15 bet

  Kelvin temperatura interval birligi sifatida absalyut 0 bilan suvning uchlama nuqtasi orasidagi termodinamik harorat intervalining 1/273,16 qismini oldi. Istalgan imperik shkala shu modda  termometrik xossasining haroratga bog’lanishini hisobga oluvchi tuzatmalar kiritish vositasi bilan absalyut termodinamika shkalasiga aylantiriladi.  Harorat qiymati termometrik modda biror xossasining kattaligi bo’yicha belgilangani uchun uni o’lchash hajm, bosim, elektrik, mexanik, optik, magnit va shunga o’xshash fizik parametrlarni o’lchashdan iborat. Haroratni o’lchash usullarining xilma-xilligi bo’yicha foydalanuvchi termometrik modda va xossalar sonining ko’pligi bilan bog’liqdir.  Termometr haroratni o’lchaydigan qurilma bo’lib, termometrik xossani amalga oshiruvchi sezgir elementdan (dilatometr, manometr, galvanometr, potensiometr va hkz) dan iborat. Haroratni o’lchashdagi zarur shart harorati o’lchanayotgan jism bilan sezgir eliment orasida issiqlik muvozanatining yuzaga kelishidir.  O’lchanadigan haroratlar oralig’iga qarab eng ko’p tarqalgan termometrlarga suyuqlikni, gazli termometrlar, qarshilik termometri, termometr kabi ishlaydigan termopara va pirometrlar kiradi.

  Suyuqlikni termometrlarda hajm-termometrik xarakteristikasi bo’lib hisoblanadi, suyuqlik (idish odatda simobli va spirtli) esa sezgir element bo’lib hisoblanadi. Pirometrlarda termometrik xossa sifatida nurlanish intensivligidan foydalaniladi. Pirometrlarning boshqa termometrlardan prinsipial farqi shundaki, ularning sezgir elementlari jism bilan bevosita kontaktda bo’lmaydi. Pirometrlardan istalgancha yuqori haroratlarni o’lchashda qo’llaniladi.  O’ta past haroratlarni o’lchashda termometrik modda sifatida paramagnetiklardan, o’lchash xossasi sifatida esa ularning magnitlanishning temperaturaga bog’lanishidan foydalaniladi.  Meditsinada ishlatiluvchi simobli termometr maksimal haroratni ko’rsatadi, shu sababli u maksimal termometr deb ataladi. Undagi bu xususiyat uning tuzulishiga bog’liq: simobli rezervuar darajalangan kapillardan qilsimon darajada toraytirilgan qismi bilan ajratilgan bo’lib, bu torayganlik termometr sovugan vaqtda simobning rezervuarga qaytishiga imkon bermaydi. Uzoq vaqt kuzatiluvchi past temperaturalarni ko’rsatuvchi minimal termometrlar ham mavjud. Kichik intervaldagi haroratlar qiymatini yuqori aniqlikda o’lchash uchun metastatik termometrlardan foydalaniladi.