Жигар (hepar)  - овқат ҳазм қилиш тизими безлари ичида энг каттаси бўлиб қорин бўшлиғининг юқори қисмида диафрагма остида кўп қисми ўнг томонда жойлашган.

Жигар ўлчамлари:ўнгдан чапга ўртача  26-30 см, олдиндан орқага – ўнг бўлак 20-22 см, чап бўлак 15-16 см, энг катта қалинлиги (ўнг бўлак) - 6-9 см. Жигар массаси  1500 грамм, ранги тўқ қизил юмшоқ консистенцияли.Жигарнинг юқори бўртиб чиққан (выпуклая)диафрагмал юзаси, facies diaphragmatica, ва пастки қавариқ (вогнутая), висцерал юзаси, facies visсеrаlis ҳамда олдиндан жигарнинг пастки ва юқори  юзасини ажратиб турадиган ўткир  қирғоғи margo inferior фарқланади.

 facies diaphragmaticaнинг бўртган юзаси   диафрагма гумбазига мос келади,унинг юқори нуқтасидан жигарнинг пастки қирғоғига  ва диафрагмага қараб ўтган сагиттал йўналишдаги ўроқсимон боғлама lig. falciforme hepatis ўтади.Ушбу боғламани варақлари орқа томонда ўнгга ва чапга ажралиб жигарнинг тож боғлами  lig. coronarium hepatisга ўтади. Ўроқсимон боғлама lig. falciforme hepatis жигарни юқори юзаси бўйлаб икки бўлакка – катта ва қалин –ўнг бўлак, lobus hepatis dexter,  ва кичикроқ –чап бўлак lobus hepatis sinisterга ажратади. 

   facies visсеrаlis текис ва бироз қавариқсимон бўлиб унга тегиб турган органлар конфигурациясига ўхшайди.Унда учта борозда фарқланиб улар висцерал юзани 4 та бўлакка ажратади.

Иккита борозда сагиттал йўналишда параллел равишда олдинги қирғоғидан орқа қирғоғига қараб йўналади ва ўрталарида учинчи борозда уларни боғлайди. Бу 3 та борозда жигарнинг висцерал юзасини 4 бўлакка, lobi hepatis,ажратади. Чап ва ўнг  бороздалар ўрта қисмида кўндаланг борозда билан олдинги ва орқа қисмга ажратади.Олдинги қисми квадрат бўлак- lobus quadratus, орқа қисми дум бўлак - lobus caudatus деб аталади.

ЖИГАР  РАКИНИНГ ЭПИДЕМИОЛОГИЯСИ

Жигарнинг бирламчи раки нисбатан кам учрайдиган касаллик бўлиб ҳисобланади ва барча хавфли ўсмаларининг ўртача 3-5%ини ташкил қилади.2019 йил якуни бўйича Самарқанд вилоятида 82 нафар бирламчи жигар раки аниқланган бўлиб 76 нафарини қишлоқ аҳолиси ва уларнинг 32 нафари аёллар ҳисобига тўғри келган. 

Айрим давлатларда жигарнинг раки касалланиш структурасида асосий ўринни эгаллайди:Жанубий-шарқий Осиё давлатларида онкологик касалликларнинг 40%ини,Африка қитъасининг жанубий давлатлатларида 50%ни ташкил қилади.

ХАВФ  ОМИЛЛАРИ

 *70-90 % бирламчи жигар раки билан беморларда гепатит В - HBs-антиген аниқланади.Гепатит В вируси гепаднавируслар гуруҳига мансуб бўлиб  HBs-антигени ҳужайра бўлиниши супрессиясини таъминлайдиган р53 антионкоген функциясига ингибирловчи таъсир кўрсатади.

*Гепатит С вируси ҳам гепатоцеллюляр рак (ГЦР) ривожланишида хавф омили бўлиб у ҳам р53 ўсма супрессорини инактивация қилади.

Шунинг учун гепатоцеллюляр рак (ГЦР) профилактикасида вирусли гепатит В ва С билан касалланишни камайтириш,уларга қарши вакцинация муҳим ўрин тутади.

*Жигар циррозига олиб келувчи узоқ муддатли алкоголь истеъмол қилиш ҳам хавф омили бўлиб ҳисобланади.Жигар циррозида ҳужайраларда атрофик дегенерация белгилари кузатилади ва гепатоцитларда ҳужайра атипияси ривожланиб боради.

 **Жанубий-шарқий Осиё ва Африка қитъасининг жанубий давлатлатларида афлотоксин В ишлаб чиқарувчи  Aspergellus flavus билан зарарланган қишлоқ хўжалик маҳсулотларини истеъмол қилиш туфайли бирламчи жигар раки ривожланади.

ЖИГАР БИРЛАМЧИ РАКИНИНГ МАКРОСКОПИК ШАКЛЛАРИ

I.Тугунли шакли — энг кўп  учраб барча шаклдаги жигар ракининг 60—85 %ини ташкил этади.Деярли ҳамиша жигар циррози билан қўшилиб келади.Катталашган жигар паренхимасида кўплаб ўсма ўчоқлари –микроскопик ҳамда диаметри бир неча сантиметр бўлган макроскопик ўсмалар аниқланади.Ўсма ўсишининг унитар назариясига кўра дастлаб битта хавфли ўсма ўчоғи пайдо бўлиб кейинчалик ундан жигарнинг бошқа бўлакларида кўплаб метастик ўсмалар ривожланади.

II.Массив шакли — бирламчи жигар ракининг деярли  25 %ини ташкил қилади.Ўсма асосан ўнг бўлакда учрайди ва жуда катта ўлчамгача етади.Массив шаклида жигар циррози жуда ҳам кам ҳолларда учрайди ва асосий ўсма ўчоғи атрофи кичик местатик ўчоқлар билан ўралган бўлади.

III.Диффуз шакли – жигар ракининг бошқа шаклларига нисбатан кам ҳолларда (12 %) учрайди,жигарнинг ўлчамлари катталашади,атрофик цирроз фонида жигарнинг милиар карциноматози ривожланади.

Метастазланиши

Жигарнинг регионар лимфа тугунларига жигар дарвозаси,a.hepatica propria бўйлаб жойлашган лимфа тугунлар,  v.portae атрофидаги ва  v.cava inferiorнинг абдоминал қисми атрофидаги лимфа тугунлари киради.Бирламчи жигар ракининг  регионар лимфа тугунлар(кўпинча— жигар дарвозаси ва жигар оёқчаси бўйлаб) кам ҳолларда (5 %) учрайди.Янада кам ҳолларда олдинги ва орқа кўкс оралиғи ва бўйин лимфа тугунларига лимфатик диссеминация кузатилади.

Узоқ йиллар бирламчи жигар ракининг гематоген метастази деярли учрамайди деб ҳисоблашарди,аммо ҳозирги вақтда жигар раки 1,5—5 % ҳолларда қовурға ва умуртқа поғонасига метастаз бергандан кейин клиник намоён бўлиши аниқланаяпти.Бирламчи жигар раки 10% ҳолларда ўпкаларга метастаз бериши аниқланган.Бундан ташқари жигар бирламчи раки кам ҳолларда бўлса ҳам яқин аъзоларга  — диафрагма,ошқозон,12-бармоқли ичак,буйрак усти безларига ўсиб ўтиши мумкин.

Гепатоцеллюлляр ракнинг метастази гепатоцитларнинг функциясини (масалан:ўт ишлаб чиқариш) намоён этиши мумкин.