BOLANI MAKTAB TA'LIMIGA IJTIMOIY-PSIXOLOGIK TAYYORGARLIGINI SHAKLLANISHI

BOLANI MAKTAB TA'LIMIGA IJTIMOIY-PSIXOLOGIK TAYYORGARLIGINI SHAKLLANISHI

 

I.BOB. BOLANI MAKTAB TA'LIMIGA IJTIMOIY-PSIXOLOGIK TAYYORGARLIGI.

1.1. Maktabgacha yosh davrida psixofiziologik taraqqiyotning umumiy tavsifi.

1.2. O‘yin maktabgacha yoshdagi bolaning yetakchi faoliyati sifatida (o‘yin faoliyatining mohiyati, turlari, bilish jarayonlari va shaxs taraqqiyotiga ta`sir ko‘rsatish mexanizmlari, o‘yinchoqning bola psixik rivojlanishiga ta`siri muammosi)

1.3. Maktabgacha yosh davrida bilish jarayonlari va nutqning rivojlanishiga xos xususiyatlar.

II.BOB. BOLANI MAKTAB TA'LIMIGA IJTIMOIY-PSIXOLOGIK TAYYORGARLIGINI SHAKLLANISHI AHAMIYATI………………………

2.1. Maktabga psixologik tayyorlik muammosi.

2.2.Maktabgacha yoshdagi bolalar taraqqiyoti va uni o‘rganilganlikholati

2.3. Bog'cha yoshidagi bola taraqqiyotining mazmuni…………………..

XULOSA

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi:Respublikamizda mustaqillik yillarida inson shaxsiga nisbatan bо’lgan munosabat keskin о’zgardi. Jamiyatning a’zosi bо’lgan har bir shaxs taqdiriga alohida e’tibor qaratila boshlandi. Ayniqsa, inson hayotining kelajagiga tamal toshi qо’yiladigan maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berish, pedagogika va psixologiya, ijtimoiy psixologiya va maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi fanlarining dolzarb muammolaridan biriga aylanib borayotganligi shubhasizdir. Zotan, kelajagi buyuk davlatni bunyodga keltirish uchun har qanday davlatning fuqarosi dastlab oilada va sо’ngra maktabgacha ta’lim muassasida mukammal tarbiyalanishi, shaxs sifatida tо’laqonli shakllanishi imkoniyatlariga ega bо’lishi lozim bо’ladi. Qolaversa, kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog’liq bо’lgan, uzluksiz ta’lim tizimi orqali, har tomonlama barkamol shaxs – fuqaroni shakllantirishni nazarda tutadi. Shu jihatdan qaraganda insonning shaxs sifatida shakllanishida uzluksiz ta’limning boshlang’ich va joiz bо’lsa, asosiy bо’g’inlaridan biri hisoblangan maktabgacha ta’lim muassasasi muhim о’rin tutadi. Qolaversa, О’zbekistonda kо’plab yangi sohalar qatori aholiga psixologik maslahatlar berish hamda maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirishga xizmat qiladigan tadqiqotlarga bо’lgan muayyan ehtiyoj tobora kо’proq sezilmoqda. Zero, bunday xizmatlarga ehtiyoj bir tomondan maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsini rivojlantirishga xizmat qilsa, ikkinchi tomondan, shu maskanda tarbiyalanayotgan bolalarning ruhiy rivojlanishiga ota-onalar tomonidan kо’rsatiladigan e’tiborning samarasini belgilaydi. Bolaning psixik jihatdan о’sishiga о’zlikni anglash, о’zini-о’zi baholash va о’zaro munosabatlar xususiyatlari muhim hisoblanadi. Bu eng avvalo inson shaxsining psixologik asoslarini shakllantiruvchi, uning emotsional-hissiy, intellektual, ijtimoiy-psixologik rivojlanishiga zamin yaratuvchi ontogenezning dastlabki bosqichlariga taalluqlidir. Bunda oiladagi munosabatlar, xususan ota-ona va farzand о’rtasidagi munosabatning mohiyati, о’zaro shaxslararo muloqot katta rol о’ynaydi. Oiladagi shaxslararo munosabatlar xarakteriga kо’ra erxotin о’rtasidagi munosabatlar, ota-onalarning о’z farzandlari bilan shaxslararo munosabatlariga bо’linadi. Biz nikoh juftligi hisoblangan er-xotin hamda farzand tarbiyalayotgan ota-onalarning maktabgacha bо’lgan yoshdagi bolalari bilan munosabatlarining turli jihatlarini eksperimental tadqiq etdik.

Kurs ishining maqsadi:Maktabgacha yoshdagi bola taraqqiyotini umumiy tavsif.

Kurs ishining vazifasi: Maktabgacha yoshdagi bola taraqqiyotini umumiy tavsif berishning nazariy ahamiyati

Kurs ishining tashkiliy tuzilmasi:Ushbu kurs ishi 2 ta bob 6 ta reja hamda xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

I.BOB. MAKTABGACHA YOSH DAVRIDA PSIXIK RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI.

1.1. Maktabgacha yosh davrida psixofiziologik taraqqiyotning umumiy tavsifi.

Bizni maktabgacha yoshdagi bо’lgan bolalarning psixologiyasidagi shunday jihat e’tiborimizni qaratdikki, ular aynan shu davrda о’z qiziqishlari, yetakchi faoliyati bо’lgan syujetli-rolli о’yinlardagi harakatlari bilan birgalikda ijtimoiy dunyoning, avvalo, ota-ona oilasidagi rollarga va о’zaro munosabatlarga e’tiborli bо’lib, aynan ota-onalikka xos qiliqlarni о’zlashtirishga kirishadilar. Bola bunda uning oldida rо’y berayotgan voqea-hodisalarning kuzatuvchisi va ishtirokchisiga aylanib, bu jarayonlar qanchalik dinamik bо’lsa, shunchalik faol va qiziquvchan bо’ladi, ota-ona va bola о’rtasidagi munosabatlarga nisbatan kо’proq, tо’laroq va turli-tuman axborotlarni oladi, о’zlashtiradi va fikrlaydi. Bunda “Oila” bola “men”ini shakllantiruvchi muhim sotsium – ijtimoiy muhitga aylanib, о’zining ushbu muhitga aloqadorligini anglash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda shuni qayd etib о’tish joizki, ijtimoiy psixologlarning fikricha, oiladagi shaxslararo munosabatlar tuzilmasida ota - ona - bola munosabatlari evolyutsion jihatdan nisbatan kechki va mazmunan aniqroq hisoblanadi, chunki ular shakllanib bо’lgan er-xotin munosabatlari asnosida vujudga keladi. Biz shunga ishonch hosil qildikki, aynan nikoh juftligidagi er-xotin munosabatlari bolaning ijtimoiy tasavvurlarida bilvosita ifodalangan ota-onalik munosabatlariga nisbatan moslashuvchan va dinamik bо’lib, shu sababli bolaning ota-ona munosabatini aks ettirishi uning shaxsida ifodalangan о’zgarishlarga zamin bо’ladi. Masalan, onalar va otalarda ota-ona munosabatining umumiy kо’rsatkichlari mos kelish darajasi 0 dan 5 gacha bо’lgan bir paytda oilaviy qadriyatlar iyerarxiyasida umumiy kо’rsatkichlarning mos kelmaslik darajasi 1 dan 11 gacha, ya’ni ota-ona munosabatlarining xuddi shunday kо’rsatkichiga nisbatan 2 baravar katta bо’ldi. Oiladagi ichki munosabatlar va ota-onaning bolaga munosabati ta’siri ostida shakllanuvchi birlamchi о’ziga munosabat, о’zini identifikatsiyalashning barcha kо’rinishlarida va kommunikativ faoliyat sub’yekti sifatida bolaning birlamchi kichik ijtimoiy guruh sifatida oilada о’zini anglashi rivojlanishining hal qiluvchi omili hisoblanadi. Bunda nafaqat er-xotin-ota-ona о’rtasidagi munosabatlar va ularning bolaga bо’lgan munosbati, balki aynan shu munosabatlarning bevosita u bilan muloqotda aks ettirilishi muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekistan Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev maktabgacha ta’lim muassasalari muammolariga bag’ishlangan tadbirda: “Mutaxassis va pedagoglarning ilmiy xulosalariga ko’ra, inson o’z umri davomida oladigan barcha axborot va ma’lumotning 70 foizini 5 yoshgacha bo’lgan davrda oladi. Ana shu dalilning o’zi bolalarimizning yetuk va barkamol shaxs bo’lib voyaga yetishida bog’cha tarbiyasi qanchalik katta ahamiyatga ega ekanini yaqqol ko’rsatib turibdi. Bunga qo’shimcha isbot qidirib uzoqqa borishning hojati yo’q. Bog’cha tarbiyasini olgan bola bilan bog’chaga bormagan bolani solishtirganda, ularning fikrlash darajasi o’rtasida yer bilan osmoncha farq borligini sezish qiyin emas” degan edi. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi ilmida bu yoshdagi bolalarda sifat o’zgarishlari tezlashganligini inobatga olgan holda bu davrni uch bosqichga taqsimlab o’rganish maqsadga muvofiq deb topilgan: kichik maktabgacha davr (3-4 yosh); o’rta maktabgacha davr (4-5 yosh); katta maktabgacha yosh (5-6 yoshgacha); maktabga tayyorlov yoshi (6-7 yoshgacha). Maktabgacha yoshdagi bola rivojlanish jarayonida ajdodlari tomonidan yaratilgan narsa va hodisalar, olam sir-sinoatlari bilan alohida maxsus munosabatga kirishadi. U insoniyat tomonidan qo’lga kiritilgan yutuqlarni faol o’zlashtirib, egallab boradi. Bolada narsa-hodisalar olami, ular yordamida amalga oshiriladigan xatti-harakatlar, ona tili va odamlar orasidagi munosabatlarni anglash, ayni zamonda faoliyat motivlarining rivojlanishi, qobiliyatlarning o’sib borishi kattalarning bevosita yordami asosida amalga oshadi. Bu oilada ota-ona, maktabgacha ta’lim muassasalarida esa tarbiyachilar ko’magida yuz beradi. Asosan mana shu davrdan boshlab bolaning mustaqil faoliyati kuchaya boshlaydi. Faoliyatdagi mustaqillik, o’zo’zidan tafakkurdagi mustakillikka asos bo’ladi. Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bosqich ularda murakkab harakatlarni takomillashtirish, elementar gigiyena, madaniy va mehnat malakalarini hosil qilish, nutqini o’stirish hamda ijtimoiy axloq va estetik didning dastlabki kurtaklarini yuzaga keltirish davri hamdir.