LEKSIK MAʼNONING SEMANTIK TARKIBI

 Leksema so‘zning grammatik ma’no bildiruvchi qo‘shimchalarsiz qismi, tilning lug‘at tarkibiga xos birlik. Leksema anglatadigan ma’no, ma’lum tovushlar majmuini muayyan obyektiv voqelikka bogʻlash bilan kishi ongida yuzaga keladigan mazmun, ya’ni undan anglashiladigan narsa-buyum, voqea-hodisa, belgi-xususiyat leksik ma’no (lug‘aviy ma’no) deb ataladi. Masalan, suvdon so‘zi «qushlarga suv beriladigan idish»,suvchi so‘zi «ekinlarni, xususan g‘o‘zalarni sug‘oruvchi dehqon, sug‘orish bo‘yicha mutaxassis» lug‘aviy ma’nolarni anglatadi. Ilmiy manbalarda leksik ma’no semema deb ham yuritiladi. Leksik ma’no, ya’ni semema semalardan tarkib topadi.

  Sema leksik ma’no (semema)ni hosil qiluvchi ma’no bo‘laklaridir. Masalan: tun leksemasining ma’nosi — sutkaning kun botishidan kun chiqqungacha, oqshomdan tong otar vaqtigacha bo‘lgan qismi. Mazkur semema «qorong‘i», «vaqt», kabi semalardan tarkib topgan. Ilmiy manbalarda leksik ma’no quyidagi nuqtai nazarlardan turlarga ajratiladi: 

1) yasalish munosabatiga ko‘ra; 

2) obyektni ifoda etishiga ko‘ra; 

3) nutqda voqelanishiga ko‘ra. 

Yasalish (hosil bo‘lish) munosabatiga ko‘ra leksik ma’no ikki turli bo‘ladi: 

a) asosiy ma’no; b) yasama ma’no.