Ишлов бериладиган майдон шакли ва ўлчамларини агрегатнинг фойдаланиш самарадорлигига таъсири.

Ишлов бериладиган майдон шакли ва ўлчамларини агрегатнинг фойдаланиш самарадорлигига таъсири.
       Режа:  1. Даланинг кинематик ўлчамлари; 

                     2.  Даланинг мақбул ўлчамларини асослаш.             

13.1. Даланинг кинематик ўлчамлари 

Қишлоқ хўжалиги агрегати далада харакатланиб ишлайди. Бунда агрегат босиб ўтадиган йўл анчагина узун бўлади. Масалан:  10 га майдонда очилган пахтани териб олишда икки қаторли пахта териш машинаси 55 км йўл босади. 

Даланинг асосий кўрсатгичларига унинг шакли, майдон юзаси, узунлиги, қиялиги ва нотекислиги киради. Лалмикор ва суғориладиган деҳқончилик қилинадиган майдонларга агрегатлар билан ишлов беришда дала ўлчамларини аҳамияти  турлича бўлади. 

Лалмикор деҳқончилик шароитида дала шаклини турлича бўлиши, майдон юзасини катта ёки кичиклиги, узун ёки қисқалиги, паст ёки баландлигини агрегатдан фойдаланиш самарадорлигига таъсири  унчалик муҳим эмас. Бу шароитда даланинг қиялик даражаси ҳамда операторнинг малакаси агрегатнинг иш унуми ва фойдаланиш самарадорлигига катта таъсир қўрсатади. 

Суғориладиган деҳқончилик шароитида даланинг барча ўлчамларини турлича бўлиши  маълум даражада агрегатнинг иш унуми ва фойдаланиш самарадорлигини ўзгаришига олиб келади.

Бу кўрсатгичларнинг салбий таъсирини камайтириш мақсадида экин майдонларининг кўрсатгичларини  экиладиган экинлар тури, суғориш усуллари, тупроқ-иқлим шароити ва рельефини ҳисобга олган ҳолда  олдиндан мақбуллаштириши ва сифатли қилиб тайёрланишига боғлиқ. 

Даланинг асосий ўлчамларига  қуйидагилар: унинг  узунлиги (Lд ), эни (A), қиялиги (i), бурилиш йўлагининг эни (E), пайкалнинг эни (C) ва иш йўли узунлиги  (Lи) киради.

Агрегат далада харакатланганда тўғри чизиқли иш юришлар ва эгри чизиқли салт юришлар қилади. 

Даланинг узунлигини энига нисбатига қараб  агрегат томонидан босиб ўтилган умумий йўлнинг ўртача 8-12 фоизи,  қисқа бўлган далаларда  эса        40 фоизгача  қисми салт юришларни ташкил этиши мумкин. 

 Табиий шароитда бир хил майдон юзасига эга бўлган далаларнинг  ўлчамлари, яъни унинг узунлиги ва эни  турлича бўлиши мумкин.

Даланинг узунлиги агрегатлардан самарали фойдаланишда энг муҳим кўрсатгич ҳисобланади. Чунки кўпчилик қишлоқ хўжалиги ишлари бажарилиши  даланинг нишоблиги йўналиши бўйича амалга оширилиши талаб этилади. Шуни ҳисобга олган ҳолда   агрегатнинг харакатланиши айнан даланинг  узунлиги  бўйича амалга оширилади. 

Даланинг мақбул  узунлиги  агрегатнинг иш йўллари коэффициенти орқали аниқланади. Бунда иш йўллари коэффициенти юқори бўлишига интилиш керак.

Олиб борилган назарий ва амалий ишлар натижаси шуни кўрсатдики, иш йўллари коэффициентига унинг иш йўллари узунлиги Lи катта таъсир кўрсатиши ва даланинг узунлиги 400 м гача бўлган майдонларда иш йўллари коэффициенти кескин камайиши аниқланган. Чунки иш юриш узунлиги  қанча катта бўлса, коэффициент  φ шунча катта бўлади ва Lи1000 м бўлганда, у ўзининг энг катта қийматига - бирга яқинлашади. Шунинг учун далаларни йириклаштириш маъқул бўлади. 

Суғориладиган деҳқончилик шароити учун  янгидан очиладиган ер майдонларининг узунлигини 400-600 м бўлиши мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Чунки даланинг узунлиги қанчалик узун бўлса,  экинларни қаторлаб очиқ усулда суғориш ишларининг сифати пасайиб боради. 

Шу билан бирга ҳозирда мавжуд бўлган суғориладиган ер майдонларининг шакли ва юзаси фермер хўжалиги  жойлашган минтақанинг табиий рельефи ва етиштириладиган экинларни  суғориш усулларининг  ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ташкил этилган бўлиб, уларни ўзгартиришнинг имкони йўқ. Шунинг учун мавжуд ер майдонларининг ўлчамлари ва бажариладиган агротехник ишларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда машина-трактор агрегатларини мақбул таркибини танлаб ишлатиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. 

12.2. Даланинг мақбул ўлчамларини асослаш