga aylantirdi hamda ushbu fenomen jahon siyosati fanida bosh paradigma sifatida qabul qilindi. Demak, yuqorida qayd etilgan davrlarda globallashuv har qanday rivojlanishning asosiy omili va tendentsiyasiga aylandi. Sababi har bir davrning rivojlanish qonuniyatlari va asosiy tendentsiyalari bo`lgani singari biz yashayotgan informatsion jamiyatning ham rivojlanish qonuniyati globallashuv hodisasidir.

Buning mohiyati shundaki, bugungi kunda hech bir davlat biqiq holatda avtarkiya sharoitida tashqi dunyodan uzilgan holatda yashay olmaydi, ya`ni bunday davlat progressga erishishi mumkin emas. SHuningdek ayrim dolzarb muammolar borki, ularni bir yoki ikkta davlat miqyosida hal etib bo`lmaydi. U jahon hamjamiyati e`tiboriga muhtoj. Bu esa davlatlarning tabiiy ravishda globallashuv jarayoniga tortilishiga olib keladi. Ko`rinib turibdiki qonuniyatni o`zgartirish mumkin emas.

Geosiyosiy o`zgarishlar jahon siyosatchilari va davlat arboblarini sobiq Ittifoq hududida, ayniqsa, Markaziy Osiyoda kechayotgan jarayonlarga yangicha nigoh bilan qarashga undamoqda. Masalan, amerikalik taniqli olim va davlat arbobi Z.Bzejinskiy ushbu mintaqada kechayotgan voqea-hodisalarga va ularning AQSH manfaatlari uchun ahamiyatiga e`tibor qaratib kelmoqda. Uning nazarida, Evroosiyo jahonning eng yirik va geosiyosiy jihatdan g`oyat muhim mintaqasi bo`lgani bois bu hududni nazorat ostiga olgan davlat dunyoning iqtisodiy jihatdan rivojlangan uchdan ikki qismida hukmronlik qilishi mumkin. Zero sayyoramiz aholisining taxminan 75 foizi shu hududda istiqomat qiladi, jahon yalpi ichki mahsulotining taxminan 60 foizi va aniqlangan energetika zaxiralarining taxminan to`rtdan uch qismi ham shu qit`a ulushiga to`g`ri keladi. AQSHdan keyin iqtisodiy va harbiy jihatdan eng qudratli davlatlar ham Evroosiyoda joylashgan. Mintaqada etakchilik qilishga va global ta`sir ko`rsatishga intilayotgan, eng ko`p aholiga ega davlat ham shu qit`ada joylashgan. Evroosiyo umumiy kuch-qudrati va iqtisodiy salohiyati jihatidan hatto AQSHni ortda qoldirayotgani bu mintaqa imkoniyatlaridan dalolat beradi. SHu bois iqtisodiy va harbiy jihatdan qudratli davlatlar, jumladan, AQSH siyosatida bu hudud ustuvor ahamiyat kasb etayotgani bejiz emas. YA`ni, AQSH bu qit`ada o`z manfaatlariga putur etkazishi mumkin bo`lgan har qanday voqea yoki hodisaga nisbatan zudlik va qat`iyatlik bilan munosabat bildiradi. Xususan, so`nggi besh yil ichida Afg`oniston va Iroqda amalga oshirilgan va hozirgi vaqtda ham davom etayotgan harbiy harakatlar bunga yaqqol misol bo`la oladi. SHu bilan birga, bu masalada Rossiya ham o`z manfaatlarini qat`iy himoya qilishi (ayniqsa, so`ngi yillarda) tabiiy holdir.

Mutaxassislar Markaziy Osiyo hududida sodir bo`layotgan voqealar sur`atining jadallashayotganini ta`kidlamoqda. Darhaqiqat, bugungi siyosiy voqelikni sobiq Ittifoq parchalangan 90-yillardagi vaziyat bilan qiyoslab bo`l-maydi. Gap shundaki, mazkur mintaqa ko`pgina yirik qudratli davlatlar man -faatlari to`qnashayotgan hududga aylanib borayotgani bundagi geosiyosiy vaziyatni chigallashtirishni, uning Farb va SHarq o`rtasidagi notinch “bufer zona”ga aylanib qolish xavfini keltirib chiqarishi mumkin. Ayniqsa, Fors ko`rfazidagi yoqilg`i zaxirasining kamayib, mintaqadagi vaziyat keskinlashib borayotgani beqiyos tabiiy boylik, iqtisodiy va intellektual salohiyatga ega bo`lgan Markaziy Osiyo davlatlari geostrategik o`rni va ahamiyati ortib bormoqda. Keyingi yillarda Vashington ma`muriyatining milliy xavfsizlik strategiyasi Kavkaz va Markaziy Osiyoga ustuvor ahamiyat qaratilishi, birinchi navbatda, iqtisodiy manfaatlar, xususan, energoresurslarga egalik qilish va Farbga tashib ketishni nazarda tutadi.

Masalaning yangi bir jihati shundan iboratki, ayrim yirik davlatlarning xalqaro munosabatlarni boshqarish va tartibga solish borasida hech kim bilan hisoblashmasdan, hech kimning manfaatini hisobga olmasdan o`zboshimcha siyosat yuritishi yaqqol namoyon bo`lmoqda. Bu siyosat go`yo butun dunyoda yagona, faqat bitta kuch markazi bo`lishi kerak degan aqidaga tayanadi. Bu markaz Dunyo-dagi barcha jarayonlarni qat`iy nazorat qilish va unga itoat etmaganlarni jazolashga intilmoqda. Bu o`ta xatarli siyosiy, ya`ni dunyo xaritasini yangidan bo`lib olib boshqarish, xalqlar va davlatlar ustidan hukmronlik qilishga intilishni YUgoslaviyaning parchalab yuborilishi, Iroqdagi harbiy harakatlar, Kavkazorti davlatlarida amalga oshirilayotgan xunrezliklarda kuzatish mumkin.

Bir vaqtlar AQSH quruqlik qo`shinlari rezervining psixologik amaliyotlar bo`linmasi rahbari bo`lgan, hozir esa vitse-prezident CHeynining ishonchli tashviqotchilaridan biri sifatida tanilgan general Pol` Velleli 80-yillarning oxirida yana bir olim bilan hammualliflikda “Psixologik amaliyotlardan psixologik urushga: psixologiyaning g`alabasi” deb nomlangan maqola e`lon qilgandi. Agressiv, quyushqonga sig`maydigan fikirlarga to`la bu maqolada muallif raqib mamlakatni ruhiy bosim va xurujlar orqali engish mumkinligi va zarurligini ta`kidlaydi. “Strategik jihatdan – deb yozgandi Velleli, - mazkur qurol do`stlar, dushmanlar va betaraflardan qat`iy nazar, dunyodagi barchaga qaratilmog`i hamda har joyga tashlab ketiladigan oddiy varaqalar, maxsus tashviqot otryadlarining karnaylari, psixotronika-ning zaif, noaniq va tor yo`nalishlari orqali emas, balki AQSH ega bo`lgan va Er sayyorasidagi istalgan odamga etib bora oladigan vositalar yordamida qo`llanilishi kerak. Albatta, bu vosita – elektron OAV, matbuot, televidenie va radiodir. Sputnik orqali aloqa, video-yozuvlar va boshqa texnologiyalarning bugungi rivoji insonlar ongiga biz ilgari tasavvur ham qila olmaydigan darajada kirib borish imkonini berdi. Biz mo``jizaviy Ekskalibur (qirol Arturning qilichi) – ni qo`lga olsak kifoya va u bizga butun dunyoni bo`ysundirib beradi. Faqat bizda hamma mamlakatlarni shunday vositalarga ko`mib tashlash uchun etarlicha jur`at va qat`iyat bo`lsa bas. Ushbu qilichsiz bizning ahloqiy normalarimizni boshqa madaniyatlarga singdirish qiyin kechadi”.

Amerikaning gegemonlikka intilishi dastlab Ikkinchi jahon urushi yakun topganidan so`ng toboro yaqqolroq ko`ga tashlana boshladi. Buning uchun etarli omillar bor edi, albatta. Avvalo, urushda qatnashayotgan o`nlab davlatlarning harbiy buyurtmalari evaziga AQSH dunyoning boshqa barcha mamlakatlaridan farqli o`laroq, Jahon urushida juda katta foyda ko`rdi. Urush tugagandan keyin tuzilgan Yevropani qayta tiklash rejasida ham birinchi navbatda Amerika manfaatlari ko`zda tutilgan edi. O`tgan asrning ikkinchi yarmiga kelib, Qo`shma SHtatlar G`arbiy Yevropa, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi hamda Atlantika okeani havzasida turli yo`llar o`z yakka ustunligini o`rnatish uchun faol harakatlarni boshla` yuborgandi. Va bu harakatlar o`z natijasini berdi ham. AQSHni aksariyat hollarda harbiy, iqtisodiy, siyosiy hamda ilmiy-texnikaviy taraqqiyot sohalarida yakkahokimlik o`rnatishga ochiqdan-ochiq intilishi uchun tanqid qilishadi. qayd etish lozimki, bugungi kunga kelib butun dunyoda “antiamerikanizm” deb ataluvchi harakat yuzaga kelgan.

XX asrning 60-yillaridan boshlab 30 yil davomida AQSH iqtisodiyoti katta sur`atlar bilan muttasil o`sib bordi va bu davlat shubhasiz dunyoning eng qudratli mamlakatlaridan biriga aylandi. Dunyo aholisining 4,5 foizi istiqomat qiladigan davlatga jahon bo`yicha bir yilda yalpi ishlab chiqarilgan mahsulotning 21 foizi va butun xalqaro bozor aylanmasining deyarli yarmi to`g`ri keladi. Amerika ilm-fan, ayniqsa, yuqori axborot texnologiyalari sohasida boshqa davlatlardan ancha o`zib ketdi. Jahon axborot texnologiyalari va xizmatlari bozorining 40 foizini qo`shma SHtatlar ta`minlaydi. harbiy sohada, xususan, qurollanish borasida ham u dunyoda eng oldingi o`ringa chiqib olgan. 2000 yilgacha Amerikaning harbiy byudjeti yiliga 300 mlrd. dollarni tashkil etdi.

SHuni unutmaslik lozimki, AQSH bu darajadagi taraqqiyotga, masalan, YAponiya singari sof ilmiy-texnikaviy salohiyat orqaligi na erishmagan. Garchi rasmiy doiralarda ochiq tilga olinmasa-da, ko`plab siyosatshunoslar, diplomatlar, tahlilchilarning tadqiqotla rida, kitoblari va maqolalarida bot-bot ta`kidlanganidek, bunday rivojlanish darajasiga etish uchun ikki xil standartli tashqi siyosat, milliy manfaatlar yo`lida o`z ittifoqchilarini ham chetlab o`tish, bosim o`tkazish singari usullar ham xizmat qilgan. O`tgan asr davomida AQSH “dunyoga sotsializmning tarqalishiga qarshi turish” niqobi ostida, 1991 yilda Sovet Ittifoqi tanazzulga yuz tutganidan so`ng esa “demokratik qadriyatlarni tarqatish”, “tashqi kuchlarga, xalqaro terrorizmga qarshi kurashish” bahonasi bilan yuqori darajadagi qurollanish sur`atlarini saqlab turibdi.

So`nggi yillarda Amerikaning gegemonlik siyosati sayyoramiz -ning barcha qit`alarida va xalqaro munosabatlarning har bir soxasida ko`zga tashlanmoqda.

E`tiborga molik jihati shundaki, barcha amerikaliklar- davlatni boshqarayotganlardan tortib, oddiy fuqarolargacha bunday siyosat to`g`ri ekan-ligiga qattiq ishonadi va boshqalar ham shunday o`ylashga majbur degan e`tiqod bilan yashaydi. Bunga juda ko`p misol keltirish mumkin. Oddiy amerika-liklar, siyosatshunoslar, olimlar, biznesmenlar yoki amerikalik jurnalistlarni qo`yib turaylik-da, zamonaviy tashqi siyosatda chuqkr iz qoldirgan dip-lomatlardan biri, AQSHning sobiq davlat kotibi Genri Kissenjerning “Amerikaga tashqi siyosat kerakmi?” deb nomlangan kitobidan bir parcha keltiramiz: “YAngi ming yillik bo`sag`asida Amerika o`tmishdagi barcha imperiyalarni ham ortda qoldirib, o`z kuch-qudratining samarasini ko`rmoqda. Harbiy sohadan to biznesgacha, ilm-fandan, to texnologiyalargacha, oliy ta`limdan ommaviy madaniyatgacha Amerika butun dunyoda cheksiz miqyoslarda ustun kelmoqda. XX asrning so`ngi 10 yilligida har jihatdan ustun pozitsiyaga ko`tarilish natijasida Amerika xalqaro barqarorlikni asrashning yagona kafolatiga aylandi”. Muallifning fikricha, jahonning istalgan nuqtasidagi har qanday ziddiyatni hal etishda AQSHga teng keladigani yo`q. Mamlakatning bunday gegemonlik siyosatiga qarshi bo`lgan har qanday harakat Kissinjerning ta`kidlashicha, “milliy manfaatlarga tahdid”dir. Xo`sh, Prezident G.Trumen davridayoq mukammal tarzda yo`lga qo`yilgan, bugun esa yanada shiddatli va andishasiz ko`rinish kasb etayotgan bu gegemonizm nimalarda namoyon bo`ladi?

Avvalo, siyosiy sohada.

Bu borada amerikalik siyosatdonlar amalga oshirishga ulgurgan ishlarga o`nlab misollar keltirish mumkin. AQSH o`z yo`rig`iga yurishni istamagan dav -latlarga birinchi navbatda siyosiy jihatdan bosim o`tkazadi. Sanktsiyalar qo`l-lash bilan tahdid qilish, axborot xuruji, siyosiy jihatdan yakkalash va mamlakatning xalqaro maydondagi obro`sini tushirish kabilar shunday vositalar- dandir. qolaversa, BMT, Xalqaro Valyuta Jamg`armasi, Jahon Savdo Tashkiloti, Jahon banki singari dunyoning eng yirik xalqaro tashkilotlaridagi etakchi rol ham bosim o`tkazishda katta imkoniyat beradi. Suriya, Sudan, SHimo -liy Koreya, Venesuela kabi davlatlarga nisbatan olib borilgan siyosat bunga misol bo`la oladi.

Boshqa mamlakatlardan xalqaro huquq normalariga so`zsiz amal qilishni talab qiladigan AQSHning o`zi bu normalarni ko`p marotaba buzgan yoki ularga umuman qo`shilmagan. Biologik qurollarni tarqatmaslik haqidagi bitim, Kioto protokoli singari xalqaro shartnomalar shular jumlasidandir. Darvoqe, Kioto protokoli haqida bir narsani aytib o`tish joiz. hozirga kelib, har yili iyundan noyabrga qadar amerikaning tropik mintaqalarida davom etadigan to`fonlar mavsumi AQSH sanoat korxonalari tomonidan tabiatga etkazilgan cheksiz zararning, aniqrog`i, ana shu xalqaro shartnomaga qo`shilmaslikning oqibatidir.Bu haqda olimlar amerika hukumatini bundan 35 yil oldin ogohlantirgan edilar va bugun ham bu chaqiriqlar tingani yo`q. Ammo protokolga qo`shilish, bu – juda katta xarajat, deganidir. Ortiqcha xarajatlar esa qo`shma SHtatlarga kerak emas.

1972 yilda imzolangan, dunyo xavfsizligi va barqarorligining o`ziga xos garovi sifatida qaralgan Raketaga qarshi mudofaa tizimlari haqidagi xalqaro SHartnomadan ham qo`shma shtatlar bir tomonlama chiqib ketdi. Bu harakat eng muhim siyosiy masalalarda o`z manfaatini ochiqdan-ochiq ustun qo`yishning yaqqol namoyishidir. YUgoslaviyaga (1990-yillar), Iroqqa (1990-2003) berilgan havo zarbalari, Koreya (1950-yillar), V`etnam (1963-1965) da olib borilgan harbiy harakatlar, ko`plab mamlakatlarning ichki va tashqi siyosatiga bosim o`tkazishga urinish bilan Amerika eng muhim xalqaro shartnomalar(BMT Nizomi, Xel`sinki shartnomasi kabilar)da ko`zda tutilgan davlatlarning suvereniteti, ichki ishlarga aralashmaslik, chegaralarning daxlsizligi, kuch ishla tmaslik singari xalqaro huquqning asosiy tamoyillarini qo`pol ravishda buzgan.

AQSH tomonidan gegemonizm siyosati iqtisodiy siyosatda ham faol qo`llaniladi. Hech ko`zingiz tushganmi, “Maykrosoft” korporatsiyasining Mashhur komp`yuter dasturlarini o`rnatayotganingizda dastavval ekranda “Litsenziya kelishuvi” degan oyna paydo bo`ladi. Uning bandlaridan birida shunday yozuv bor: “Siz ushbu komp`yuter dasturini AQSH tomonidan cheklovlar joriy etilgan davlatlar, jumladan, Kuba, Eron, Iroq, Liviya, SHimoliy Koreya, Sudan va Suriyaga olib kirmaslik, bu davlatlar fuqarolariga vaqtinchalik foydalanish uchun bermaslik majburiyatini olasiz”. Bunday cheklov AQSH Savdo vazirligi-ning Eksport nazorati byurosi tomonidan Amerikada ishlab chiqariladigan barcha mahsulotlarga belgilanadi. Ushbu taqiqning demokratiya talabalariga qay darajada mos kelishi masalasini inson huquqlari himoyachilariga qoldirgan holda aytmoqchimizki, bu iqtisodiy bosim o`tkazish yo`llaridan biri xolos.

AQSH iqisodiy siyosatining eng ko`p norozilik uyg`otadigan yana bir jihati – barchani dollarga xalqaro valyuta sifatida qarashga majburlash. Prezidenlik saylovlarida kurash olib boradigan har qanday nomzod – u xoh demokratlardan, xoh respublikachilardan bo`lsin, ana shu “xalqaro maqom”ni ta`minlash yuzasidan o`z reja-sini taqdim qilishi qoidaga aylangan. Dollarning xalqaro valyuta sifatida muomalada bo`lishi juda katta ahamiyat kasb etadi. Bu holatni soddaroq qilib shunday tushunib olish mumkin. Masalan, Sizning 1 million so`m pulingiz bor va uni amaldagi kurs bo`yicha 1 000 dollarga almashtirdingiz, deylik. Agar AQSH hukumati 10 foizlik deval`vatsiya (davlat tomonidan milliy valyutaning qadrini pasaytirish yo`li bilan qayta baholash)ni amalga oshirsa, o`sha 1 000 dollarni endi 900 ming so`mga almashtirasiz. Bunday deval`vatsiyalar esa AQSH iqtisodiy siyosatida bir necha bor kuzatilgan. Ushbu holatda ming emas, milliardlab dollarni o`z markaziy banklarida majburan saqlayotgan davlatlarning ko`radigan zararini tasavvur qilish qiyin emas. Ko`rib turganimizdek, dollarning qattiq valyuta ekanligi Amerikaga dunyo bo`yicha o`z so`zini o`tkazish uchun juda katta imkoniyatlarni ochib beradi.

Gegemonizmning uchinchi asosiy ko`rinishi madaniy siyosatda namoyon bo`ladi. YUqorida tilga olingan kitobida Kissinjer yozadi: “Biz bu millatni insonlarni ozod qilish uchun yaratdik, biz o`z kontseptsiyamiz va maqsadlarimiz nuqtai-nazaridan olib qaraganda, Amerika bilan cheklanmaymiz va endi barcha insonlarning ozod bo`lishi uchun harakat qilamiz. Agar bunday qilsasak, Amerikaning shon-shavkati barbod bo`ladi, uning qudrati esa havogo uchib ketadi”. Amerikanizmning mohiyatini mana shu so`zlardan yanada mufassalroq anglab etish mumkin. Bunday siyosat odatda “madaniyatlarni boyitish”, “demokratiya an`anlarini joriy etish” yo`llari bilan amalga oshiriladi. O`z qadriyatlarini saqlashga urinib, bunday “madaniy uyg`unlik”ni, “demokratiya talablari”ni qabul qilmaydigan davlatlar oldida esa ikki yo`l turadi: yo bo`ysunish, yo qoloqlik, xalqaro siyosatda yakkalanish, obro`sizlanishga duchor bo`lish. Bu va yuqorida sanab o`tilgan boshqa holatlar AQSH tomonidan qo`llani-ladigan bosimlardan ayrim misollar xolos. Amerikaning bunday tashqi siyosa -tidan ko`zlangan bosh maqsad – insoniyatning eng muhim tabiiy, moliyaviy, intellektual va informatsion resurslari ustidan qo`z nazoratini o`rnatishdir.

Sovet Ittifoqi parchalangach, qo`shma SHtatlar mazkur hududda ham o`z hukmronligini o`rnatishga jahd bilan kirishdi. Rasmiy Vashingtonning butun diqqat e`tibori, sobiq davlat kotibi M. Olbrayt xonimning ta`biri bilan aytganda, “postsovet hududidagi ajralishlarni boshqarish” jarayoniga qaratildi. har tomonlama puxta ishlab chiqilgan loyihalar, dasturlar; barcha sohalarni qamrab olgan xalqaro, nodavlat notijorat tashkilotlar; ta`sirli kuchga ega bo`lgan OAV yordamida bu hududda mustahkam baza yaratildi. 10 yildan ortiqroq muttasil, izchil harakatlar natijasi o`laroq, Gruziya, Ukraina, Qirg`izistonda birin ketin rangli inqiloblar yuz brdi. Biz ushbu mavzuga batafsil to`xtamoqchi emasmiz, balki e`tiboringizni boshqa masalaga - AQSHning Markaziy Osiyodagi geosiyosiy maqsadlariga qaratmoqchimiz.

Bush ma`muriyati “Katta YAqin SHarq” degan yangi geografik atamani o`ylab topdi. 2003 yil 19 oktyabrda NATO Kengashi yig`ilishida chiqish qilar ekan, AQSHning NATOdagi domiy vakili Nikolas Barnes “Biz butun diqqat e`tiborimizni aynan Katta YAqin SHarqqa qaratishimiz lozim”, degan so`zlarni aytgandi. Bu atama o`z ichiga Markaziy Osiyo, SHimoliy Afrika va SHarqiy Arab davlatlarini olgan juda katta hududni anglatadi. SHubhasiz, jami aholisi 67 mln.dan ziyod, yillik yalpi ichki mahsulot 60 mlrd. dollardan ortadigan, eng zarur tabiiy zahiralarga juda boy Maar kaziy Osiyo hududi, shu jumladan, O`zbekiston qit`adagi joylashgan o`rni (shimolda–Rossiya; janubda-Pokiston, Hindiston, Eron; SHarqda–Xitoy, Koreya, YAponiya; g`arbda–Kaspiy dengizi, Turkiya, YAqin SHarq mamlakatlari)ni ham inobatga olsak, katta ahamiyat kasb etadi. SHu tariqa, mo`ljal bir vaqtlar qadrdon strategik hamkor deb atalgan, 2001 yil sentyabrdagi terrorchilik harakatlaridan so`ng hatto harbiy aerodromigacha bo`shatib bergan O`zbekistonga qaratildi.

2005 yil Andijonda amalga oshirilgan terrorchilik harakatlaridan so`ng, mana bir yilki, mamlakatimizga nisbatan o`tkazilayotgan bosimlar hamon tinmayapti. Bu stsenariy (baolki endi, serial deb atash maqsadga muvofiqdir) davomida bosimning barcha usullari qo`llanildi: Bi-Bi-Si, “Ozodlik” radiosi, N`yu-York Tayms kabi gazetalar Assoshieyted Press, Reyter axborot agentliklari singari turli OAV orqali axborot xuruji; BMT, Human Rights Watch, IWPR, Xalqaro Amnistiya qo`mitasi singari xalqaro tashkilotlar orqali siyosiy bosim o`tkazilmoqda.

Ammo, bir savol tug`iladi: AQSH nima uchun bizdan norozi? 13 may kuni Andijonda og`ir jinoyatlar sodir etgan terrorchilarga qarshi qat`iy pozitsiyada turganimiz, chegaradan noqonuniy o`tib ketgan “qochqinlar”ni qonuniy talab qilayotganimiz yoki “Katta YAqin SHarqda” katta ishtiyoq va muvaffaqiyat bilan amalga oshirilayotgan rejalarga o`zi “kichkinagina” bir davlat bo`la turib, “tap tortmay” xalaqit berayotganimiz uchundir balki?! Mamlakatimizning eng yuqori sud instantsiyasida, xorijiy diplomatlar va jurnalistlar qarshisida ko`rsatma bergan ayblanuvchilar Andijon fojealarida tashqi kuchlarning, xususan, AQSHning qo`li borligi haqidagi ma`lumotlarni aytdi. Agar, ushbu ko`rsatma isbotlanadigan bo`lsa, AQSH o`z siyosatida yana bir g`irrom tamoyil, ya`ni “Sening dushmaning- mening do`stim” degan qoidaga amal qilishi o`z tasdig`ini topmoqda. YOdingizda bo`lsa, sobiq Ittifoqqa nisbatan Afg`oniston maslasida shunday siyosat amalga oshirilgan va bu keyin AQSHning o`ziga ham, boshqalarga ham katta balo keltirgan “Tolibon” harakatining yuzaga kelishiga zamin yaratgandi.

AQSH tomonidan olib borilayotgan bu siyosat, yuqorida keltirilgan misol-lardan so`ng, “zamona zo`rniki ekanda”, deb, umidsizlikka tushmaslik kerak. Aslo!

CHunki, jinsi shim kiygan, doim “kola” ichib, CNN yangilik-larini ko`radigan odam amerikalik bo`lib qolavermaydi. Oliy millat va dunyo egasi bo`lishga da`vogarlar tarixda ko`p kuzatilgan va ularning hammasi inqirozga yuz tutgan.

Albatta, biz uchun N`yu-Yorkdagi 140 qavatli osmono`par bino Bibixonim madrasasidagi bitta koshinning, eng zo`r qo`shig`i “Munojot” ning bitta nolasi, xot-dog va pitstsa bitta obi-nonning o`rnini bosa olmaydi.

MDH davlatlariga nisbatan bu borada yangicha taktika qo`llanilmoqda. Ushbu mamlakatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy muammolardan foydalanib jamiyat va davlatga qarshi kuchlarni har tomonlama qo`llab, kerak bo`lsa, buzg`unchi-terrorchilarni ham rag`batlantirgan holda (Andijon voqealarida xuddi shunday yo`l tutildi) qonuniy hokimiyatni ag`darib tashlashga harakatlar ko`zga tashlanmoqda. Gruziya, Ukraina va Qirg`izistonda bu borada ma`lum natijalarga ham erishildi. Biroq, ushbu mamlakatlarda “yakka gegemoniya” uchun xizmat qiladigan rejimlar o`rnatildi. Bu taktika O`zbekistonga nisbatan qo`llanganda kutilgan natija bermaganidan keyin mamlakatimizga qarshi axborot huruji boshlab yuborildi, davlatimiz obro`ini to`kishga harakatlar boshlandi. Ammo bu sa`y-harakatlar ham natija bermagach, ayrim kuchlar O`zbekistonni xalqaro hamjamiyatdan ajratib qo`yishga intilmoqda. Ammo O`zbekistonning mustaqil tashqi siyosatini obro`sizlantirmoqchi bo`lganlar yanglishadi. CHunki O`zbekiston yuksak davlatchilik an`analari, buyuk tarix, bebaho madaniy-ma`naviy merosi, xalqining ulkan aqliy salohiyati, bunyodkorligiga tayanib taraqqiyot sari intilayotgan va bu borada salmoqli yutuqlarni qo`lga kiritgan mamlakat. Uni do`q-po`pisa, turli tazyiqlar bilan taraqqiyot yo`lidan qaytarib bo`lmaydi.

SHunday merosga ega xalq hech qachon hech kimga qaram bo`lmaydi. O`zini himoya qilishga qodir. SHuning uchun ham O`zbekiston rahbariyati mintaqadagi geosiyosiy vaziyatni e`tiborga olib mamlakat mustaqilligi va istiqboliga tahdid solayotgan xavf-xatarga qarshi turish uchun barcha imkoniyatlarni ishga sol-moqda. SHu ma`noda, O`zbekiston-Rossiya ittifoqchilik munosabatlarining ahamiyati beqiyosdir. Bu munosabatlar O`zbekiston mustaqilligi, tanlagan yo`li, mustaqil tashqi siyosatini himoya qilish, ko`zlagan maqsadlarimizga erishishga xizmat qiladi.

Mikromintaqaviy nuqtai nazardan asosiy geosiyosiy obyekt sanalgan Markaziy Osiyo Rossiyaning strategik muhim qo`shnisigina emas, balki Evroosiyo va umuman, jahon siyosati jumboqlarining o`ziga xos «kaliti»dir. SHu bois Markaziy Osiyo hududida ro`y berayotgan va bu mintaqa davlatlariga tahdidlar nafaqat shu hududda joylashgan mamlakatlar xavfsizligi va barqarorligi, balki Rossiya Federatsiyasining milliy xavfsizlik muammolariga ham bevosita daxldordir.

Markaziy Osiyo tarixan G`arb-SHarq SHimol-Janub yo`nalishlari chorrahasidagi transport-kommunikatsiya bo`g`ini, g`oyat muhim resurslar oqimi-ning markazi, sharqiy (musulmon) va g`arbiy (nasroniy) tsivilizatsiyalar o`rta-sidagi barcha jarayonlarda «fil`tr» va «bo`g`in» sifatida hozirgi zamon xalqaro tartibotning shakllanishida O`zbekiston va Rossiya manfaatlari himoya-sini ta`minlashda muhim o`rin tutadi. Bu jarayonda manfaatdor hukmron doiralarning mablag`i evaziga beqarorlik keltirib chiqarishni ko`zlayotgan turli nodavlat tashkilotlarining faoliyatidan tortib, dunyoni yakka qutb-lilik asosida boshqarishga qaratilgan barcha geosiyosiy harakatlargacha nazorat qilinishiga alohida e`tibor qaratiladi.

Bunday xulosa chiqarishga etarli asoslar bor. Ko`pgina tahlilchilarning ta`kidlashicha, so`nggi 20–30 yilda jahon bo`yicha energiya iste`moli ancha ko`paygan. AQSH energetika vazirligining ma`lumotlariga ko`ra, 1993 va 2015 yillar oralig`ida yoqilg`ining energiya zaxiralariga ehtiyoj kamida 50 foizga ortadi. Bzejinskiy ta`kidlaganidek, “Osiyodagi iqtisodiy taraqqiyotga beril-gan turtki yangi energiya zaxiralarini izlab topish va ulardan foydalanishga katta ta`sir ko`rsatilishini anglatadi. Ma`lumki, Markaziy Osiyo va Kaspiy mintaqasi hududlarida tabiiy gaz va neft zaxiralari joylashgan”. Energiya mahsulotlariga bo`lgan bunday katta ehtiyoj va ko`pgina davlatlarda ularning tanqisligi iqtisodiyotini ushbu mahsulotlar bilan ta`minlash harakatidagi davlatlar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarning qanday bo`lishini tasavvur etish qiyin emas.

Ikkinchidan, xalqaro munosabatlarda kuchlar mutanosibligida jiddiy o`zgarishlar yuz berganini ta`kidlash joiz. Endilikda bitta yoki bir necha yirik davlatlar guruhining ustunligini o`rnatib bo`lmaydi. Bunda dunyoning barcha nuqtalaridagi kuch markazlari, jumladan, EvroAzES davlatlari kuch-qudrati, salohiyati bilan hisoblashishga to`g`ri keladi. Davlatlararo munosabatlar amaliyoti shundan dalolat beradiki, kuchlar mutanosibligi tamoyilini tushunmaslik, uni tan olmaslik yohud davlatning tashqi siyosatida e`tiborga olmaslik va og`ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Kuchlar mutanosibligi va undagi jiddiy o`zgarishlarni inobatga olish nafaqat siyosatning ustuvor yo`nalishlari, maqsad va vositalarini ishlab chiqishda balki xalqaro munosabatlar rivojining istiqbolini bashorat qilishda ham alohida ahamiyat kasb etadi. Davlatlarning o`zaro aloqadorligi ortayotgan, xalqaro terrorizm va diniy ekstremizm xavfi kuchayayotgan hozirgi davrda bu ayniqsa muhimdir. Bugungi kunda dunyoning ko`pgina hududlarida o`ziga xos mintaqaviy kuchlar mutanosibligi tizimi qaror topgan. Bunday tizim Markaziy Osiyoda ham shakllangan. U ko`pgina davlatlarning, jumladan, AQSH va Rossiya ekspertlari va tahlilchilarining e`tiborini jalb etmoqda. Mintaqaviy kuchlar mutanosibligida ro`y berayotgan o`zgarishlar, avvalo, uning ishtirokchilari, ya`ni Markaziy Osiyo respublikalari uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Ularning bu tizimga moslashishi, harakatlari, siyosat yuritishi nafaqat o`zining, balki butun mintaqa hududida xavfsizlikni belgilab beradi. Zero bu erdagi kuchlar mutanosibligi ko`plab yirik davlatlar ta`siri bilan belgilanadi. Bu o`rinda O`zbekiston Prezidenti I. Karimov tomonidan ilgari surilgan “globalizmga regionalizm orqali” g`oyasi dolzarb ahamiyat kasb etadi. Bizningcha, unda jahon siyosatining asosiy yo`nalishlari jumladan, geosiyosiy vaziyat, milliy manfaatlar, global va mintaqaviy kuchlar mutano-sibligining uzviy bog`liqligi o`z ifodasini topgan. Qolaversa, bu g`oya globallashuv jarayoni keltirib chiqarayotgan muammolar hal etish, turli tahdidlarni mintaqaviy jipslik va hamkorlikni kuchaytirish orqali bartaraf etish, demakki, mamlakatimizning xalqaro maydonda munosib o`rin egallash, har jihatdan taraqqiy etishiga xizmat qiladi.

II BOB. GLОBАLLАShUV VA GEOMARKAZLARNI YOSHLAR MА’NАVIY YUKSАLIShIGА TА’SIRI

2.1. Mа’nаviy-mаfkurаviy muаmmоlаr: g‘оyaviy bo‘shliq vа zаrаrli g‘оyalаrning yoshlаr dunyoqаrishigа tа’siri

Bugungi tez o‘zgarayotgan dunyo insoniyat oldida, yoshlar oldida yangi yangi, buyuk imkoniyatlar ochmoqda. Shu bilan birga, ularni ilgari ko‘rilmagan turli yovuz xavfxatarlarga ham duchor qilmoqda. G‘arazli kuchlar sodda, g‘o‘r bolalarni o‘z ota-onasiga, o‘z yurtiga qarshi qayrab, ularning hayotiga, umriga zomin bo‘lmoqda. Bunday keskin, tahlikali sharoitda biz ota-onalar, ustoz-murabbiylar, jamoatchilik, mahalla ko‘y bu masalada hushyorlik va ogohlikni yanada oshirishimiz kerak. Bolalarimizni birovlarning qo‘liga berib qo‘ymasdan, ularni o‘zimiz tarbiyalashimiz lozim. 

Shavkat Mirziyoyev

Insoniyat tarixi shundan dalolat beradiki, muayyan jamiyat taraqqiyoti jarayonida, bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o‘tishida turmushning barcha sohalarida, xususan, iqtisodiyot, ijtimoiyot va siyosatida bo‘lgani kabi, g‘oyaviy-mafkuraviy sohada ham muayyan muammolarni hal qilishi zarurati paydo bo‘ladi. Chunki o‘ziga xos yangi davr, sharoit, vaziyat an’anaga aylanib qolgan g‘oyalar, qarashlar, munosabatlarni o‘zgartirmasdan, ma’lum mafkuraga asoslanmasdan yangi maqsadlar sari qadam tashlay olmaydi. Bu esa yangi g‘oya, qarash, munosabat, mafkurani ishlab chiqishni talab etadi.

O‘zbekiston respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov ta’kidlagani kabi: «o‘zining hayotini, oldiga qo‘ygan maqsadlarini aniq tasavvur qila oladigan, o‘z kelajagi haqida qayg‘uradigan millat hech bir davrda milliy g‘oya va milliy mafkurasiz yashamagan va yashay olmaydi. Mafkura bo‘lmasa har qaysi davlat va jamiyat, qolaversa, har qaysi inson o‘z yo‘lini yo‘qotishi muqarrar».

G‘oyaviy, mafkuraviy bo‘shliq bir kunda va birdaniga paydo bo‘lmaydi. Bunda muayyan jarayonlar ro‘y berishi lozim. Ya’ni eski g‘oya va mafkura tanazzulga yuz tutishi, umrini o‘tab bo‘lishi, o‘tmishga aylanishi mumkin. Masalan, sobiq ittifoq mafkurasi ana shunday holga tushgan edi. Uning asosiy g‘oyalari sobiq sho‘rolar hokimiyati rahbarligida zo‘rlik bilan amalga oshirildi. Natijada bu mafkura yakka hukmron bo‘lib qolgan edi. U XX asrning 80-yillarida tanazzulga yuz tutdi. 1991 yilda sobiq Ittifoq tarqalib ketishi bilan uzil-kesil inqirozga uchradi. Buning sabablari nimalardan iborat edi?

Birinchidan, u o‘zini insoniyat tafakkuri erishgan eng yuksak cho‘qqi, mutlaq haqiqat ifodasi deb hisoblab, boshqa mafkuralarni tan olmas, ular bizning dushmanimiz, degan aqida asosida murosasizlarcha ish tutar edi.

Ikkinchidan, bu mafkura zo‘ravonlikka asoslangan bo‘lib, «majbur qilamiz» qabilida ish tutar, uning g‘oyalari hamma joyda, hamma vaqt hech istisno va to‘xtovsiz targ‘ib qilinar, xalqning erkin yashashi va fikr yuritishiga yo‘l qo‘yilmas edi. Kimki bu tartibga (aslida tartibsizlik va vahshiylikka) qarshi chiqsa, shafqatsiz jazolanar, butun davlat mexanizmi ana shu jazoni turli shakllarda amalga oshirishga qaratilgan edi.

Uchinchidan, bu mafkura nomigagina ijtimoiy guruhlar mafkurasi edi. Aslida sobiq Ittifoq davrida ziyolilar, dexqonlar, xizmatchilar, qolaversa, «yo‘lboshchi sinf» bo‘lgan ishchilarning orasida ham bu mafkuradan norozi bo‘lganlar bor edi. Lekin metin mafkuraviy devor ortidan ularning ovozi chiqmas edi.

To‘rtinchidan, bu mafkura hech kimga vijdon erkinligi, o‘z fikrini ochiq bayon etish, jumladan, xorij fuqarolari bilan xolisona muloqotda bo‘lishga ham yo‘l qo‘ymas edi. Bordi-yu kimdir shunga jur’at etsa, «xalq dushmani», «burjuaziya malayi»ga aylanar edi.

Beshinchidan, u milliylikdan butunlay xoli edi. Unda mavhum baynalmilallik zo‘r berib kuylanardi. Kimki milliy qadriyatlar to‘g‘risida gap ochsa, darhol «millatchi»ga chiqarib qo‘yilardi. Milliy tafakkurga ega bo‘lgan shaxs, mutaxassis, ziyoli, olim va boshqalar «qoloq, «shubhali kishi» hisoblanardi.

Oltinchidan, unda milliy tarix, xususan, O‘zbekiston tarixi, uning o‘tmish merosi mutlaqotan olinmas edi. Nari borsa, ular ko‘pincha umumiy tarzda qayd etilardi, xolos.

Yettinchidan, xalqlarning diniga, diniy merosiga, diniy qadriyatlariga nisbatan mutlaqo noto‘g‘ri munosabat o‘rnatilgan edi. Jumladan, xalqimizning ulug‘ siymolari Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshband,Mahmud Zamaxshariy, Imom Moturidiy, So‘fi Olloyor kabi allomalarning boy ilmiy merosini o‘rganish, ulardan foydalanish taqiqlangan edi.

Bularning barchasi bolshevistik-kommunistik mafkuraning taraqqiyot talablariga mutlaqo zid ekanini yakqol namoyon etdi. Shu bois u yangi zamonaviy talablarga dosh berolmay, o‘z davlati bilan birga tarixga aylandi.

Sobiq mustabid tuzum o‘rnida yangi mustaqil davlatlar shakllandi. Hukmron mafkura barham topgach, uning hududida ma’lum muddat g‘oyaviy-mafkuraviy bo‘shliq (vakuum) holati vujudga keldi.

Internet keng imkoniyatlar eshigini ochdi. Uydan ko‘chaga chiqmay turib global tarmoq orqali dunyo kutubxonalari bo‘ylab sayr qilib, kurrai zaminning narigi chekkasida joylashgan oliy ta’lim muassasasining masofaviy (virtual) talabasi bo‘lish, hatto elektron xizmatlarni (matnlarni tarjima qilish, video va audiomahsulotlarni tayyorlab berish, kitob va risolalarni sahifalash va hokazo) shartnoma orqali bajarish, pul ishlab topish mumkin. Xullas, internetning ijobiy jihatlari bisyor. Ijtimoiy tarmoqlar yoki messennjerlarning qulayligi-chi? Onlayn konferensiyalar o‘tkazish, onlayn malaka oshirish, yaqinlar va tanish-bilishlar bilan tez, arzon video yoki audiomuloqot qilish. 

Mana shu jihatlari bilan internet keyingi paytlarda jozibadorlikda televideniye, radio va boshqa axborot vositalarini ortda qoldirmoqda. Lekin internet ko‘plab foydali jihatlari bilan birga salbiy oqibatlarini ham namoyon qilmoqda. Aholida ayniqsa yoshlarda axborot iste’moli madaniyatining sustligi, turli xabarlar oqimidan kerakligini ajratib olishda bilim, malaka va ko‘nikmaning yetishmasligi ba’zilarning g‘arazli kimsa va oqimlar ta’siriga tushib qolishlariga, internet qaramligi kasalligiga yo‘liqishlariga sabab bo‘lmoqda. 

Xitoy Xalq Repspublikasida internetga qaramlik kasallik sifatida e’tirof etilib, uni davolovchi maxsus shifoxonalar tashkil etilgani so‘zimizning isbotidir. Global tarmoq natijasida yuzaga kelgan eng katta muammo, bu, albatta, qaramlik, tobelik kasalligidir. Yoshlarning ko‘p vaqtini inernetda o‘tkazishlari global muammoga aylanib ulgurgan. Bugun internet ayrim yoshlar uchun mashhur yozuvchi Xudoyberdi To‘xtaboyevning “Sariq devni minib” asari qahramoni Hoshimjon topib olgan sehrli qalpoqchadir. Umuman, internetga qaramlikning eng og‘ir jihati real olamni, insoniylik burchi va vazifalarini unutishdir. Inson haqiqiy hayotda yashashi, halol mehnat qilishi, ilm olishi, zimmasidagi vazifalarini sidqidildan bajarishi, elu yurtiga fidoyilik bilan xizmat qilishi, atrofdagilarga foyda keltirishi zarur.

Internetda ko‘p vaqtini o‘tkazadigan insonning ruhiyatida mavhumlik va o‘z qobig‘iga o‘ralib olish holati kuzatiladi. Bu esa uni kelajakda “uchinchi kuchlar” tomonidan manqurtlashishi, zombilashtirilishi uchun zamiin yaratadi. Bugungi kunda buzg‘unchi guruhlar yoshlar ongiga ta’sir qilishda asosan internetdan foydalanayotganlari bejiz emas. Internetning yana bir salbiy jihati-kishilardagi xudbinlik, manmanlik, zamonaviy tilda ifoda etganda, egosentrizm illatining kuchayishiga sabab bo‘lishidir. Bugungi dunyo yoshlari-son jihatidan butun insoniyat tarixidagi eng yirik avloddir, chunki ular 2 milliard kishini tashkil etmoqda. 

Bugun internet madaniyati, virtual madaniyat, axborot madaniyati, ma’lumotlardan to‘g‘ri foydalanish madaniyati kabi tushunchalar hayotimizdan o‘rin egalladi. Yoshlarda internet olamida o‘z o‘rnini to‘g‘ri belgilash va foydalanuvchilar bilan to‘g‘ri muomala qilish, virtual olamdagi axborotlarni to‘g‘ri tahlil qilish malakasini shakllantirish davr talabidir. Hozirgi davrda Internet tarmog‘iga ulangan kompyuter, mobil telefonlari deyarli ko‘plab xonadonlarda mavjud. Bundan tashqari, yoshlar internet kafelarda ham tarmoqdan foydalana oladilar. Bugungi kunda axborot texnologiyalari jadal taraqqiy etishi va ijtimoiyiqtisodiy hayotning barcha jabhalariga joriy etilishi sababli barcha uchun kompyuter savodxonligi dolzarb masalalardan biridir. 

Yoshlar ijtimoiy tarmoqlar kengayib borayotgan davrda o‘sib ulg‘aymoqda. Bu quvonarli hol albatta. 

Biroq har narsaning me’yori bo‘lmog‘i zarur. Yoshlar virtual olamning haqiqiy olam emasligini bilib borishlari shart. Ba’zan bolalar kattalar tomonidan nazoratsiz va ularning ruxsatisiz tarmoqqa tashrif buyurish imkoniga ega bo‘lib qoladilar. Bolalar va o‘smirlar Internet tarmog‘ida sayr qilarkan, ularga umuman kirish mumkin bo‘lmagan saytlarga duch kelishlari mumkin. Tabiiyki, bunday axborotlar qiziquvchan yoshlarni o‘ziga ko‘proq jalb etadi. 

Biror harakatni amalga oshirishda bolalarga qanchalik ruxsat etilmasa, ularda shunchalik yuqori darajada qiziqish uyg‘onishi barchaga ma’lum. Yoshlar tarmoqdagi nosog‘lom turmush tarzidan axborot beruvchi ayrim manbalarga duch kelsalar, yanada qiziqib, mazkur axborotlarga alohida e’tibor qaratishlari ehtimoldan xoli emas. Shu sababdan kattalar farzand tug‘ilgan kundan boshlab ulariga issiq choynak, qozonlarga yaqinlashish, pichoq, qaychi kabi o‘tkir uchli narsalarga tegish mumkin emasligini onglariga singdirganlari kabi, tarmoqdagi axborotlar ham xavfli ekanligini tushuntirishlari, ularda axborotlardan to‘g‘ri foydalanish salohiyatlarini shakllantirishlari zarur. 

Albatta, Internet tarmog‘i manbalari zamonamiz o‘smirlari bilim doirasini, dunyoqarashini kengaytirishi bilan ayrim jihatlariga ko‘ra ularning tarbiyasiga nafaqat salbiy, balki xavfli ta’sir ko‘rsatishi ham mumkinligini unutmasligimiz zarur. Yaqindagina ota-onalar yoshlarning kompyuter o‘yinlariga berilib, ularga bog‘lanib qolishlari xavfidan cho‘chib, oldini olishga harakat qilgan bo‘lsalar, hozirgi vaqtda esa bu xavfga yana ijtimoiy tarmoqlar xavfi ham qo‘shildi.

Internet — bu deyarli barcha qiziqishlarni qondirish makonidir. Ba’zan tarmoqda ayrim axborotlarni izlab o‘tirishning ham hojati bo‘lmaydi, ular har yerda o‘zlari taqdim etilaverishi sababli osongina erishish mumkin. Shunday ekan undagi ba’zi bir xavflarning oldini olish maqsadida quyidagi tavsiyalarga e'tibor qaratish zarur: 

1. Farzandingiz tarmoqdan foydalanmoqchi bo‘lganida uni nazoratdan chetda qoldirmang; 

2. Farzandingizning tarmoqqa birinchi qadamlaridanoq, Internetda faqatgina "yaxshi" emas, balki "yomon" axborotlarni ham uchratishi mumkinligini tushuntiring; 

3. Internetdan biror manbani saqlab olishda e’tibor qaratish zarur bo‘lgan qoidalarni tushuntiring; 

4. Farzandingizga tarmoqda ham haqiqiy hayotdagi kabi tartib-intizom qoidalarini unutmaslik zarurligini ta’kidlang; 

5. Farzandingizning Internetdan foydalanishida ba’zi hollarda cheklovlarni o‘rnating; 

6. Har kuni farzandingiz muloqotlarini kuzatib borishni o‘zingizga odat qiling; 

7. Farzandingiz va o‘zingizning kompyuter savodxonligingizni muntazam rivojlantirib boring. O‘z bilimlaringiz bilan o‘rtoqlashing. Internet xavfsizligi sizning bu boradagi bilim va malakangizga ham bog‘liq ekanligini unutmang. 

Axborot xurujlari ta`siriga eng ko`p beriladigan aholi qatlami bu yoshlardir. Afsuski, axborot-kommunikasiya texnologiyalarining jadal sur`atlar bilan rivojlanishi axborot tahdidlarining ham kuchayishiga olib kelmoqda. 

Internet vositasida ishlaydigan dasturlar, ijtimoiy tarmoqlar orqali juda katta oqimda ma`lumotlar almashishi ro`y bermoqda. Ular asosan qiziqarli voqealar, gap-so`zlar, shou-biznes, sport xabarlari, yangiliklardan iborat. Biroq hech kim tashqi kuchlar tomonidan ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlardan o`z maqsadi yo`lida foydalanmaydi, deb kafolat bera olmaydi. 

Misol uchun, Telegram messendjerida ba`zi bir guruhlarning ishtirokchilari soni 50 000 dan oshadi. Shunday guruhlar borki, unda asosan fahsh fotorasmlar, video lavhalar joylashtirilmoqda. Bu ma`naviyati, madaniyatida qusr bo`lgan shaxslarni o`ziga jalb qilish uchundir. Aynan shunday toifa kishilar o`zlariga javob berisha olmaydi. 

Keyinchalik bunday kanallarda siyosiy mavzuga taalluqli ma`lumotlar tarqatilishi va guruh a`zolarining fikrini o`zgartirishga, ma`lum bir yo`nalishga solishga harakat qilinishi mumkin. 

Respublikamizning birinchi prezidenti muhtaram Islom Karimov “...bugungi zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham ko`proq kuchga ega” ekanligini ta`kidlagan edi. Mafkura poligonlarida kuchlar nisbati esa axborot, axborot xuruji vositasida hal etilmoqda.

Mamlakatimizga nisbatan qilinayotgan axborot xurujlariga qarshi kurashda ba`zan “It huradi, karvon o`tadi” qabilida ishlash o`rinlidek ko`rinadi. Biroq, fikrimcha axborot xurujlari kimlar, qaysi tuzilmalar tomonidan, nima maqsadda tashkil qilinayotganligi ma`lum bo`lganda, ularga qarshi kurashda eng yaxshi himoya hujum ekanligidan kelib chiqishimiz kerak. Axborot xurujlariga qarshi kurashda kurashning tizimli bo`lishligi, uning zarur huquqiy bazasi shakllantirilganligi o`ta muhim. Shu bois axborot xavfsizligini ta`minlashga qaratilgan alohida qonun hujjati qabul qilish masalasi ko`rib chiqilishi kerak. 

Ekspertlarning xulosalariga ko‘ra hozir 35 yoshgacha bo‘lgan aholining 60 foizi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, internet tizimidan keng foydalanmoqda, ularning eng faol qismini 18-24 yoshgacha bo‘lgan yoshlar tashkil etadi. OAV va internetdan olingan axborotlar yoshlarning umumiy, shu jumladan, siyosiy madaniyatini, ogohlik darajasini yuksaltirishga ham ma’lum darajada xizmat qilayotir.

Bu esa hokimiyat tuzilmalari va ijtimoiy institutlar, qolaversa, aholining o‘zi uchun ham ma’lum qulayliklar yaratadi, o‘zaro muloqotni rivojlantiradi. Internetning ijtimoiy tarmoqlarini kuzatish bilan yoshlarning istaklari, ehtiyojlari haqida aniqroq tasavvurga ega bo‘lish, ularning axborotlarini o‘rganish orqali muayyan ijtimoiy muammolarni bartaraf etish yuzasidan tadbirlar belgilash mumkin. 

Bu esa yoshlar bilan muloqotning yangi turi bo‘lishi bilan birga, o‘zaro hamkorlikni mustahkamlash, boshqaruv organlari diqqat-e’tiborini yoshlar muammosiga kengroq jalb qilish imkoniyatidir. Bu imkoniyatlar yoshlarga yaratiladigan shart-sharoitlar amalda o‘z natijalarini namoyon qiladi. 

Bugun barkamol avlodni ma’naviy kamol toptirish, mustaqil fikrlaydigan, o‘zini qat’iy hayotiy e’tiqod va qarashlariga ega bo‘lgan yoshlarni tarbiyalash, ularni huquqiy va siyosiy madaniyatini yanada yuksaltirishda ko‘p sonli jonkuyar va fidoiy yoshlarimizning o‘rni beqiyos. 

Yuqoridagi fikr-mulohazalardan kelib chiqqan holda, yoshlar ma’naviyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan axborot xurujlarini bartaraf etishga qaratilgan quyidagi taklif va tavsiyalar beriladi: 

Birinchidan, avvalo, global muammolar va axborot xurujlarining yoshlar ma’naviyatiga ta’sirini o‘rganishda, milliy qadriyatlar hamda xulq-atvor me’yorlarini, umumiy qoidalarini zamon talablariga mos holda ishlab chiqishga jiddiy e’tibor qaratishimiz zarur. 

Ikkinchidan, globallashuv bilan bog‘liq xavflar va tahdidlarning nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy, ma’naviy-mafkuraviy tomonlariga bo‘lgan e’tiborni yanada kuchaytirish maqsadga muvofiqdir. 

Uchinchidan, mamlakatimiz hududiga kirib kelayotgan, axborot xurujlaridan har doim ogoh bo‘lib, yoshlar ongi va ichki dunyosida kuchli mafkuraviy immunitetni shakllantirish lozim. 

To‘rtinchidan, yoshlarni axborot xurujlari, hozirgi kunning global muammolaridan biri bo‘lib kelayotgan, “Ommaviy madaniyat” ta’siridan himoya qilishda ijtimoiy-gumanitar fanlarning ahamiyatini oshirish, zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida yoshlarda milliy qadriyatlarga bo‘lgan yangicha munosabatni qaror toptirish kerak. 

Beshinchidan, yoshlar ongiga salbiy ta’sir etadigan, milliy urf-odatlarimizni, ma’naviy qadriyatlarimizni buzuvchi harakatlarga qarshi kurash mexanizmini ishlab chiqish hamda uni ijtimoiy hayotga tadbiq etish orqali yoshlar ma’naviyatini yanada yuksaltirish zarur. 

Oltinchidan, yoshlarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, internet tarmoqlaridan unumli foydalanish tizimini, zamon talablariga mos holda ishlab chiqish hamda kerakli ma’lumotlarni olishlariga ko‘maklashish, dunyoviy ilmlarni egallashlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratib berish kerak.

Bu borada mamlakat Prezidenti Sh.Mirziyoyevning quyidagi fikrlarini aytib o‘tish zarur: “Bugungi tez o‘zgarayotgan dunyo insoniyat oldida, yoshlar oldida yangi yangi, buyuk imkoniyatlar ochmoqda. Shu bilan birga, ularni ilgari ko‘rilmagan turli yovuz xavf-xatarlarga ham duchor qilmoqda. G‘arazli kuchlar sodda, g‘o‘r bolalarni o‘z ota-onasiga, o‘z yurtiga qarshi qayrab, ularning hayotiga, umriga zomin bo‘lmoqda. 

Bunday keskin, tahlikali sharoitda biz ota-onalar, ustoz-murabbiylar, jamoatchilik, mahalla ko‘y bu masalada hushyorlik va ogohlikni yanada oshirishimiz kerak. Bolalarimizni birovlarning qo‘liga berib qo‘ymasdan, ularni o‘zimiz tarbiyalashimiz lozim”. 

To‘g‘ri, haqiqatni rad etmagan holda, shuni alohida ta’kidlab o‘tishimiz kerakki, internet tarmoqlari ta’lim olish, dam olish yoki do‘stlar bilan muloqot qilishning ajoyib vositasidir. Shu boisdan ham, internet tarmoqlaridan foydalanuvchilar soni yildan yilga oshib borayotganligini inobatga olsak, axborot manbai sifatida OAV, internetdan axborotlar izlash kundan kunga jadallashmoqda.

Bu esa qaysi sohaga oid bo‘lishidan qat’iy nazar internetning milliy segmentida o‘z axborotlarimizni tobora ko‘paytirib borishni taqozo etadi. Albatta, yoshlarni ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishda internet tarmog‘idan foydalanish o‘zining samarasini berishi tabiiy. Ayni vaqtda, ijtimoiy tarmoqlar bilim va kerakli axborotni olish uchun ulkan imkoniyatlar yaratish bilan birgalikda, inson hayotining deyarli barcha jihatlariga dahl qilmoqda. 

U shaxsga o‘z bilimlarini oshirish, professionalizmini yuksaltirish, ehtiyoj va mayllaridan kelib chiqqan holda hordiq chiqarish, xalqaro va ichki siyosatda sodir bo‘layotgan voqealarni kuzatib borish, siyosiy va iqtisodiy munosabatlarning faol subyekti bo‘lish, birja o‘yinlarida qatnashish, badiiy asarlar yaratish, ko‘rgazmalar uyushtirish, taqdimotlar o‘tkazish, zarur narsalarni xarid qilish imkonini beradi. 

Aynan axborotkommunikatsiya texnologiyalari, internet tarmoqlar tufayli kutubxona, muzeylar, kartina ko‘rgazmalari kabi madaniyatning an’anaviy institutlari tub o‘zgarishlarga duchor bo‘ldi. 

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, internet tarmoqlarning sharofati bilan virtual kutubxonalar, virtual muzeylar, virtual ko‘rgazmalar, virtual munozara klublari, electron do‘konlar, elektron axborot agentliklari, ta’lim portallari paydo bo‘ldi. 

Internet hukumatlar, davlat rahbarlari, turli vazirliklar va tashkilotlar, siyosiy partiyalar va jamoat tashkilotlari faoliyatining fuqarolar uchun shaffof bo‘lishiga xizmat qildi. Internet millionlab kishilarga o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarish imkonini berdi, uning erkinligini kengaytirishga xizmat qildi. Ayni paytda bu yo‘nalishdagi ishlarni yanada samarali tashkil etish, davlat va jamoat birlashmalari axborot xizmatlari, mediatuzilmalar ishini faollashtirish, soha mutaxassislarini esa bilim va ko‘nikmalarini muttasil oshirib borish hozirgi axborot va kommunikatsiya texnologiyalari shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir davrda internetdan foydalanuvchilar soni yildan yilga ortib borishi oqibatida, internet so‘nggi yillar mobaynida global tarmoqqa aylanib ulgurdi. 

Buning natijasida dunyoda nafaqat axborotlashgan jamiyat yuzaga keldi, balki jahon hamjamiyatida globallashuv jarayonlari tezlashib ham ketdi. Aslida, axborot va kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi bu-ijobiy ko‘rsatkichdir. 

Kompyuter o‘yinlariga mukkasidan ketishning jamiyatga zararlari ko‘p. Avvalo bu ma`naviy zarar bo‘lib, kompyuter o‘yinlari jamiyatimizni ma`naviy buzuqlik botqog‘iga botirib, insonni o‘zlikni anglash baxtidan mosuvo qilmoqda. Islom dinimiz ta`limotlarida ham bu kabi amallar qattiq qoralangan: ”Axir, (qilgan) yomon ishi o‘ziga chiroyli ko‘rsatilib, uni go‘zal (ish) deb o‘ylagan kimsa (hidoyat topgan zot kabi bo‘larmidi )?!. Zotan, Alloh O‘zi xohlagan kimsalarni yo‘ldan ozdirur va O‘zi xohlagan kishilarni hidoyat qilur. Bas, (Ey Muhammad!) Ularga hasratlar chekib joninggiz (chiqib) ketmasin. Albatta, Alloh ularning qilayotgan sir sinoatlarini biluvchidir.” (Fotir, 8 ). Shayton vasvasasiga uchragan ayrim yoshlarning virtual o‘yinlariga xattiharakatlari o‘zlariga ziynatli ko‘rinadi. O‘yinlar quliga aylangan bola o‘z-o‘zidan ajablanib, qilgan ishi ko‘zini quvontirib, borgan sari haddidan oshaveradi. 

Kompuyuter o‘yinlari yoshlarning vaqtini o‘g‘irlamoqda.

Internet – klublarda yoshlar ayni o‘qib, ilm hosil qiladigan paytlarida vaqtlarini bekorchi o‘yinlarga, ijtimoiy tarmoqlarda mutlaqo notanish shaxslar bilan qimmatli vaqtini tanishishga sarflayotgani tashvishli holat. Chunki internet va kompyuter o‘yinlari asriga aylangan o‘smirlar hayotdan, ilm olish, kasb o‘rganishdan va ma’naviy qadriyatlardan tamoman uzilib, butunlay manqurtlashib boradi. Hozir kompyuter o‘yinlari orqali o‘smir yoshlarga salbiy ta’sir qilib, ular ongiga o‘z buzg‘unchi g‘oyalarini singdirish yoki ularni to‘g‘ri yo‘ldan ozdirishga urinadigan yashirin kuchlar juda ko‘p. 

Kompyuter o‘yinlariga mukkasidan ketgan o‘smirlar o‘zlari bilmagan holda yashirin kuchlarning qo‘g‘irchog‘iga aylanadi. Kompyuterga mute` bo‘lgan yoshlarning fikri-xayoli, butun vaqti, hatto uyqusi ham bemani o‘yinlar bilan band bo‘ladi. Oxir-oqibat bunday manqurt yoshlar tengdoshlari, yaqinlari va hatto ota-onasiga ham qo‘l ko‘tarishgacha agar mubolag‘a bo‘lmasa qurol o‘qtalishgacha borib yetadi. Bu esa jamiyatda ilimsizlik, johillikning tomir yoyishiga alal oqibat yurt parokanda bo‘lishiga olib keladi. 

Yoshlarning bunday g‘oyalarga aldanmasligi, zalolat botqog‘iga botmasligini ta`minlash niyatida zarur tavsiyalarni bayon qilamiz. Maqsadimiz yoshlarni internetga in qurib, o‘zlarining vayronkor g‘oyalarini virus kabi butun dunyoga tarqatayotgan jinoyatchilarning asl basharasidan ogoh etishdir. Sog‘lom aql egalari internet qulayliklaridan o‘z bilimlarini oshirish yo‘lida oqilona foydalanadi. Lekin ba`zi yoshlar esa ushbu tarmoqdagi yovuzlikka, ma’naviy tanazzulga sabab bo‘ladigan saytlarda “sayir qilib”, o‘zlari va atrofdagilarning ongini zaharlayotganlari aniq.

Internet bozorida har kim o‘ziga kerakli narsani oladi, deb tarbiyani o‘z holiga tashlab qo‘yish yaramaydi. Shuning uchun ham yoshlarda xabar va ma’lumotlarni tahlil eta olish malakasini hosil qilish zarur. Zero har qanday xabar ham to‘g‘ri va xolis bo‘lavermaydi. Har bir ma`lumotni tekshirish haqida Alloh taolo shunday deydi: “Ey mo‘minlar! Agar sizlarga biror fosiq kimsa xabar keltirsa, sizlar (haqiqiy ahvolni) bilmagan holingizda biror qavmga aziyat yetkazib qo‘yib, (keyin) qilgan ishlaringizga pushaymon bo‘lmasligingiz uchun (u xabarni) aniqlab (tekshirib) ko‘ringiz!’’ (Hujurot, 6). 

Xalqimizda “ogoh bo‘lgan abgor bo‘lmas!’’ degan naql bor. “O‘rgimchak to‘rida aqidaparastlikni targ‘ib qiluvchi saytlar tobora ko‘payib bormoqda. Bunday tahlikali zamonda yoshlarga faqat ‘’uz’’ domenidagi saytlardan foydalanish tavsiya qilinadi. 

Zero, ehtiyotsizlik bilan ko‘r-ko‘rona olingan ma’lumotlar kishini adashtirib qo‘yishi aniq. Diniy ehtiyojini e`tiqod va mazhabga yot veb-saytlardan qondirayotgan kishilar boshqa manbalar orqali boshqalar, ya`ni g‘animlar qo‘lida tarbiyalanoyatganini unutmasin! Inson bolasi zoye` qilgan vaqti, ya`ni umrini nimaga sarflagani xususida olamlar Parvardigori oldida javob berishini bilsin. 

Muoz ibn Jabal r.adan rivoyat qilinadi: Payg‘ambar s.a.v aytdilar: “Banda qiyomat kuni to‘rt narsadan so‘ralmaguncha, bir qadam ham oldinga siljiy olmaydi. Bu savollardan birinchisi - umrini nima bilan o‘tkazgani; ikkinchisi – yoshlik davrida nima bilan mashg‘ul bo‘lgani; uchinchisi – mol-dunyoni qay yo‘sinda (qaysi kasb orqali) topgani va nimalarga sarflagani; to‘rtinchisi – o‘rgangan ilmiga qanday amal qilgani haqida bo‘ladi“. Shunday ekan yoshlarimiz bu muborak hadisni hech qachon ham xotiralaridan chiqarmasliklari kerak va hayot davomida ushbu hadisni mahkam ushlab unga amal qilmog‘i lozim, aks holda kompuyuter o‘yinlariga mukkasidan ketgan bola Islom dini buyurganidek kasb–hunar egallash, ilm olish, ota-onaga yaxshilik qilish, qarindosh-urug‘chilikni bog‘lash va boshqa muhim ko‘rsatmalarni bajarish uchun, “band bo‘lgani” bois vaqt topa olmay, ushbu hadisning savobiga doxil bo‘la olmaydi.

Agar yoshlar Alloh taolloning tavsiyalariga rioya qilsa, uning ikki dunyoda hayoti namunali kechadi va jamiyat oldida inson degan ulug‘ nomni e`zozlagan bo‘ladi. Agar inson bu boradagi muvozanatning buzulishiga sabab bo‘ladigan yomon yo‘llarga qadam qo‘ysa, omonat qilib topshirilgan umr va aql nematiga xiyonat qilgan bo‘ladi va o‘zini halokat chog‘iga otgan bo‘ladi.

Kompuyter o‘yinlari kabi behuda va talofatli ishlarga sho‘ng‘ishni islom dini qoralaydi. Chunki buning natijasida bolaning iymon-e’tiqodi zaiflashib, shaytonning quliga aylanadi va uning nayranglari bo‘yicha ish qiladi.

Oqibatda o‘zi ham halok bo‘ladi. Bu borada bir qancha hayotiy misollar keltirishimiz mumkin shuning uchun yoshlarning iymone’tiqodi, irodasi mustahkam bo‘lsa, turli bema`ni ishlarga chalg‘imaydi. Ammo kompyuter va internet tutquniga aylangan inson butun umrini tubanlikka sarflaydi. Go‘yoki yaratilishdan maqsad yo‘qdek. 

Axir Alloh taoloning: ’’Yoki sizlarning gumoningizcha, Biz sizlarni behuda yaratdik-u, sizlar bizning huzurimizga qaytarilmaysizmi?!’’ (Mu’minun, 115), - degan oyatishunchaki dunyoga keltirilmaganimizni aytib turibdi. Doimo shuni esdan chiqarmasligimiz shart va ushbu oyati karima ila umr guzaronlik qilsak, shundagina ikki dunyoda ham baxtli va saodatli bo‘lish sharafiga erishamiz. Bir hafta davomida 110 dan ortiq ishtirokchi "Internetdagi ijtimoiy tarmoqlar yoshlar hayotida qanday o‘rin tutadi?" so‘rovnomasiga o‘z munosabatlarini bildirishdi.

Qizig‘i shundaki, o‘quvchilarning 32 foizi ushbu tarmoqlar do‘stlar orttirish, manfaatli tanishuvlar uchun kerak degan fikrni ma’qullagan bo‘lsa, yana shuncha foydalanuvchi tarmoqlarning yoshlar tarbiyasi va odob-axloqiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganini tan olgan. Demak, bugun ijtimoiy tarmoqlar qanchalik ommalashmasin, uning salbiy oqibatlarini ko‘ra bilayotganlar safi ham oshib bormoqda.

So‘rovnomaning to‘liq natijasi bilan tanishing:

Savol: Internetdagi ijtimoiy tarmoqlarning yoshlar hayotida qanday o‘rin tutadi?. 

1. Do‘stlar orttirish va manfaatli tanishuvlarga yordam beradi - 32 (26.9%); 

2. O‘z fikrini erkin bildirish imkoniyatini beradi - 24 (20.2%); 

3. Yoshlar tarbiyasi va odob- axloqiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi - 32 (26.9%); 

4.G‘araz niyatli shaxslarning o‘z manfaati yo‘lida foydalanishi uchun bir vosita - 10 (8.4%); 

5. Bekorchilikdan boshqa narsa emas - 21 (17.6%).

Ijtimoiy tarmoqlar va jamiyat Hozirgi globallashuv jarayonida va jahonda olamshumul o‘zgarishlar sodir bo‘layotgan bir paytda biz nafaqat aniq bir inson, balki butun jamiyat hayotiga o‘z ta’sirini o‘tkazib kelayotgan axborot texnologiyalarining ajoyib ixtirolaridan biri bo‘lmish sotsial tarmoqlarni chetlab o‘tolmaymiz. Joriy vaqtda sotsial tarmoqlar deyarli butun dunyoni qamrab olgan. Ayniqsa, yosh avlod juda ham sotsial tarmoqlarni yaxshi ko‘radi. 

Kimga internetda o‘z rasmlarini qo‘yish, olis masofadagi do‘stlar va qarindoshlar bilan gaplashish, o‘yinlar o‘ynash, musiqa tinglash va so‘nggi yangiliklardan xabardor bo‘lish, statuslarni tinmay o‘zgartirish yoqmaydi deysiz? Agar biz sotsial tarmoqlar soniga va ularning turlariga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, ularning hammasini yoritishda bu maqola ojizlik qiladi. 

Keling biz eng mashhur sotsial tarmoqlar va ularga qancha foydalanuvchi a’zo bo‘lganligiga bir nazar tashlaylik: Facebook – 750 million, Twitter – 200 million, Qzone – 480 million, Odnoklassniki.ru – 100 million, V kontakte – 135 million va hokazo130 . Mana ko‘rib turganingizdek, shu raqamlar insoniyatning qanchalik sotsial tarmoqlar ichiga kirib ketayotganligidan dalolat bermoqda. 

Tabiiyki, sizda savol paydo bo‘lishi mumkin: bu yaxshimi yoki aksinchami? Albatta, ko‘pchilik bu tarmoqlarni ma’qullaydi va unga ijobiy baho beradi. Chunki, hozir sotsial tarmoqlar bo‘sh vaqtni o‘tkazishning eng yaxshi vositasi hisoblanadi. Endi esa, keling, sotsial tarmoqlarnig bizning hayotimizga, dunyoqarashimizga, ongimizga, aql-u shuurimizga va sog‘lig‘imizga qanday ta’sir etishi haqida fikr yuritaylik. Internetning zo‘r berib rivojlanishi bilan odamzod borgan sari me’yorni unutib, uning girdobiga bexosdan tortilmoqda. 

Axir biz bir muhim narsani esdan chiqarmasligimiz darkor: real hayot boshqa, virtual hayot boshqa. Biz sotsial tarmoqlarga qarshi emasmiz, biz faqatgina ularni real hayotimiz bilan farqi, ularni o‘zaro chalkashtirmaslik lozimligini aytib o‘tdik. Albatta, ulg‘ayib kelayotgan yosh avlod fan – texnika yutuqlaridan va axborot texnologiyalarining muvaffaqiyatlaridan foydalanishi kerak. Lekin dunyoda har narsa bilan foydalanishning o‘ziga yarasha me’yori mavjud va ularni suiste’mol qilmaslik lozim. 

O‘ylashimizcha, yoshlar bo‘sh vaqtini faqat sotsial tarmoqlarda o‘tirish bilan o‘tkazishlari noto‘g‘ri. Chunki, jonli, haqiqiy va real muloqot o‘rnini hech narsa bosa olmaydi. Yoshlar kitob o‘qishlari, o‘z ustilarida ishlashlari hamda ijtimoiy faollikni oshirishlari lozim. Tarmoqdagi faollik hyech narsani belgilamaydi va inson to‘g‘risida haqqoniy bo‘lmagan ma’lumotlarni saqlashi mumkin. Maqolamizga yakun yasar ekanmiz, biz sotsial tarmoqlarning hayotimizga bo‘lgan ta’sirini rad etolmaymiz. Biz ongli ravishda sotsial tarmoq a’zosi bo‘la turib, real hayot va virtual hayotni farqlay bilishimiz lozim.

Shafqatsiz ekstremizm va terrorizmning tarqalishi butun dunyoda xavfsizlikka raxna solmoqda. U jamiyat asoslarini vayron etadi, inson huquqlarining bosh tamoyillarini oyog‘osti qiladi.

Ushbu hodisalarga qarshi turish O‘zbekistonning davlat xavfsizligi hamda tashqi siyosat strategiyasining eng muhim ustuvor yo‘nalishidir. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, xalq farovonligi uchun tinchlik va barqarorlikning ulkan ahamiyatini anglab yetgan mamlakatimiz ekstremizm hamda terrorizmga qarshi kurash bo‘yicha munosib va samarali qarorlar ishlab chiqishga qaratilgan konstruktiv tashabbuslarni izchillik bilan ilgari surmoqda.

O‘tgan yilning noyabr oyida Samarqandda bo‘lib o‘tgan “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo‘lidagi hamkorlik” mavzuidagi xalqaro konferensiyada Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev forum qatnashchilari hamda dunyo jamoatchiligini xavfsizlikka tahdidlarni “o‘ziniki va o‘zgalarniki” deb ajratishdan voz kechish, “yaxlit xavfsizlik” tamoyiliga amalda rioya qilish, bu sohadagi amaliy hamkorlikni chuqurlashtirish zarurligini ta’kidlagan edi. Zotan, mintaqa davlatlari terrorizm hamda diniy ekstremizm tahdidlariga birdek duch kelmoqda.

Davlatimiz rahbari xalqaro terrorchilik va ekstremizm asosida, boshqa omillar bilan bir qatorda, johillik hamda toqatsizlik ham yotganini BMT Bosh Assambleyasi 72-sessiyasining yuksak minbaridan turib alohida aytib o‘tdi. Shu bois insonlar ongi uchun kurash asosiy vazifadir. Birinchi navbatda, yoshlar tafakkurini egallab olish talab qilinadi. Chunki ekstremistik faoliyat va zo‘ravonlik bilan bog‘liq jinoyatlarning aksariyati 30 yoshga yetmagan yoshlar tomonidan sodir etilmoqda. “Sayyoramizning ertangi kuni, farovonligi farzandlarimiz qanday inson bo‘lib kamolga yetishi bilan bog‘liq”, degan edi Shavkat Mirziyoyev.

BMTga a’zo mamlakatlar vakillari O‘zbekistonning Yoshlar huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro konvensiyasini ishlab chiqish, jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazish, Bosh Assambleyaning “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” deb nomlangan maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish bo‘yicha tashabbuslarni qo‘llab-quvvatladi.

Aholisining 60 foizini yoshlar tashkil qiluvchi Markaziy Osiyo — eng yosh mintaqalardan biri. So‘nggi bir yarim yil ichida mutlaqo yangi siyosiy muhit shakllanib ulgurgan bugungi kunga kelib, bu qadar hayotiy ahamiyatga molik masalalarni faqatgina birgalikdagi intilishlar, hamkorlikni kengaytirish hamda kuchaytirish orqali hal etish mumkinligini mintaqadagi barcha anglab yetdi. Yoshlarda mustahkam fuqarolik pozitsiyasi, kuchli mafkuraviy immunitetni shakllantirish borasida yagona strategiyani ilgari surish ertamiz egalarining terrorizm va ekstremizm g‘oyalariga samarali qarshi turishiga xizmat qiladi.

Bu yerda yoshlarni ijtimoiy himoyalashni kuchaytirish bo‘yicha vazifalar birinchi o‘ringa chiqadi. Yoshlar migratsiyasiga turtki bo‘layotgan ishsizlik, sifatli ta’lim olish imkoniyatining cheklanganligi hamda o‘z navbatida, madaniyat va bilim darajasining pastligi ekstremistlarga qo‘l kelayotgan salbiy omillar bo‘lib, aynan shu holatlar yoshlarni himoyasiz ahvolga solib qo‘ymoqda.

Aniqki, yosh yigit-qizlar internet manbalaridan eng ko‘p ma’lumot oluvchi qatlamdir hamda bundan terrorchilik tuzilmalari imkon qadar foydalanmoqda. Faol internet auditoriyasining tafakkuri va kayfiyatini o‘z g‘oyalariga bo‘ysundiryapti, yoshlarning qalbiga qo‘rquv, nafrat hamda zo‘ravonlik urug‘ini sochmoqda. Globallashuv sharoitida internet terrorchilar uchun yangi a’zolarni aniqlash, miyasini zaharlash va o‘z tashkilotiga tayyorlashda, mablag‘ yig‘ish hamda ularni o‘tkazishda, terrorchilik harakatlarini amalga oshirish va o‘z maqsadlarini ommalashtirishda bosh qurolga aylandi.

Zo‘ravonlikka tayangan ekstremizm hamda terrorizmning oldini olish va unga qarshi kurashishning dolzarb muammolari yosh avlodni buzg‘unchi g‘oyalar, ekstremizm hamda terrorizm ta’sirlaridan himoyalash bo‘yicha siyosiy-huquqiy, ijtimoiy va tashkiliy-profilaktik vositalarni yanada takomillashtirishni taqozo qilyapti.

Bugungi kunda “Markaziy Osiyo beshtaligi” davlat hokimiyati organlari bilan yoshlar siyosatini ishlab chiqish hamda uni amalga oshirish jarayoniga jalb etilgan jamoat tashkilotlari o‘rtasidagi hamkorlikni kengaytirishga asoslangan profilaktik tadbirlarning yagona majmuasini yaratishi lozim. Yoshlar orasida ekstremistik qarashlar tarqalishiga qarshi kurash tizimida yoshlar tashkilotlari salohiyatidan faol foydalanish masalasi muhimdir.

11-12 iyunda poytaxtimizda zo‘ravonlikka tayangan ekstremizm va terrorchilikka olib boruvchi mutaassiblikka qarshi kurashda yoshlarning o‘rnini muhokama qilishga bag‘ishlangan xalqaro anjuman bo‘lib o‘tadi. Unda YEXHT Bosh kotibi, BMT Bosh kotibining yoshlar ishlari bo‘yicha vakili, BMT aksilterror boshqarmasi boshlig‘i, YEXHTning maxsus vakili, shuningdek, Yevropa hamda Osiyoning qator mamlakatlaridan, xalqaro tashkilotlardan vakillar qatnashishi kutilmoqda. O‘zbekiston yoshlar ittifoqi ham tadbir tashkilotchilaridan biri bo‘lib, anjuman ishi va uning natijalari haqidagi ma’lumotlar dunyo jamoatchiligiga yetib borishini ham ta’minlaydi.

Ma’lumotlar, fikrlar hamda tajribalar almashish, muammoli masalalarni ekspertlar darajasida muhokama etish zo‘ravonlikka asoslangan, buzg‘unchi ekstremistik g‘oyalarning yoshlarga ta’sirini bartaraf qilish bo‘yicha umumiy pozitsiyani ishlab chiqishda ustuvor ahamiyat kasb etadi.

2.2. Glоbаllаshuv shаrоitidа yoshlаrning mа’nаviy yuksаlishigа tа’sir etuvchi geomаfkurаviy tаhdidlаrni bаrtаrаf etish muаmmоlаri

Mаmlаkаtimizdа mа’nаviy sоhаdа аmаlgа оshirilаyotgаn islоhоtlаr nеgizidа insоn hаyotining аjrаlmаs qismini tаshkil etаdigаn estеtik bilimlаrni egаllаsh hаr birimizning jаmiyat оldidаgi dоlzаrb vаzifаmizdir. Hаr bir fаndа bo‘lаyotgаn o‘zgаrishlаr, yangilik vа kаshfiyotlаr yarаtilishining аsоsidа fаrоvоn hаyotni bаrpо etish turаdi. Shu bilаn birgа, estеtikа fаnidа yuz bеrаyotgаn jаrаyonlаr insоn mа’nаviy оlаmining bоyishigа, yangichа tаfаkkurlаshgа, vоqеlikkа bo‘lgаn munоsаbаtlаrning estеtik vа ахlоqiy jihаtdаn go‘zаl bo‘lishigа оlib kеlmоqdа. Estеtik tаfаkkurni shаkllаntirish hаmdа insоnlаrdаgi go‘zаllikkа nisbаtаn ishtiyoqlаrining dоimо yuksаklik sаri ko‘tаrilishi uchun zаmоnаviy ilm-fаn yutuqlаrini egаllаgаn yoshlаrni kаmоl tоptirish dаvr tаlаbi bo‘lib qоldi. Mаnа shu mаqsаddа bugungi kundа оldimizdа turgаn аsоsiy vаzifаmiz yoshlаrning kundаlik turmush tаrzi bilаn bоg‘lаnib kеtgаn estеtik g‘оyalаrni to‘g‘ri аnglаb еtishi, o‘zlаrining mustаqil tаfаkkur yuritishlаrigа хizmаt qilаdigаn dunyoqаrаshlаrini kаmоl tоptirib bоrishlаri nаfаqаt ulаrning, bаlki butun o‘zbеk хаlqining kеlаjаkkа qаrаtilgаn оrzu-umidlаri sаnаlаdi.

Insоn go‘zаlligi dоimо bаrchа dаvrlаrdа ulug‘lаnib kеlingаn, insоnlаr o‘zlаrining go‘zаllikkа shаydо qаlblаri bilаn hаyotlаrini munаvvаr vа rаvshаn qilib bоrishgа dоimо urinib kеlgаnlаr. Fuqаrоlаrning o‘z mеhnаt fаоliyatigа ijоdiy tаrzdа yondаshishi, o‘z mеhnаti nаtijаlаridаn lаzzаtlаnishi, fаrоvоn vа bоy-bаdаvlаt yashаshi hаm mеhnаt estеtikаsigа, turmush estеtikаsigа bo‘lgаn munоsаbаtni o‘zgаrtirdi. 

Yoshlаrimizni sоg‘lоm vа bаrkаmоl etib tаrbiyalаsh mаsаlаsidа Prеzidеntimiz Shаvkаt Mirziyoyеv fikr bildirаr ekаnlаr: “Bu bоrаdа fаrzаndlаrimiz uchun zаrur shаrоitlаr yarаtish, yangi-yangi tа’lim-tаrbiya, mаdаniyat, sаn’аt vа spоrt mаskаnlаrini bаrpо etish, yosh оilаlаr uchun uy-jоylаr qurish, yoshlаrni ish bilаn tа’minlаsh, ulаrni tаdbirkоrlik sоhаsigа kеng jаlb etish bo‘yichа bоshlаgаn ishlаrimizni yangi, yuksаk bоsqichgа ko‘tаrаmiz”[2], – dеydi. 

Hozirgi davr - dunyoda gʼoyaviy qarama-qarshiliklar murakkab tus olgan, mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham kuchliroq boʼlib borayotgan davrdir. Bugungi kunda halqaro munosabatlarda eng dolzarb va olamshumul muammolardan hisoblangan xavfsizlik, barqarorlik va tinchlik masalalariga eʼtibor tobora kuchayib bormoqda. Dunyo xalqlarining iqtisodiy, siyosiy-ijtimoiy, maʼnaviy taraqqiyoti va rivojlanishi aynan shu muammolarning qay darajada yechilishiga bogʼliqdir. Hozirgi globallashuv jarayonlari chuqurlashib borayotgan bir davrda Markaziy Osiyoda tinchlik va xavfsizlikning, shuningdek, yoshlarning maʼnaviy xavfsizligini taʼminlanishi va ularni milliy qadriyatlarga sodiqlik ruhida tarbiyalash, hayotda oʼzlarini munosib oʼrinlarini topish uchun zarur shart-sharoitlarini yaratish berish mintaqa davlatlari oldida turgan dolzarb masala boʼlib, bu borada amalga oshirilayotgan ishlar samaradorligini kuchaytirishni taqozo etadi. 

O‘zbekistonning jadal rivojlanishi, keng qamrovli islohotlar istiqboli, xalqning farovon bo‘lishi yoshlar ta’lim-tarbiyasi va kelajagiga beriladigan e‘tibor darajasiga chambarchas bog‘liq. Shu ma’noda, O‘zbekistonda yoshlar masalasi davlat siyosatining eng ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. 2022-yil 28-yanvarda O‘zbekiston Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev “2022–2026 yillarga mo„ljallangan Yangi O„zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to„g„risida”gi farmonni imzoladi.Taraqqiyot strategiyasi va uni 2022-yilda amalga oshirish bo‘yicha «yo‘l xaritasi»da mamlakatimizni rivojlantirishning 7 ta ustuvor yo‘nalishi doirasida qariyb 100 ta maqsadlarga erishish nazarda tutilmoqda. To‘rtinchi ustuvor yo‘nalish-adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirishning 70-maqsadi: Yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish deb nomlanib, unda:

Yoshlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash; Yoshlarning hayoti va sog‘lig‘ini saqlash, ular uchun malakali tibbiy xizmatdan foydalanish shart-sharoitlarini yaxshilash, yoshlar o‘rtasida tibbiy savodxonlikni oshirish va sog‘lom turmush tarzini mustahkamlash; 

Yoshlarning ma’naviy, intellektual, jismoniy va axloqiy jihatdan kamol topishiga ko‘maklashish; 

Yoshlar uchun ochiq va sifatli ta’limni ta’minlash, ta’limning barcha bosqichlarida yoshlarning mukammal ta’lim olishini ta’minlash, hududlarda inklyuziv ta’lim rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratish; 

Yoshlarni ishga joylashtirish va ularning bandligi uchun shart-sharoitlar yaratish; 

Yoshlarni vatanparvarlik, fuqarolik tuyg‘usi, bag‘rikenglik, qonunlarga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida, zararli ta’sirlar va oqimlarga qarshi tura oladigan, hayotga bo‘lgan qat‘iy ishonch va qarashlarga ega shaxs sifatida tarbiyalash; 

Yoshlarni axloqiy negizlarni buzishga olib keladigan xatti-harakatlardan, terrorizm va diniy ekstremizm, separatizm, fundamentalizm, zo‘ravonlik va shafqatsizlik g‘oyalaridan himoya qilish; 

Yoshlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish; Iqtidorli va iste‘dodli yoshlarni qo‘llab-quvvatlash hamda rag‘batlantirish;

Yoshlar tadbirkorligini rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish; Yoshlarda sog‘lom turmush tarziga intilishni shakllantirish, shuningdek, yoshlarning bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish va yoshlar sportini ommaviy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish; 

Yosh oilalarni ma’naviy va moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash, ular uchun munosib uy-joy va ijtimoiy-maishiy sharoitlarni yaratish bo‘yicha kompleks choratadbirlar tizimini amalga oshirish; 

Yoshlarning huquqlari va erkinliklarini ro‘yobga chiqarish sohasida faoliyat olib boruvchi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish kabi vazifalar qo‘yilgan[3].

Shu nuqtai nazardan qaraganda, mavzuning dolzarbligini quyidagicha asoslash mumkin: 

Birinchidan, globallashuv sharoitida mafkuraviy tajovuzlardan himoya qilishda, Markaziy Osiyo xalqlari maʼnaviy va ijtimoiy hayotini ana shu xatarli tahdidlardan himoyalanishi, har bir davlat va har bir halqning turli tahdidlarga bardosh bera olish xususiyatlarini namoyon boʼlishi bugungi kunning dolzarb xususiyatlaridan biridir; 

Ikkinchidan, xalqlar hayotiga salbiy taʼsir koʼrsatib kelayotgan nomaqbul koʼrinishlarni va odatlarni anglash, ularni bartaraf etish yoki ular keltiradigan noxush holatlarning oldini olish bugunning zarurati hisoblanadi, chunki ular millat va jamiyatni ichdan kemiruvchi illatlardir; 

Uchinchidan, globallashuv jarayonining mintaqaviy muammolarga taʼsiri, uning oʼzgartiruvchilik kuchi hozirgi dunyoning dolzarb muammosiga aylandi. Bu jarayon turli mamlakatlar, xalqlar hayotida ularning bir-biriga bogʼliqligini, oʼzaro taʼsirini oshiradi, milliy-maʼnaviy va gʼoyaviy hayotida aks etmasdan qolmaydi; 

Toʼrtichidan, bugun nafaqat maʼnaviy-mafkuraviy hayotimizdagi, balki kishilik jamiyatining barcha sohalaridagi oʼzgarish va yangilanishlar turmushimizga goh ijobiy, goh salbiy taʼsir koʼrsatmoqda[4]. 

Yuqorida qayd etilganlardan kelib chiqqani holda, globallashuv jarayonlari kuchayib borayotgan bir paytda yoshlarning maʼnaviy xavfsizligini taʼminlash masalalari alohida tadqiqot obʼekti sifatida oʼrganish dolzarb ahamiyatga ega.

Bugun biz tez oʼzgaruvchan, oʼta shiddatkor va murakkab bir zamonda yashayapmiz. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar v jamiyatshunos olimlar, sharhlovchi va jurnalistlar bu davrni turlicha taʼriflab, har xil nomlar bilan atamoqda. Kimdir uni yuksak texnologiyalar asri desa, kimdir tafakkur asri, yana birov yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda. 

“Globallashuv” iborasi 1983 yilda amerikalik siyosatshunos olim T.Levitta tomonidan “Garvard biznes revyu” jurnalida eʼlon qilgan maqolasida qoʼllanilgan edi. Unda aytilishicha, «globallashuv – transmilliy korporatsiyalar ishlab chiqaradigan turli – tuman mahsulot bozorlarining birlashuv jarayoni». 

Globallashuvga BMTning «Inson taraqqiyoti toʼgʼrisidagi maʼruza» hisobotida quyidagicha taʼrif berilgan: “Globallashuv – jahon iqtisodiyotining tovarlar, xizmatlar, sarmoya, ishchi kuchi va fikr-kashfiyotlar oqimining kengayishi, shuningdek, mamlakatlarning jahon miqyosidagi iqtisodiy muammolarni hal qilishga qaratilgan birgalikdagi harakatlari tufayli davom etayotgan integratsiyasi”, deb qayd etilgan.

Globallashuv – turli mamlakatlar iqtisodi, madaniyati, maʼnaviyati, odamlari oʼrtasidagi oʼzaro taʼsir va bogʼliqlikning kuchayishidir. 

Globallashuvga berilgan taʼriflar juda koʼp. Lekin, uning xususiyatlarini toʼlaroq qamrab olgani, bizningcha, frantsuz tadqiqotchisi B.Bandi bergan taʼrif. Unda globallashuv jarayonining uch oʼlchovli ekaniga urgʼu beriladi: 

-globallashuv–muttasil davom etadigan tarixiy jarayon; 

-globallashuv–jahonning gomogenlashuvi va universallashuvi jarayoni; 

-globallashuv–milliy chegaralarning “yuvilib ketish” jarayoni . 

B.Bandi taʼrifida keltirilgan globallashuv oʼlchovlarining har uchalasiga nisbatan ham muayyan eʼtirozlar bildirish mumkin. Lekin jahonda yuz berayotgan jarayonlarni kuzatsak, ularning har uchovi ham unda mavjud ekanini koʼrishimiz mumkin. 

Globallashuvning mamlakatlar iqtisodiy siyosati va maʼnaviyatiga oʼtkazishi mumkin boʼlgan ijobiy va salbiy taʼsiri Hindistonning mashhur davlat arbobi Mahatma Gandining quyidagi soʼzlarida yaxshi ifodalangan: “Men uyimning darvoza va eshiklarini doim mahkam berkitib oʼtira olmayman, chunki uyimga toza havo kirib turishi kerak. Shu bilan birga, ochilgan eshik va derazalarimdan kirayotgan havo dovul boʼlib uyimni agʼdar-toʼntar qilib tashlashi, oʼzimni esa yiqitib yuborishini ham istamayman”.

Globallashuv tushunchasi haqida mamlakatimiz olim va siyosatchilari ham o‘zlarining fikr-mulohazalarini bildirmoqdalar. Shu ma’noda, faylasuf va siyosatshunos olim S.Otamurodovning fikricha, “Globallashuv davlatlar va xalqlar hayotining barcha sohalarida yalpi umumlashuv jarayonni anglatmoqda”.

Professor E.Gulmetov ushbu tushunchani quyidagicha ta’riflaydi: «Globallashuv - ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, madaniy-ma’naviy rivojlanishning XX asrga xos hodisasi-jamiyatni barcha jabhalarida «umumiy belgilar», «universallashuvning» kuchayishi va tig‘izlanishidir.

Globallashuv jarayoni – iqtisodiy- texnik taraqqiyot, boshqaruv tizimi, siyosiy-huquqiy qadriyatlar, turmush tarzining barcha jabhalarini qamrab olayotgan texnologik jarayongina emas, turli kuch, guruhlar manfaati nazaridan, xilma xil vositalar yordamida ma’naviy-axloqiy ta’sir, g‘oyaviy ustuvorlikka erishishga intilish hamdir. Faylasuf olimlarimizdan yana biri Abdurahim Erkayev globallashuv va uning yuzaga kelishi haqida quyidagi fikrni ilgari suradi: «Globallashuv – jahon taraqqiyotining asosiy tendentsiyalaridan biridir. Savdo va ishlab chiqarish, iqtisodiy, moliyaviy aloqalarning dunyo miqyosida g‘oyat kuchayishi, tezlashishi globallashuvning vujudga kelishiga zamin yaratdi. 

Globallashuv – iqtisodiy, siyosiy, madaniy aloqalarning haddan tashqari intensivlashuvi, eng yangi axborot texnologiyalari va umuman axborotning jahon miqyosida shiddat bilan tarqalishi, xalqaro standartlashuv va maishiy turmushda, iste'molda, shu jumladan, nomoddiy iste'molda umumiy qolip hamda andozalarning paydo bo‘lishidir».

Hozirgi paytda uning g‘oyat o‘tkir va keng qamrovli ta’sirini deyarli barcha sohalarda ko‘rish, his etish mumkin. Ayniqsa, davlatlar va xalqlar o‘rtasidagi integratsiya va hamkorlik aloqalarining kuchayishi, xorijiy investitsiyalar, kapital tovarlar zamonaviy kommunikatsiya va axborot texnologiyalarining, ilm-fan yutuqlarining tezlik bilan tarqalishi, turli madaniyat, qadriyatlarning umuminsoniy negizida uyg‘unlashuvi sivilizatsiyalararo muloqotning yangicha sifat kasb etishi va bular borasidagi imkoniyatlarning ortishi – tabiiyki, bularning barchasi globallashuvning natijasidir». 

Globallashuv dunyo hamjamiyati hayotini, jahon siyosati va halqaro munosabatlarni belgilab beruvchi yetakchi omilga aylanmoqda va alohida olingan davlat va hududlar ichki siyosatidan tarkib topgan umumdunyoviy sharoit bilan muvofiqlashtirish zaruratini keltirib chiqarmoqda. 

Xullas, globallashuv tushunchasi haqidagi qarashlar turli-tumanligicha davom etib kelmoqda. Bu tabiiy hol. Chunki uning makon va zamonda sodir bo‘lish xususiyatlari turlicha bo‘lib dunyoning o‘zgarishiga o‘tkazayotgan ta’sirida ham yangi - yangi imkoniyatlari namoyon bo‘lmoqda. «Globallashuv» tushunchasiga mualliflar tomonidan yuqorida ilgari surilayotgan turli fikrlarga qo‘shilish mumkin. 

Chunki har bir muallif uning turli sohalariga o‘tkazayotgan ta’sirini turlicha tafakkur qiladi va uni turlicha talqin etadi. Shu ma’noda mualliflar tomonidan ilgari surilayotgan fikrlar qanchalik turli-tuman bo‘lsa, uning turli xususiyatlari va insoniyat, millat, mamlakat, jahon miqyosida o‘tkazayotgan ta’sirini o‘rganishning imkoniyatlari shunchalik kengayib boradi. Umumiy nuqtai nazardan qaraganda, globallashuv jarayoni mutlaqo yangicha ma’nomazmundagi xo‘jalik, ijtimoiy-siyosiy, tabiiy-biologik global muhitning shakllanishini va shu bilan birga, mavjud milliy va mintaqaviy muammolarning jahon miqyosidagi muammolarga aylanib borishini ifoda etmoqda.

III BOB. BUGUNGI DUNYONING GEOMAFKURAVIY MANZARASIDA YOSHLAR TARBIYASINING AMALIY ASOSLARI

3.1. Dunyoni hozirgi geosiyosiy, geoiqtisodiy holati va uning yoshlar ruhiyatiga ta’sirini tavsifi va tasnifi

Jahon taraqqiyotining bugungi bosqichi bioqutbli qurilishdan dunyoning yangicha tartibiga o‘tish hisoblanadi, hozirgizamon uchun quyidagilar xarakterlidir:

- mamlakatlar o‘zaro bog‘liqligining o‘sishi, integratsiya jarayonidagi kelishuvlarni hayotiy faoliyat davomida har tomonlama qamrab olishi, jahon xo‘jalik aloqalarni kengayishi, xavfsizlik muammoalarining globallashuvi.

- milliy o‘zlikni anglashning o‘sishi va milliy xoslikka intilishi.

- ko‘p qutbli dunyoning shakllanishi.

- texnologik va axborot jarayonlarini rivojlantirishga intilish, davlatning raqobatbardoshli darajasini belgilab, uni yangi texnologiyalarga egaligi va ularni ishlab.

- mineral xom ashyo, yonilg‘i energetik va suv resurslarining cheklanganligi, ichki va xalqaro mintaqaviy va global mojarolar o‘rtasida qolish.

- diniy ekstremizm, agressiv millatchilik, etnik nizolar, qurol-yarog‘ini tarqalishi shu bilan birga yadro qurollari ham, xalqaro terrorizm, uyushgan jinoyatchilik, narkotiklarning tarqalishi, ekologik inqiroz va shu kabi mintaqaviy va global xavfsizlikka tahdid soluvchi faktorlarning majudligi.

- jahon hamjamiyati a’zolarining o‘zaro kelishgan holda, harakat qilishlarining roli.Xalqaro tashkilotlarni bu aloqalardagi o‘rnini oshib borishi va ular faoliyatini isloh qilishning dolzarbligi.

Hozirgi davr O‘zbekistondan yangi jahon aloqalar tizimi shakllanish jarayonida faol ishtirok etishni talab etmoqda shu orqali O‘zbekistonning jahon hamjamiyatida yaxshi o‘rin egallashini ta’minlaydi.

O‘zbekistonning geosiyosiy holati. O‘zbekistonning     geosiyosiy holati quyidagi holatlar bilan tavsiflanadi: Transport va avtonom energetik tizimlar markazida geografik joylashuvi. Hali ishlab chiqarilmagan mineral xom-ashyo resurslariga boy zahiralarga ega ekanligi.

- Yuqori darajadagi ilmiy-texnologik, ishlab chiqaruvchi va iqtisodiy potensial.

- Demografik vaziyatlar tug‘ilishning yuqoriligi, aholining tabiiy o‘sishi.

- Boy ma’naviy va madaniy-tarixiy meros.

- O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mintaqasidagi faol roli. Ko‘pgina davlat va siyosiy kuchlarning manfaatlari esishadigan ob’ekt hisoblanishi

- Mintaqada tangliklar o‘chog‘i mavjudligi.

- O‘zbekistonning Yevropa va Osiyo xavfsizligi yangi arxitekturasining shakllanish jarayonida ishtiroki.

- Suv va qishloq xo‘jaligidagi ishlab chiqarishi uchun ularning cheklanganlgi.

- Dengiz-transport yo‘lidagi uzoqligi.

- Noqulay ekologik vaziyat (Orol dengiz muommasi).

O‘zbekiston hududida barqaror va geosiyosiy muvozanatni saqlagan holda mustahkam jadal rivojlanish shart-sharoitlari va potensialiga ega. Jahon xo‘jalik aloqalar tizimida o‘ziga xos sherik bo‘lishi mumkin.

O‘zbekiston va Markaziy Osiyo. Markaziy Osiyo hududidagi davlatlar quyidagiga ega:

-         Ma’naviy va madaniy tarixiy tarixiy merosi, e’tiqod birligining yagonaligi hamda insonlarning til va mentalitetining yaqinligi.

-         Suv arteriyalari energetik kommunikatsiya resurslarining umumiyligi.

-         Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish darajasini boshlanishining bir-biriga yaqinligi.

-         Aholining yashash sharoiti.

Mamlakat taraqqiyotining hozirgi bosqichida strategik vazifalar va eng muhim islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi nafaqat davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, balki huquqni muhofaza qiluvchi tuzilmalar faoliyatini ham takomillashtirishni talab etadi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev 2017-yil 22-dekabrda Oliy Majlisga Murojaatnomasida O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmatini isloh qilish zarurligini ko‘rsatib berdi. Davlat rahbari tomonidan Konstitutsiya va qonun normalariga og‘ishmay rioya etilishini ta’minlash, huquqni muhofaza qiluvchi organlar tizimida o‘zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati tamoyilini so‘zsiz amalga oshirish, boshqa organlarning funksiyalarini bajarish va takrorlash holatlariga yo‘l qo‘ymaslik vazifalari qo‘yilgan edi. Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligi tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmon[5] xavf-xatar va tahdidlarga samarali tarzda qarshi kurashishga qodir maxsus xizmatning zamonaviy qiyofasini belgilagan holda, davlat xavfsizligini ta’minlashning sifat jihatidan yangi tizimiga asos soldi. Farmonga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati etib qayta tashkil qilindi. Idoraning nomidan “milliy xavfsizlik” tushunchasining chiqarilishi uning vakolatlari asossiz tarzda kengayishiga shart- sharoit yaratgan omillarni bartaraf etish zarurati bilan bog‘liq. Chunki lokal miqyosdagi har qanday muammo milliy xavfsizlikka tahdid sifatida ko‘rilishi mumkin edi.

Mazkur o‘zgartirish ushbu idoraning diqqat-e’tiborini davlat ahamiyatiga ega real tahdidlarga qaratadi. “Davlat xavfsizligi” atamasi xavfsizlikni ta’minlash doirasini aniq belgilaydi va mazkur sohadagi faoliyat yo‘nalishlarini ajratib beradi. Farmon bilan Davlat xavfsizlik xizmati O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumini, suverenitetini, hududiy yaxlitligini va manfaatlarini tashqi va ichki tahdidlardan himoya qiluvchi maxsus vakolatli organ etib belgilandi. Davlat xavfsizlik xizmati faoliyatini tashkil etishning ustuvor yo‘nalishlari belgilandi.

Birinchidan, mazkur idoraning maqomi, vakolatlari va faoliyat yo‘nalishlarini belgilagan holda “O‘zbekiston Respublikasining Davlat xavfsizlik xizmati to‘g‘risida”gi qonunni ishlab chiqish va qabul qilish nazarda tutilmoqda. 26 yil oldin qabul qilingan Milliy xavfsizlik xizmati to‘g‘risidagi amaldagi nizom faoliyatni samarali tashkil etishga imkon bermaydi hamda mamlakatning ijtimoiy-siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuz bergan muhim o‘zgarishlarni aks ettirmaydi.

Ikkinchidan, bugungi kundagi xavf-xatar va tahdidlarga qarshi kurashishning ta’sirchan shakllari hamda uslublarini joriy etish, shu maqsadda idoraning samarali tashkiliy tuzilmasini shakllantirish zarurligi belgilandi.

Uchinchidan, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga og‘ishmay rioya etishning alohida muhim ahamiyati ta’kidlandi. Shundan kelib chiqqan holda, Davlat xavfsizlik xizmati tomonidan inson huquqlari qonuniy kafolatlarining qat’iy ta’minlanishiga ustuvor ahamiyat beriladi.

To‘rtinchidan, kadrlarni tanlash va tayyorlashning mutlaqo yangi tizimi tashkil etiladi, harbiy xizmatchilarning ijtimoiy himoyasi kuchaytiriladi. Mazkur choralar Davlat xavfsizlik xizmatiga har tomonlama rivojlangan va vatanparvar yoshlarni jalb etishga imkon beradi. Shu o‘rinda idora vakillarining harbiy xizmatchi sifatidagi maqomi ko‘rsatib o‘tildi, mazkur holat ularga nisbatan harbiy xizmatni o‘tash bilan bog‘liq barcha cheklov va majburiyatlar tatbiq etilishini anglatadi.

Beshinchidan, Davlat xavfsizlik xizmati o‘z faoliyatini idora ishining shakllari va uslublari hamda harbiy xizmatchilarning idoraviy mansubligi haqidagi ma’lumotlar oshkor bo‘lishini istisno etadigan konspiratsiya tamoyillari asosida tashkil etishi belgilandi. Bu davlat xavfsizligini ta’minlash vazifalarini bajarishda mavjud kuch va vositalardan samarali foydalanishni ta’minlaydi. O‘ziga xos bo‘lmagan vazifa va funksiyalarni istisno qilish maqsadida Milliy xavfsizlik xizmati vakolatida bo‘lgan ayrim ruxsat beruvchi vakolatlar 2018-yil 1-apreldan boshqa idoralarga o‘tkaziladi yoki tugatiladi.

Xizmatning asosiy vazifalari va faoliyat yo‘nalishlari etib esa quyidagilar belgilandi:

• O‘zbekistonning davlat xavfsizligi va manfaatlarini tashqi va ichki tahdidlardan himoya qilishni ta’minlash, mazkur sohada qonuniylik va qonun ustuvorligini mustahkamlash, huquqbuzarliklarning oldini olish, ularni aniqlash va ularga barham berish;

• O‘zbekistonning konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti va hududiy yaxlitligiga tajovuzlarning oldini olish, ularni aniqlash hamda ularga barham berish bo‘yicha razvedka va kontrrazvedka faoliyatini amalga oshirish;

• O‘zbekistonning davlat chegaralarini qo‘riqlash va himoya qilish;

• O‘zbekistonning Qurolli Kuchlari va mudofaa-sanoat majmuasini davlat xavfsizligiga xavf-xatarlar hamda tahdidlardan himoya qilish, mamlakat mudofaa qobiliyatini mustahkamlash bo‘yicha strategik tashabbuslarni amalga oshirishda ishtirok etish;

• terrorizm, ekstremizm, uyushgan jinoyatchilikka, qurol-yarog‘, giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy muomalasiga qarshi kurashish;

• davlat manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi milliy, irqiy, a diniy adovatni targ‘ib etishga qaratilgan buzg‘unchilik faoliyatining oldini olish, uni aniqlash va unga barham berish;

• iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy va axborot sohalarida davlat xavfsizligini ta’minlash, O‘zbekiston xalqining tarixiy-madaniy va boy ma’naviy merosini himoya qilish;

• davlat organlari va boshqa tashkilotlarda davlat manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi korrupsiya holatlariga qarshi kurashish;

• telekommunikatsiya va transport sohasida davlat xavfsizligini ta’minlash, favqulodda holatlarni yuzaga keltiruvchi omillarning oldini olish, aniqlash va ularga barham berish;

• Xizmat tergov qilish vakolatiga kiruvchi jinoyat ishlari bo‘yicha tergovga qadar tekshiruv va dastlabki tergovni olib borish va tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshirish;

• davlat organlari va boshqa tashkilotlarda davlat sirlari saqlanishi, maxsus aloqa xavfsizligining ta’minlanishi hamda axborotlarni kriptografik himoya qilishni tashkil etish ustidan nazoratni amalga oshirish;

• davlat manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi huquqbuzarliklar sodir etilishiga imkon beradigan sabab va shart-sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish.

O‘zbekistonning chuqur o‘ylangan, odilona milliy siyosati va geosiyosiy kelajagi. Markaziy Osiyoning barcha davlatlari bilan umumiy chegaraga ega O‘zbekiston, shubhasiz, mintaqani barqarorlik, izchil taraqqiyot va yaxshi qo‘shnichilik hududiga aylantirishdan manfaatdor. Mamlakatimiz taraqqiyotining chegaralarimiz xavfsizligidan tortib suv resurslarini oqilona taqsimlashgacha bo‘lgan barcha muhim hayotiy masalalarini hal etish mintaqamiz bilan chambarchas bog‘1iq. Iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan, xavfsizligi ta’minlangan Markaziy Osiyo O‘zbekiston uchun eng asosiy maqsaddir. Transport- kommunikatsiya va energetika sohalaridagi yirik mintaqaviy loyihalarni qo‘shni mamlakatlar bilan faol hamkorlik qilmasdan, ularning yuksak darajada integratsiyalashuvini ta’minlamasdan amalga oshirib bo‘lmaydi. Bundan tashqari, Markaziy Osiyo nafaqat geografik va geosiyosiy, balki qadriyatlari mushtarak yagona madaniy makondir. Mintaqada istiqomat qilayotgan xalqlarni umumiy ma’naviy qadriyatlar va o‘tmish, o‘xshash milliy an’ana va urf-odatlar, asrlar davomida shakllangan mentalitet birlashtirib turadi. Ushbu mushtaraklik mintaqaviy hamkorlik uchun mustahkam va ishonchli poydevordir.

O‘zbekistonning mikroiqtisodiy geografik o‘rni (hududning o‘ziga qo‘shni bo‘lgan davlatlarga nisbatan tutgan o‘rni) ancha qulayligi bilan xarakterlanadi. Bu holat, avvalo, uning Markaziy Osiyo respublikalarining qoq o‘rtasida joylashganligi va barcha mintaqa davlatlari bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri chegaradoshligi tufayli kelib chiqadi. O‘zbekistonning mikro IGO‘ qulayligi qo‘shni respublikalar bilan barcha turdagi quruqlik transport (avtomobil, temiryo‘l, quvur) tuzilmalari bilan nisbatan yaxshi bog‘langanligida ham o‘z ifodasini topadi. Mikro IGO‘dagi bunday qulayliklar tarixiy davrlardan hozirgacha O‘zbekistonni mintaqa davlatlari orasida aholisi eng zich, yirik shaharlarga boy, iqtisodiyoti nisbatan rivojlangan darajaga olib chiqqan.

O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» kitobida bu borada quyidagi fikmi keltirgan: «O‘zbekistonning hududiy makon xususiyatlari, uning geografik o‘rni bizning ichki va tashqi siyosatimizni tanlash va amalga oshirishda katta ahamiyatga ega... O‘zbekiston bugungi kunda qo‘shni davlatlar Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘oniston o‘rtasida bog‘lovchi halqa vazifasini o‘taydi. Bulaming barchasi respublikaning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvi, diet el investitsiyalarini jalb qilish, O‘zbekistonni davlatlar o‘rtasida o‘zaro foydali hamkorlikning, tovarlar va kapital tranzitining o‘zida xos mintaqaviy markaziga aylantiradi».

O‘zbekistonning bunday qulay iqtisodiy-ijtimoiy imkoniyatlari har bir qo‘shnilari tomonidan aholisi zich joylashgan tutash (kontakt) hududlarda (Farg‘ona vodiysi, Zarafshon, Quyi Amudaryo mintaqalari, Surxondaryo viloyati) hozirgi davrda ko‘plab turli ixlisosdagi respublikalararo hududiy ishlab ehiqarish majmualari, qo‘shma korxonalardan tortib erkin iqtisodiy hudularni tashkil qilishgacha keng imkoniyatlar beradi. Markaziy Osiyo mintaqasida mavjud bo‘lgan transchegaraviy daryolar va yo‘llar muammolari hal etilishi respublika mikrogeografik o‘rnining yanada qulaylashuviga olib keladi[6].

Yaqin atrofida joylashgan davlatlar (Rossiya Federatsiyasi, Afg‘oniston, Eron, Kavkaz respublikalarijga nisbatan O‘zbekistonning mezoiqtisodiy geografik o‘rni (yaqin mintaqalarga nisbatan tutgan o‘rni) o‘rtacha qulayliklarga egaligi bilan tavsillanadi. Mezo IGO‘ni bunday baholanishining sababi shundaki, O‘zbekiston bir tomondan, Kavkaz respublikalari, ayniqsa, Rossiya Federatsiyasi bilan, asosan, zamonaviy transport vositalari orqali samarali bog‘langan va bu davlatlar bilan an’anaviy ravishda ko‘p tomonlama yaqin aloqalar olib boradi. Jahon davlatlari orasida eksport-import aloqalari hajmiga ko‘ra, Rossiyaning yetakchilik qilib kelayotganligi buning isbotidir. Ikkinchi tomondan, janubda joylashgan va O‘zbekistonning mezo IGO‘ guruh davlatlari toifasiga kiruvchi Afg‘oniston, Eron davlatlari butun o‘tgan tarixiy davrlar davomida respublikamiz bilan har tomonlama keng ijtimoiy aloqada bo‘lib kelgan bo‘lsa-da, hozirgi vaqtda bunday aloqalarni olib borishga mavjud texnik va siyosiy qiyinchiliklar to‘siq bo‘lib turibdi.

O‘zbekiston Respublikasining siyosiy geografik o‘rni klassik geosiyosatchilar tomonidan ajratilgan Yevrosiyoning ichki kontinental qismi, ya’ni Xartlend (ingl. Heartland - "dunyoning yuragi”), hamda Yevrosiyoning janubi- g‘arbiy dengizga yaqin mintaqasi Rimlend (Rimland "ichki yarim oy”)ning o‘zaro tutashgan hududda joylashganligi bilan tavsiflanadi. Bu holat esa jahonda yetakchilikni qo‘lga kiritishni rejalashtirayotgan ko‘plab davlatlarning respublikamizga nisbatan geosiyosiy qiziqishlarining yuzaga kelishiga sabab bo‘lmoqda.

Markaziy Osiyo davlatlari aynan yaxshi qo‘shnichilik va o‘zaro manfaatli hamkorlik tamoyillari asosida eng dolzarb va muhim masalalarda o‘z salohiyatini yanada samarali amalga oshira oladi. Ishonchim komil, bundan barcha Markaziy Osiyo davlatlari qatorida boshqa mamlakatlar ham birdek manfaat ko‘radi, dedi Samarqanddagi 2017-yil 10-noyabrda “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo ‘lidagi hamkorlik” deb nomlangan xalqaro anjumanda O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Markaziy Osiyoni yaqin kelajakda barqaror, iqtisodiy rivojlangan va yuksak taraqqiy etgan mintaqaga aylantirishga xizmat qiladigan olti taklifni ilgari surdi.

Birinchi taklif: Biznes-diplomatiya. O‘zbekiston rahbari savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va tovar ayirboshlash hajmini oshirish hamda kooperasiyani mustahkamlash uchun qulay sharoitlar yaratish kerakligini va mintaqaviy iqtisоdiy forumni tashkil etish bu yo‘na1ishdagi amaliy qadam bo‘lishi mumkinligini ta’kidladi.

"Mintaqalararо haшkоrlik masalasiga afohida editor qaratilishi fozim. Shu munоsabat bilan Markaziy Osiyo davlatlarining hududlar rahbarlari (hokimlar) biznes hamjamiyatining assоsiasiyasini ta’sis etishni taklif qilaman. BMT ekspertlarining hisоb-kitоb1ariga ko‘ra, Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasidagi samarali kооperasiya aloqalari 10 yil mobaynida mintaqaviy yalpi ichki mahsufotni kamida ikki barobar оshirish im^nim bergan bo‘1ar edi. Ushbu mexanizmlar butun Markaziy Osiyoda barqaror rivojlanishni ta’minlagan holda, mamlakatlarimiz hududlarining sanоat, investisiya va intellektual sоhalardagi salohiyatini to‘la ishga sоlish imkonini berishiga ishоnaman", dedi prezident.

Ikkinchi taklif: Transport diplomatiyasi. Sh.Mirziyoevning fikricha, mintaqaning tranzit-1оgistika sa1оhiyatidan yanada samarali foydalanish va transpоrt infratuzilmasining jadal rivjlanishini ta’minlash fozim.

O‘zbekiston rahbari bu yo‘nalishda mintaqa mamlakatlari tomonidan amaliy qadamlar qo‘yilganini mamnuniyat bilan qayd etdi. "Turkmanistonlik do‘stlarimiz tоmоnidan Amudaryodan o‘tadigan Turkmanоbоd Forob yangi temir va avtоmоbil yo‘llari ko‘priklari ishga tushirildi. U O‘zbekiston Turkmaniston Eron О’mon transpоrt-tranzit yo‘nalishining muhim tarmоg‘idir.

Tez оrada O‘zbekiston Qirg‘iziston Xitoy temir yo‘li qurilishini bоshlash bo‘yicha kelishuvga erishildi, shuningdek, ushbu transpоrt yo‘lagi bo‘ylab sinov tariqasidagi avtоpоyga amalga оshirildi. Shu munоsabat bilan Transpоrt kоmmunikasiyalarini rivоjlantirish bo‘yicha umummintaqaviy dasturni ishlab chiqish va qabul qilish zarur, deb hisоblaymiz".

Prezident umumiy yondashuvlarni kelishib оlish uchun 2018-yilda Toshkent-"Markaziy Osiyo xalqaro transpоrt yo‘laklari tizimida: strategik istiqbоllar va amalga оshirilmagan imkoniyatlar” mavzusida xalqaro kоnferensiya o‘tkazilishi rejalashtirilayotganini aytib, kоnferensiyaning ishida barcha sheriklar faоl ishtirok etishiga umid bildirdi.

Uchinchi taklif: “Preventiv diplomatiya”. Sh. Mirziyoev bugungi kunda mintaqaning barcha mamlakatlari terrorizm, diniy ekstremizm, transmilliy jinоyatchi1ik va narkоtrafik tahdidlariga duch kelayotgani, ushbu tahdidlarga qarshi samarali kurashishni faqat birgalikda, mintaqa mamlakatlari o‘rtasidagi amaliy hamkоrlik mexanizmlari dоirasida ta’minlash mumkinligini aytdi.

"Xavfsizlikka tahdidlarni "o‘ziniki va o‘zgalarniki" deb ajratishdan vоz kechish, "yaxlit xavfsizlik" tamоyiliga amalda rioya qilish zarur, degan qat’iy fikrdamiz", - atohida ta’kidladi prezident. Sh. Mirziyoyevga ko‘ra, Birlashgan Millatlar Tashkitoti mintaqaviy xavfsizlik muammоsini, avvato, preventiv diptomatiya usullaridan foydalangan holda hal qilishda muhim o‘rin tutishi lozim. Shuningdek, MDH, ShHT, EXHT va boshqa nufuzli xalqaro hamda mintaqaviy tuzilmalar mexanizmlari doirasida o‘zaro hamkorlikni mustahkamlash zarur.

Shu o‘rinda Markaziy Osiyoda barqaror va izchil taraqqiyotning istiqbollari qo‘shni Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatish bilan chambarchas bog‘liqligi ta’kidlab o‘tildi. O‘zbekiston rahbari birinchi galda Afg‘onistonning mintaqaviy iqtisodiy jarayonlarga qo‘shilishiga har tomonlama ko‘maklashish kerakligi va bu dunyo hamjamiyatining Afg‘onistonda tinch taraqqiyotni ta’minlashga qaratilgan sa’y- harakatlariga g‘oyat muhim hissa bo‘lib qo‘shilishini qayd etdi. Shuningdek, O‘zbekiston bundan keyin ham bu qo‘shni mamlakatni iqtisodiy jihatdan tiklash, uning transport va energetik infratuzilmasini rivojlantirish, milliy kadrlar tayyorlash jarayonlarida faol ishtirok etishini ta’kidladi.

Markaziy Osiyoda barqarorlik va izchil taraqqiyotni ta’minlashning ustuvor yo‘nalishi ekstremistik g‘oyalarga qarshi qat’iy kurashishdan iboratdir. Ko‘pincha ayotga endi qadam qo‘yayotgan yoshlar uning ta’siriga tushib qolmoqda. Markaziy Osiyo aholining yoshi bo‘yicha eng “yosh” mintaqalardan biridir: bu erda aholining qariyb 60 foizini yoshlar tashkil etadi va bu dunyo bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkichdan ancha yuqoridir.

Aynan shu maqsadda O‘zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining yaqinda Nyu-Yorkda bo‘lib o‘tgan sessiyasida Yoshlar huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro konvensiyani ishlab chiqish hamda “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” deb nomlangan maxsus rezolyusiyani qabul qilish tashabbusi bilan chiqdi. “Ushbu tashabbuslarni Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari qo‘llab-quvvatlagani yoshlar o‘rtasida radikal qarashlar tarqalishining oldini olish, to‘g‘ri yo‘ldan adashganlarni ijtimoiy reabilitasiya qilish va ularni sog‘lom hayotga qaytarishga tayyorligimizning amaldagi yaqqol ifodasi sifatida namoyon bo‘ladi.

Bizning tajribamiz shuni ko‘rsatmoqdaki, birinchi galda yoshlarni ilm- ma’rifatga o‘rgatish, ularga islom dinining insonparvarlik mohiyati, islom madaniyatining asl qadriyatlarini etkazish ekstremizmga qarshi kurashishning eng samarali vositasi hisoblanadi.

Bu borada biz Samarqandda Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi va Toshkentda Islom sivilizasiyasi markazini tashkil etishga qaror qildik", - deya ta’kidladi Sh. Mirziyoev.

To‘rtinchi taklif: Chegara diplomatiyasi. Sh. Mirziyoev davlat chegaralarini delimitasiya va demarkasiya qilish jarayonini tezda va uzil-kesil yakuniga etkazish kerak, deya qayd etdi. “Biz chegaraoldi muammolarini hal etib, mamlakatlarimiz o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy va madaniy-gumanitar sohalardagi hamkorlikni yanada kengaytirish yo‘lida mustahkam poydevor yaratamiz. Biz davlat chegaralarini delimitasiya qilish borasidagi muzokaralarda yuzaga keladigan murakkab masalalarni hal etish bo‘yicha izchil yo‘lga qo‘yilgan va birgalikda chuqur o‘ylab amalga oshirayotgan ishlarimizni davom ettirish zarur, deb hisoblaymiz. Biz oqilona murosa va o‘zaro teng almashinuv asosida, o‘zaro manfaatlarimizni hisobga olgan holda, bu o‘ta dolzarb muammoni tez orada hal etamiz, deb ishonaman”, - dedi prezident.

Beshinchi taklif: Suv diplomatiyasi. O‘zbekiston prezidenti o‘z nutqida mintaqada suv resurslaridan adolatli foydalanish muammosini imkon qadar tezroq tartibga solish lozimligini ta’kidladi. "Ishonchim komil, mazkur masalalarni hal etishda mintaqadagi barcha davlatlar manfaatlarini hisobga oladigan xalqaro huquqiy me’yorlar asosida ish olib borish kutilgan samarani beradi.

O‘zbekiston BMT tomonidan ishlab chiqilgan Amudaryo va Sirdaryo havzalari suv resurslaridan foydalanish to‘g‘risidagi konvensiyalar loyihalarini qo‘llab-quvvatlaydi. Orol dengizining ekologik halokati bilan bog‘liq eng o‘tkir muammolarni hal etish ham sa’y-harakatlarimizni birlashtirishni talab etadi. Orol muammosi bizning nafaqat umumiy dardimiz, balki umumiy vazifamizdir.

Mintaqaviy va xalqaro darajada say-harakatlarimizni birlashtirmasdan turib, ushbu tahdidlarga qarshi munosib choralar ishlab chiqa olmaymiz. Biz Orolbo‘yida yuzaga kelgan dolzarb muammolarni hal etish, shuningdek, ijtimoiy muhim ahamiyatga molik loyiha va dasturlarni amalga oshirishga donorlik ko‘magini jalb etish maqsadida Markaziy Osiyo mintaqasining barcha davlatlari faoliyatini yanada faollashtirish zarur, deb hisoblaymiz”.

Оltinchi taklif: Хаlq diplomatiyasi. “Mamlakatlarimiz va xalqlarimiz o‘rtasida madaniy-gumanitar aloqalar, do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini mustahkamlash lozim. Bu Markaziy Osiyodagi mintaqaviy hamkorlikni jadallashtirishning asosiy shartlaridan biridir. Shu nuqtai nazardan, biz faol madaniy-gumanitar muloqotni davom ettirish, mamlakatlarimizda madaniyat kunlari va turli ijodiy tadbirlarni muntazam tashkil etish, ta’lim va sayyohlik sohasidagi almashuvlarni “xalq diplomatiyasi”ning eng muhim vositasi sifatida rivojlantirish tarafdorimiz", - dedi Sh. Mirziyoyev. O‘zbekiston rahbariga ko‘ra, mintaqada do‘stlik, hamjihatlik va barqarorlik muhitini mustahkamlaydigan eng ishonchli usuli bu oddiy va ochiq insoniy muloqotdir.

Bugungi kunda dunyoning geosiyosiy manzarasidagi voqealar kaleydoskopi shu qadar tez o‘zgarmoqdaki, hatto olimlar ham ularni yagona talqin qila olmaydilar, ba’zan ular ta’riflar, terminologiya va sabab-oqibat munosabatlarini aniqlashda chalkashib ketishadi.

3.2. Ma’naviy-mafkuraviy tahdidlarga “g‘oyaga qarshi g‘oya” usulida qarshi kurashish: shakli, vositasi va metodlari

“Oldimizga qo‘ygan ulkan vazifalarni amalga oshirishda biz uchun kuch-qudrat manbai bo‘ladigan milliy g‘oyani rivojlantirishimiz zarur”[7]. 

(SH.M.Mirziyoev) 

Jamiyat hayoti turli-xil g‘oya va mafkuralar bilan bog‘liq holda rivojlanib, o‘zgarib kelgan. Bu holat hozirgi globallashuv davrida ham o‘ziga xos namoyon bo‘lmoqda. G‘oya va mafkuralar maydoni keng jamoatchilik xususan yoshlar ongiga, ishonch va mayillariga o‘zining turli-xil ta’sirini ko‘rsatmoqda. Uning natijasi g‘oya va mafkuralarning maqsadi, mo‘ljallariga hamda insonning ma’naviy dunyosi, ishonchiga bog‘liq. 

SHuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov: “Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo‘lmasligi, farzandlarimizning bizdan ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo‘lib yashashi uchun bor kuch va imoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada ma’naviy tarbiya masalasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada hushyorlik va sezgirligimizni, qat’iyat va mas’uliyatimizni yo‘qotsak, bu o‘ta muhim ishni o‘z holiga, o‘zibo‘larchilikka tashlab qo‘yadigan bo‘lsak, muqaddas qadriyatlarimizga yo‘g‘rilgan va ulardan ozuqlangan ma’naviyatimizdan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda o‘zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot yo‘lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin”[8] ligini alohida ta’kidlaydi.

Hozirgi zamonda mafkura targ‘iboti sohasida yangi texnologiyalar tobora takomillashib bormoqda, Undan turli-xil nosog‘lom maqsadlarda foydalanishga urinishlar kuchaymoqda. Bu, O‘zbekiston jamiyatini milliy g‘oya va ma’naviy-ma’rifiy ishlarning samaradorligini oshirish uchun yangi texnologiyalarga tayanib ish ko‘rishga undaydi. Uni hisobga olish ta’lim jarayonida muhim o‘rin tutadi. 

Hamda O‘zbekistonning mustaqil tarraqqiyot yo‘lidan rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Milliy g‘oya tarig‘boti texnologiyalari fanining maqsadi – yoshlarga milliy g‘oya targ‘iboti texnologiyalari, uni amalga oshirish yo‘llari va sohalari bo‘yicha tushunchalar berish orqali globallashuv jarayonlarida g‘oyaviy mafkuraviy kurash va ma’naviy tahdidlarning oldini olishda milliy g‘oya negizlari va umuminsoniy qadriyatlarga sadoqat, ishonch va e’tiqodni mustahkam bo‘lishini targ‘ibot texnologiyalariga, targ‘ibotchining faolligiga bog‘liqligini ko‘rsatishdan iborat. 

U milliy g‘oyani targ‘ibot qilishning yangi texnologiyalaridan foydalanishni nazarda tutadi. Amaliy mashg‘ulotlarni joylarda va interfaol, zamonaviy uslublarda tashkil etishga e’tiborni qaratgan holda, yoshlarning Vatanga mehr-muhabbatlarini, tarixiy-madaniy xotiralarini, milliy-madaniy meros, urf-odatlar va an’analarimizga tayanib, turli xalqlar madaniyatiga xurmat bilan qarash madaniyatini shakllantirishga, o‘zlikni anglashiga alohida e’tibor berishni taqazo etadi. 

Mafkuraviy kurashlar davom etayotgan hozirgi sharoitda, milliy g‘oya targ‘ibotida zamonaviy texnologiyalaridan foydalanish va uni takomillashtirish milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Mazkur fanni o‘rganish milliy g‘oya, ma’naviyat va huquq ta’limi yo‘nalishi bo‘yicha o‘qiyotgan mutaxassis kadrlarga mo‘ljallangan. 

CHunki, bu sohadagi mutaxassis kadrlar sifatida, ulardan milliy g‘oya targ‘iboti texnologiyalarini bilishlarini, undan to‘g‘ri foydalanish ko‘nikma va malakasiga ega bo‘lishlarini taqozo etadi. 

SHuningdek, milliy g‘oya va mafkura targ‘iboti texnologiyalari sohasidagi yangiliklar va o‘zgarishlar ta’lim-tarbiya hamda ma’naviy-ma’rifiy sohaning takomiliga xizmat qiladi.

Mustaqillikka erishgan mamlakatlar, jumladan O‘zbekiston uchun ham bunday xavflarni bartaraf etish masalasi jiddiy g‘oyaviy muammolar doirasiga kiradi. G‘oyaviy-mafkuraviy jarayonlar murakablashib borayotgan, uning yangi usullari o‘ylab topilayotgan hozirgi kunda ushbu tahdid va ta’sirlarga faqat kuchli g‘oya, o‘zlikni anglash, sog‘lom g‘oyalardan iborat mafkuragina qarshi tura oladi. 

SHuning uchun ham sobiq prezident I.A.Karimov tomonidan yuksak mafkuraviy madaniyatni mujassam etgan “fikrga qarshi fikr, g‘oyaga qarshi g‘oya, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish” tamoyili nazariy jihatdan asoslab berildi va mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan ommaviy axborot vositalarining faoliyat dasturlarida keng amaliyotga joriy qilinmoqda. O‘zbekistonda senzuraning man qilinishi bilan ommaviy axborot vositalarining erkin faoliyati uchun zarur shart-sharoitlar shakllandi.

Bugungi kunda ham g‘oyaga qarshi g‘oya usulida kurashishning bir qancha usullari mavjud bo‘lib uni quyida muhokama qilamiz.

OAV va milliy g‘oya targ‘ibotining amalga oshirishning zamonaviy ko‘rinishlari. Xalq bilan muloqat. Mustaqillikning ilk yillaridan boshlab Konstitutsiyamiz va unga asosan qabul qilinayotgan qonunlar aholi turmush farovonligini tobora yuksaltirish, mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish, fuqarolarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bosh qomusimizdagi ezgu g‘oyalar bugun jamiyatimizning, davlatimizning asosiy maqsadiga aylanib, yildan-yilga o‘zining hayotiy ifodasini topib borayotir. Konstitutsiyamizning 2-moddasida “Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. 

Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas’uldirlar” deb belgilab quyilgan. Mazkur modda vositasida Konstitutsiyamizda inson va uning qadrqimmati bosh maqsad sifatida belgilangan. 

Bu borada erishilgan yutuqlar, yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar, e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan sohalarni 2016 yilning 7 dekabr kuni bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovidir” mavzusidagi ma’ruzasida ko‘rsatib berdilar. Ushbu tantanali marosimda O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti SHavkat Mirziyoev Bosh qomusimiz turmushimiz, mamlakatimiz ijtimoiyiqtisodiy, siyosiy va harbiy salohiyati yuksalishida, barcha sohada amalga oshirilgan samarali islohotlarga asos bo‘lganini ta’kidlab, haqiqatan ham Konstitutsiya har tomonlama rivojlanishimiz, oldimizga qo‘ygan yuksak maqsadlarga erishishimizda, mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat va kuchli fuqarolik jamiyati qurish, xalqimiz uchun tinch, obod va farovon hayot barpo etishda muhim ahamiyat kasb etmoqda degan fikrni bildirdilar. 

2017 yildagi Tantanali marosimda 2017 yil “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili”, deb e’lon qilindi. Bu Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov boshlab bergan inson, uning hayoti, ozodligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa ajralmas huquq hamda erkinliklari muqaddas sanalishi kabi ezgu g‘oyaning mantiqiy davomi bo‘ldi. Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari tushunchasini bir-biridan ayro tasavvur qilib bo‘lmaydi. Bu esa yurt taraqqiyotiga, xalq farovonligi yuksalishiga olib keladi. Ya’ni, muloqot va manfaat tushunchasi xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak, degan tamoyilga asoslanadi. Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yilidagi asosiy vazifalar davlat organlarining fuqarolar bilan o‘zaro munosabatlari tubdan takomillashishiga zamin bo‘lib, aholi bilan doimiy muloqot qilish, ularni qiynayotgan muammolarni hal etishning yangi mexanizmlari va samarali usullarini topish uchun imkoniyat yaratadi. 

Bu esa, xalqning davlat va jamiyatga bo‘lgan ishonchini mustahkamlashga xizmat qiladi. SHu munosabat bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 28 dekabrdagi “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari bilan ishlash tizimini tubdan takomillashtirishga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilindi. Ushbu farmonga asosan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining kuyidagi qabulxonalari tuzildi.

Xalq og‘zaki ijodi va uning ko‘rinishlari orqali g‘oyaga qarshi g‘oya usulida kurashish. Xalq og‘zaki ijodi, xalq dostonlari millatning o‘zi kabi qadimiy ildizga ega bo‘lishi barobarida, millat g‘oyasini ajdoddan-avlodga etkazishdek o‘ta muhim vazifani ado etib kelgan. Boshqacha aytganda, xalq og‘zaki ijodi, xalq dostonlari, xalq ruhidagi ezgu g‘oyalarni, orzularni ro‘yobga chiqishida, kelajakka bo‘lgan ishonchni mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etib kelgan. 

Turkiy xalqlar o‘z yozma adabiyotlarini vujudga keltirmasdan oldin mazmunan boy, shaklan rang-barang bo‘lgan og‘zaki adabiyot – qo‘shiqlar, ertaklar, dostonlarni yaratganlar. To‘y-hashamlarda, xalq yig‘inlarida, bayramlarda, safarlarda xalq shoirlari – baxshilar ovozi yangrar, - qo‘biz, do‘mbira ovozi jaranglar edi. Baxshilar o‘zlarining sodda va samimiy kuylarida sof muhabbat, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, adolatparvarlik, ma’rifatparvarlikni tarannum etganlar. Baxshilar do‘mbirani sayratib, ovozlarini baralla qo‘yib, to‘y va bayramlarga shodlik, quvonch kiritib, xalq yig‘inlarini tantanali qilar, safarlarda xalqni birdamlikka, qahramonlikka, vatanparvarlikka da’vat etar edilar. 

Ko‘rinadiki, xalq og‘zaki ijodi, xalq dostonlari nafaqat millat ruhidagi g‘oyani o‘zida ifodalaydi, balki shu g‘oyani millatning mafkurasiga aylanishida qanoat bo‘ladi. Xalq og‘zaki ijodi o‘zida taraqqiyparvar, bunyodkor, ma’rifatparvar ilg‘or g‘oyalarni obrazli tarzda ifodalash, tashish va uzoq kelajakka etkazishdek ezgulikka hamisha xizmat qilib kelgan. Badiiy adabiyot orqali ifodalanib kelingan xalq og‘zaki ijodi, xalq dostonlarining ulkan kuch - qudratini va imkoniyatlarini yaxshi anglagan ajdodlarimiz o‘z hayot sinovlaridan o‘tkazgan ezgu fikr, g‘oyalarini, kelajak ideallarini kelgusi avlodlarga foydali jihatlarini so‘z san’atining rang-barang tur va janrlari qatoriga joylab kelganlar. Bunga ko‘p ming yillik tarixga ega donishmand xalqimizning nihoyatda boy og‘zaki va yozma badiiy adabiyot sahifalaridan mustahkam joy olgan va milliy g‘oyada o‘z mujassamini topgan jamiki milliy va umumbashariy qadryatlar dunyosi guvohlik beradi. 

O‘zbek xalq og‘zaki ijodiyoti namunalarida xususan, qaxramonlik eposlarida vatanparvarlik, yurtsevarlik, zulmatga va yovuzlikka qarshi kurash g‘oyalari ilgari surilgan bo‘lib, bular sirasiga “Kayumars”, “Alp Erto‘nga”, “Alpomish”, “Kuntug‘mish”, “Go‘ro‘g‘li”, “SHirin bilan SHakar”, “Orzigul”, “YOdgor”, “Xoldorbek”, “Altbek va Bolibek”, “YUsuf va Ahmad”, “Ravshan”, “YUsuf va Zulayho”, “Tohir va Zuhro” kabilarni keltirishimiz mumkin. Xalq og‘zaki ijodi, xalq dostonlari millatning kechmishi, tarixi, tabiati, sevinchu iztiroblaridan so‘zlovchi go‘zal qissalardir. 

Badiiy adabiyotning ilk va betakror namunalari ham aynan xalq og‘zaki ijodi, dostonlaridir. Ularning har birida muayyan tarixiy haqiqat nafasi, millatning ruhi ufuradi. Bunda xalqning barcha qatlamlari o‘z so‘zlarini, ijtimoiy va maishiy muammolarini yuksak badiiy ijod bilan tarannum etadilar. SHu nuqtai nazardan qaraganda, xalq og‘zaki ijodi uzoq tarixiy davrda yaratiladi. Xalq og‘zaki ijodi, dostonlar avvalo, baxshilar, darveshlar, kayvonilar qalbidan otilib chiqadi va xalqning boshqa vakillari uni to‘ldiradilar.

 Xalq dostonlari qahramonlik, jangnoma, ishqiy sarguzasht, tarixiy va kitobiy turlarga bo‘linadi. Eng muhimi va e’tiborlisi, barcha dostonlarda vatanparvarlik, millatparvarlik markaziy o‘rinni egallaydi. Bu hol, hattoki, ishqiy sarguzashtlarda ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. 

Dostonlarda botirning botirligi kimni yoki qancha lashkarni tor mor keltirgani bilan emas, vatanning ravnaqi uchun nechog‘lik xizmat qilgani bilan belgilanadi. Har qaysi elning o‘z afsonaviy bahodiri, suygan pahlavoni bor. Parokanda elni birlashtirgan Alpomish nomi ham bizning shuurimizga munis onalarimiz aytgan allalar bilan kirgan. Ajdodlar yodi, faxru g‘ururi bizning xotiramizga Alpomish timsolida jo bo‘lgan. Alpomish o‘zbekning o‘zligini namoyon etadigan, mard va tanti xalqimizning yurak-yuragidan chiqqan, ota-bobolarimiz, ajdodlaridan avlodlarga o‘tib kelayotgan qahramonlik qo‘shig‘idir.

Dostonda hayot bir butunlik kasb etgan va biz bugun milliy qadriyat deb e’zozlayotgan oliyjanob xislatlar beadad ulug‘langan. “Alpomish” dostonining qadimiyligi – millat jipsligi, el va elatlar qadimiyligining ramzidir. Xalqimiz azaldan o‘z vujudi, o‘z tomirida mavjud ilohiy qudratga munosib bo‘lmoqqa intilib yashadi. 

O‘z o‘g‘lonlarini mardlik va halollik, jasurlik ruhida, elyurt uchun jonini ham ayamaydigan pahlovonlar etib tarbiyalab keldi. “Alpomish” dostoni yoshlarda insonparvarlik, oilaparvarlik, adolatparvarlik, vatanparvarlik, ornomuslilik kabi fazilatlarni kamol toptirishda beqiyos ahamiyatga egadir. Masalan, asardagi kichik bir dalilda, katta bir g‘oya mujassasligini ko‘ramiz. Elning qadimiy tasavvurlariga ko‘ra, o‘q-yoy – hokimiyat nishoni hisoblangan. 

Alpomish etti yoshidan o‘n to‘rt botmon jez-bronzadan yasalgan yoydan o‘q otib, “alp” degan unvonga sazovor bo‘lgan. Alp degani – hokimiyat egasi ekanligini inobatga olsak, bu doston uch ming yildan ziyod tarixga ega milliy davlatchiligimizning badiiy ifodasi ekanligiga ishonch hosil qilamiz. Ushbu asarda tarix to‘fonlaridan, hayot mamot sinovlaridan eson-omon chiqib, o‘zligini yo‘qotmagan xalqimizning bag‘rikenglik, matonat, oliyjanoblik kabi ezgu fazilatlari o‘z ifodasini topgan.

Milliy g‘oya targ‘ibotida milliy-madaniy markazlarning o‘rni va roli. Millatlararo munosabatlar sohasida faoliyatni muvofiqlashtirishni yanada takomillashtirish, o‘sib kelayotgan avlodni milliy mustaqillik g‘oyalariga sodiqlik ruhida tarbiyalash, xalqlar o‘rtasida do‘stlikni mustahkamlash, O‘zbekistonda yashovchi har xil millatlar va elatlar vakillarining madaniy va ma’naviy ehtiyojlari qondirilishiga ko‘maklashish, milliy madaniyat markazlarini rivojlantirish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 8 aprelda “Respublika baynalmilal madaniyat markazining faoliyati masalalari to‘g‘risida”gi 180-son qarori qabul qilindi.

Yurtimizda hukm surayotgan do‘stlik va birdamlik muhiti – tinchlik va barqarorlik, amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini oshirish, O‘zbekistonning xalqaro maydondagi obro‘-e’tiborini yanada yuksaltirishning eng muhim omilidir. Biz barchamiz mamlakatimizning Birinchi Prezidenti Islom Abdug‘anievich Karimovning ana shu tom ma’nodagi bebaho boyligimizni asrabavaylash va mustahkamlash borasidagi xizmatlarini yaxshi bilamiz va yuksak qadrlaymiz. Bugun mamlakatimizda 130 dan ortiq millat va elat vakillari bir oila farzandlaridek ahil va inoq yashamoqda. 

Ular umumiy uyimiz – O‘zbekistonimiz ravnaqi yo‘lida birlashib, barcha soha va tarmoqlarda fidokorona mehnat qilmoqda, rivojlangan bozor iqtisodiyoti va kuchli fuqarolik jamiyatiga asoslangan huquqiy demokratik davlat qurishga munosib hissa qo‘shmoqda. Konstitutsiyamiz va qonunlarimizda O‘zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari millati, tili va dinidan qat’i nazar, teng huquq va erkinliklarga ega ekani mustahkamlab qo‘yilgan. 

Ularga o‘z milliy madaniyati, an’ana va urf-odatlarini saqlash hamda har tomonlama rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlar yaratilgan. Mamlakatimizda 16 ta konfessiyaga mansub diniy tashkilotlar erkin faoliyat yuritmoqda. Davlat ta’lim muassasalarida o‘qitish 7 tilda olib borilmoqda. O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi o‘z ko‘rsatuvlarini 12 tilda namoyish etmoqda, o‘ndan ortiq tilda gazeta va jurnallar nashr etilmoqda. 

Mamlakatimizda etnik o‘ziga xoslikni rivojlantirish va millatlararo munosabatlarni yanada uyg‘unlashtirishda 137 ta milliy madaniy markaz etakchi rol o‘ynamoqda. Ular o‘zlarining o‘ziga xos madaniyati, tili, xalq hunarmandligini rivojlantirib, turli madaniyatlarning bir-birini o‘zaro boyitishiga, har birimizda ko‘p millatli yagona oila tuyg‘usini mustahkamlashga salmoqli hissa qo‘shmoqda. Respublika baynalmilal madaniyat markazi ularning faoliyatini muvofiqlashtirib, amaliy va uslubiy yordam berayotgani alohida diqqatga sazovordir. 

Markaz mamlakatimizning barcha hududlarida o‘tkazilayotgan yorqin tadbirlari asosida madaniy va ijtimoiy hayotimizni yanada teran ma’no-mazmun bilan boyitmoqda, O‘zbekistonda yashayotgan turli millat va elat vakillari o‘rtasida do‘stlik va bag‘rikenglik munosabatlarini mustahkamlamoqda. MDH davlatlari o‘rtasida faqat O‘zbekistonda shunday tuzilma tashkil etilgani e’tiborga loyiqdir. Bularning barchasi mamlakatimizda millatlararo munosabatlar sohasida nodavlat tashkilotlarning noyob tizimi shakllanganidan dalolat beradi. 

Ushbu tashkilotlarning serqirra faoliyati mamlakatimizda tinch va farovon hayotni ta’minlash, muhim madaniy-ma’rifiy vazifalarni hal etish, shuningdek, xorijiy davlatlar bilan hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qilmoqda.

XULOSA

Xulosa qilib aytganda, hozirgi paytda globallashuvning o'tkir va keng qamrovli ta'sirini barcha sohalarda namoyon bo'layotganligi, ayniqsa, bu davlatlar va xalqlar o'rtasidagi integratsiya va hamkorlik masalalarining kuchayishi, xorijiy investitsiyalarning tez kirib kelishi, kapital va tovarlar, ishchi o'rinlarining yaratilishi unda ishchi kuchining erkin qulayliklarning vujudga kelishi, turli qadriyatlarning umuminsoniy negizida uyg'unlashuvi, bu imkoniyatlarning ortishi – tabiiyki, bularning barchasiga globallashuv ta'siri natijasida erishilmokda. 

Globallashuv jarayonining yana bir o'ziga xos jihati shundaki, zamonaviy axborot texnologiya va kommunikatsiyaning, ilm-fan yutuqlarining tez tarqalishi ham taraqqiyotga xizmat qilmoqda, shu bilan birgalikda yovuz kuchlar o'z g'arazli maqsadlariga erishishda internetda qulay mafkuraviy ta'sir o'tkazishning o'tkir quroliga aylanib, har xil siyosiy kuchlar va markazlar mafaatiga xizmat qilayotganini kuzatish mumkin. Bunday sharoitda yoshlarni ma'naviy xavfsizligini ta'minlashda axborot va kiberxavfsizlik xavfsizlik masalalariga alohida e'tibor qaratishni taqozo etadi.

Markaziy Osiyo davlatlari orasida aholisining soni, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va intellektual salohiyati jihatidan, hamda mintaqa havfsizligini ta'minlash, diniy ekstremizm, xalqaro terrorizm, narkobiznesga qarshi kurash jihatidan O'zbekiston yetakchi o'rinni egallaydi. 

Bugungi kunda barchamizga ma'lumki, katta boylikka ega bo'lgan bu mintaqada diniy ekstremizm va xalqaro terrorizm havfi kundan-kunga kuchayib bormoqda. 

Hozirgi vaqtda globallashuv jarayonlarining rivojlanib borishi Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlikni ta'minlash muammolarini yanada murakkablashtirmoqda. Buning asosiy sababi mintaqada yangi ko'rinishdagi xavf va tahdidlar yuzaga kelmoqda va ular o'zining ko'lami jihatidan transchegaraviy ahamiyat kasb etmoqda. Bir so'z bilan aytganda, Markaziy Osiyo mintaqasi xavfsizligiga nisbatan boshqa davlatlar tomonidan bo'ladigan an'anaviy harbiy tahdidlar o'z ahamiyatini yo'qotib bormoqda va uning o'rniga transchegaraviy tahdidlar yuzaga kelmoqda. Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash bugungi kunning eng muhim muammolaridan biri bo'lib qolmoqda. Zero xavfsizlikning ta'minlanishi har bir mamlakat taraqqiyotining asosiy sharti hisoblanadi. 

Markaziy Osiyoda xavfsizlikni ta'minlashga salbiy ta'sir ko'rsatuvchi transchegaraviy tahdidlardan yana biri bu – mintaqada noqonuniy qurol-yarog' savdosi bilan bog'liq bo'lgan muammolardir. Markaziy Osiyoda bu kabi tahdidlarning kelib chiqish sabablari mintaqada uzoq yillar davomida shakllangan siyosiy vaziyat bilan ko'p jihatdan bog'liq. Umuman olganda, Markaziy Osiyoda noqonuniy qurol-yarog'larning tarqalishi mintaqa xavfsizligiga ta'sir ko'rsatuvchi asosiy tahdidlardan biri bo'lib qoladi. Bu omil mintaqadagi oddiy berqaror vaziyatni keng ko'lamli qarama-qarshiliklarga o'zgarishiga sababchi bo'lishi mumkin. 

Markaziy Osiyo mintaqasidagi xavfsizlikka ta'sir ko'rsatuvchi omillardan ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish bilan bog'liq bo'lgan muammolar alohida ahamiyatga ega. 

Bugungi kunda Markaziy Osiyoda joylashgan mamlakatlarni, demokratik, huquqiy, dunyoviy taraqqiyot yo'lidan qaytarishga urinayotgan turli xil ekstremistik kuchlar va markazlar bu yerdagi havfsizlikka raxna solmoqda. 

Bu yovuz kuchlar diniy ekstremizm va xalqaro terrorchilikni mintaqamizga yoyishga urinmoqda. 

Giyoxvand moddalar va qurol-yarog'larni noqonuniy yo'llar bilan olib o'tish va sotish nafaqat Markaziy Osiyo balki butun dunyo havfsizligiga jiddiy tahdid solmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Ш.М.Мирзиёев. “Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз” мавзусидаги Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. – Т.: “Ўзбекистон”. 2016. – 56 б. 

2. Ш.М.Мирзиёев. “Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлиги гарови” мавзусидаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси. – Т.: “Ўзбекистон”. 2017. – 48 б. 

3. Ш.М.Мирзиёев Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент: Ўзбекистон. – 2017. 

4. Ш.М.Мирзиёев. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб ҳалқимиз билан бирга қурамиз. – Т.: “Ўзбекистон”. 2017. – 488 б. 

5. Ш.М.Мирзиёев. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. 1-жилд. – Т.: “Ўзбекистон”. 2017. – 592 б. 6. Ш.М.Мирзиёев. Халқимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баҳодир. 2-жилд. – Т.: “Ўзбекистон”. 2018. – 508 б. 

7. Ш.М.Мирзиёев. Халқимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баҳодир. 2-жилд. – Т.: “Ўзбекистон”. 2018. – 508 б. 

8. Ш.М.Мирзиёев. “Билимли авлод – буюк келажакнинг, тадбиркор халқ – фаровон ҳаётнинг, дўстона ҳамкорлик эса тараққиётнинг кафолатидир” мавзусидаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 26 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси. Халқ сўзи. 2018 йил декабрь.

9. Ш.М.Мирзиёев. Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Халқ сўзи. 2018 йил 28 декабрь. 270-сон. 

10. Каримов И.А. Асарлар тўплами. 1-24 жилдлар. -Т.:“Ўзбекистон”, 1996- 2016. 

11. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.:“Маънавият”, 2008. 12. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. – Т.: “Ўзбекистон”, 2010. 

13. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида.-Т.: “Ўзбекистон”, 2011. 

14. Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш – энг олий саодатдир. –Т.:”Ўзбекистон”, 2015 

15. Каримов И.А. Асосий вазифамиз — жамиятимизни ислоҳ этиш ва демократлаштириш, мамлакатимизни модернизация қилиш жараёнларини янги босқичга кўтаришдан иборат. - Т.: “Ўзбекистон”, 2016. 

16. Каримов И.А. Озодлик ҳавосидан тўйиб нафас олган халқ ўз йўлидан ҳеч қачон қайтмайди. –Т.:”Ўзбекистон”, 2016. 17.Каримов И.А. Ҳаёт синовларида тобланган Қашқадарё эли ҳар қандай юксак маррани эгаллашга қодир. –Т.:”Ўзбекистон”, 2016.

2. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар:

1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси –Т.:“Ўзбекистон”, 2016. 

2. “Таълим тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. 1997 йил 29 август. // Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. –Т.: “Ўзбекистон”, 1997. –Б. 20-29. 

3. Ўзбекистон Республикасининг “Ахборотлаштириш тўғрисида”ги Қонуни. // Халқ сўзи. 11 февраль, 2004. 

4. “Ахборот технологиялари соҳасида кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президенти Қарори. // Халқ сўзи, 2005 йил, 5 июнь.

5. “Компьютерлаштиришни янада ривожлантириш, “Интернет”нинг халқаро ахборот тизимларига кенг кириб боришини таъминлаш дастурини ишлаб чиқишни ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарори. Халқ сўзи. 24 май, 2001. 

6. “Оммавий ахборот воситалари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни (янгитаҳрири)// Ўзбекистон Республикасининг оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги қонунчилик ҳужжатлари. – Тошкент.: “Ўзбекистон”, 2007. Б-80. 

7. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. // Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. –Т.: “Ўзбекистон”, 1997. –Б. 30-52. 

8. “Миллий ғоя тарғиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Халқ сўзи. 2006 йил 26 август. 

9. Республика “Маънавият ва маърифат жамоатчилик марказини тузуш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1994 йил 23 апрельдаги Фармони. Интернет сайт: www.lex.uz 

10.Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Таълим-тарбия ва кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан ислоҳ қилиш, баркамол авлодни вояга етказиш тўғрисида»ги Фармони. 1997 йил 6 октябрь. / «Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори». –Т.:«Шарқ», 1998. 

11.“Маънавият ва маърифат жамоатчилик маркази фаолиятини янада такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 9 сентябрдаги Фармони. Интернет сайт: www.lex.uz 

12.“Республика Маънавият ва маърифат Кенгашини қўллаб-қувватлаш тўғрисида”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1999 йил 3 октябрдаги Фармони. Интернет сайт: www.lex.uz 

13.Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Миллий ғоя тарғиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш тўғрисида”ги Қарори. Халқ сўзи. 2006 йил 26 август.

14.«Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани бўйича ўқув дастурини тайёрлаш ва таълим тизимига жорий этиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2001 йил 18 январдаги Фармойиши.

3. Асосий ва қўшимча адабиётлар:

1. Аббосхужаев О., Умарова Н., Қўчқаров Р. Мафкура полигонларидаги олишув. – Т.: “Академия”, 2007. 

2. Абу Райхон Беруний. Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар. –Т.: 1968. 3. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. —Т.: Абдулла Қодирий номидаги «Халқ мероси» нашриёти, 1993. 

4. Абилов Ў. Миллий ғоя, маънавий омиллар. -Т.: “Маънавият”, 1999. 

5. Алишер Навоий. Маҳбуб ул-қулуб. – Т.: 1987. 

6. Алимова Д. Инсоният тарихи - ғоя ва мафкуралар тарихидир. -Т.: “Янги аср авлоди”, 2001.

7. Амир Темур. Темур тузуклари. – Т.: Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1996. 

8. Азизхўжаев А.А. Мустақиллик: курашлар, изтироблар, қувончлар. —Т.: «Шарқ», «Академия», 2001. 

9. Азизхўжаев А.А. Давлатчилик ва маънавият. -Т.: “Шарқ”, 1997. 10.Азизхўжаев А.А. Чин ўзбек иши. -Т.:”Академия”, 2003. 

11.Гафарли М.С., Касаев А.Ч. Ривожланишнинг Ўзбек модели: тинчлик ва барқарорлик-тараққиёт асоси. –Т.: Ўзбекистон, 2000. 

12.Жакбаров М. Комил инсон ғояси: тарихий-фалсафий таҳлил. -Т.: Абу Али ибн Сино нашриёти, 2000. 

13.Жакбаров М. Комил инсон ғояси. -Т.: “Янги аср авлоди”, 2002. 

14.Жўраев Н. Мафкуравий иммунитет. -Т.: “Маънавият”, 2001. 

15.Жалолов А., Хоназаров Қ. умумий таҳририда. Мустақиллик: изоҳлиилмий оммабоп луғат. Т., «Шарқ», 1998. 

16.Жўраев Т.А. Миллий давлатчилик: хавфсизлик ва барқарорлик. – Т.: “Академия”, 2007.

17.Исломов З., Исоқов Б., Юсупов О., Муҳаммадиев Д., Минаваров С. Бунёдкор ғоялар. -Т.: “Янги аср авлоди”, 2001. 

18.Каримова В. Тарғиботнинг психологик услублари. -Т.: “Маънавият”, 2001. 19.Каримова В., Умаров А., Қуронов М. Миллий истиқлол ғоясини халқимиз онгига сингдириш омиллари ва воситалари. -Т.: “Янги аср авлоди”, 2001. 20.Левитин Л. Ўзбекистон тарихий бурилиш палласида. -Т.: «Ўзбекистон», 2001. 

21.Левитин Л., Карлайл С. Ислом Каримов — янги Ўзбекистон Президенти. —Т.: «Ўзбекистон», 1996.

22.Маънавият: асосий тушунчалар изоҳли луғати – Т: “Ғофур Ғулом”, 2009. 148 бет 

23.Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. -Т: “Ўзбекистон”, 2000. 

24.Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик (масъул муҳаррир И.Эргашев), Тошкент, “Академия”, 2005 йил. 

25.Миллий ғоя: тарғибот технологиялари ва атамалар луғати. – Т.: “Академия”, 2007. 

26.Миллий ғоя: назарий манбалар (Хрестоматия). – Т.: “Академия”, 2007. 27.Миллий ғоя-илмий тадқиқотларнинг назарий-методологик асоси-илмий тўплам.1-китоб. «Ҳаёт нашрёти» Андижон-2008 й. 

28.Мустақил Ўзбекистон тараққиётининг ғоявий асослари. –Т.: “Шарқ”, 2001. 

29.Муртазо Қаршибой. Бунёдкор халқ ғояси. -Т.: “Маънавият”, 2001. 30.Муртазо Қаршибой. Янгиланишдан буюк ўзгариш сари. -Т.: Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 2001. 

31.Муминов А. Ўзбекистон ахборотлашган жамият сари. – Т.: “Turon zaminziyo”. 2013. Б-164. 

32.Мустақиллик. Изоҳли илмий-оммабоп луғат. -Т.: “Шарқ”, 2000.

33.Назаров Қ., Эргашев И. Миллий ғоя ва раҳбар масъулияти -Т., “Ғафур Ғулом”, 2008. 

34.Отамуротов С., Мамашокиров С., Холбеков А. Марказий Осиё: ғоявий жараёнлар ва мафкуравий таҳдидлар. -Т.: “Янги аср авлоди”, 2001. 35.Очилдиев А. Миллий ғоя ва миллатлараро муносабатлар. –Т.: “Ўзбекистон”, 2004. 

36.Тарих, мустақиллик, миллий ғоя. -Т.: «Академия», 2001. 

37.Тўраев Ш. Демократик жараёнлар ва миллий ғоя. – Т.: Маънавият, 2008. Б-96 

38.Тўраев Ш. ва б. Миллий ғоянинг инновацион тарғибот технологиялари ва ёшларнинг ахборот-психологик хуружларидан ҳимоя қилишнинг замонавий усуллари. – Т.: “Turon zamin ziyo”. 2016. Б-96. 

39.Ўзбекистон: сиёсий ислоҳотлар стратегияси, эришилган натижалар ва истиқболлар. - Т.: “Академия”, 2010. 

40.Ўзбекистонда маънавият соҳасидаги ислоҳотлар: ривожланиш босқичлари, эришилган натижалар ва истиқболлар. - Т.: “Академия”, 2010. 

41.Ўзбекистонда давлат қурилиши соҳасидаги ислоҳотлар ва ҳуқуқий сиёсат: ривожланиш босқичлари,эришилган натижалар ва истиқболи. - Т.: “Академия”, 2010. 

42.Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда (Шарҳлар). -Т.: “Ўзбекистон”, 2000. 43.Ўзбекистон юксалиш йўлида. -Т.: «Ўзбекистон», 2001. 

44.Қадр-қимматим, таянчим ва ифтихоримсан, мустақил Ўзбекистон. Услубий қўлланма. –Т.:“Маънавият”, 2013. 

45.Қодирова М. Ёшлар онгида ғоявий дунёқарашни шакллантириш. –Т.: “Янги аср авлоди”, 2002. 

46.Қорабоев У. Ўзбек халқи байрамлари. -Т.: «Шарқ», 2002. 47.Шарафитдинов О. Чўлпонни англаш. -Т., «Ёзувчи», 1994. 

48.Шарофуддин Али Яздий. Зафарнома. — Т.:»Шарқ», 1997. 

49.Эргашев И. Ақл ва илҳом сатирлари.-Т.: “Жамият ва бошқарув”, 2008. №2,14-15 бет.

50.Эргашев И. Тараққиёт фалсафаси. -Т.: “Академия”. 2000. 

51.Эргашев И., М.Жакбаров, Н.Назаров. Жамиятни демократлаштириш ва миллий ғоя. – Т., “Академия”, 2007. 

52.Эргашев И. Миллий ғоя ва фуқаролик жамияти. (Ҳаммуаллифликда). –Т.: Академия, 2005. 

53.Эргашев И. Ҳаётнинг ҳар они фалсафа. —Т.: «Академия», 2011. 54.Эргашев Ф., Эргашев И. Фидойилик - ҳаёт мазмуни. -Т.: «Ўзбекистон», 2001. 

4. Интернет сайтлар

1. www. Lex.uz 

2. www. Ziyonet.uz 

3. www. Edu.uz 

4. www. Ma’naviyat.uz 

5. www. Bilim.uz 

6. www. Fikr.uz 

7. www. Uza.uz 

8. www. Senat.uz 

9. www. Nauka.uz 

10.www. Faylasuf.uz 

11.www. Muloqot.uz 

12.www. Xabardor.uz 

13.www. Huquqburch.uz

[1]Islom Karimov.Yuksak ma’naviyat- Yengilmas kuch. Toshkent. O’zbekiston. 2008-y. b-33.

[2] Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови // Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. – Тошкент, “Ўзбекистон”, 1-жилд, 2018. 124-бет

[3] “2022 — 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 28.01.2022 йилдаги ПФ-60-сон.Lex.uz, 29.01.2022

[4] Ш.Мирзиёев.Янги Ўзбекистон Стратегияси.Тошкент, “Ўзбекистон”, 2021.Б-457.

[5] https://uza.uz/oz/posts/o-zbekiston-respublikasining-davlat-xavfsizligi-tizimini-tak-14-03-2018

[6] http://geografiya.uz/10-sinf-geografiya/ll248-ozbekistonning-geosiyosiy-orni-va-munosabatlari.html

[7] Ш.М.Мирзиёев. Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Халқ сўзи. 2018 йил 28 декабрь. 270-сон.

[8] Қаранг: Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: “Маънавият”, 2008, Б-4.