Istiqlol davri o‘zbek tarixiy dramaturgiyasi

Istiqlol davri o‘zbek tarixiy dramaturgiyasi

MUNDARIJA:

 KIRISH…………………………………………………………………………... 3

I BOB. O‘ZBEK DRAMATURGIYASI VA UNING O‘RGANILISH TARIXI 

1.  O‘zbek tarixiy dramaturgiyasining taraqqiyot bosqichlari........................... 6
2. Istiqlol davri o‘zbek tarixiy dramaturgiyasining yetakchi xususiyatlari......15 

II BOB. ISTIQLOL DAVRIDA YARATILGAN ASARLARNING ODIL YOQUBOV VA ABDULLA ORIPOV ASARLARI MISOLIDA O‘RGANILISHI 

2.1. Odil Yoqubov dramalarida tarixiy obrazlar tavsifi...........................................21

2.2. Abdulla Oripov “Sohibqiron” she’riy dramasida bosh qahramon tasviri.........24

III BOB. ADABIY TA’LIMDA TARIXIY DRAMALARDAN FOYDALANISHNING AHAMIYATI 

3.1. Adabiyot darslarida tarixiy dramalardan foydalanishning samarali usullari.....................................................................................................................32

XULOSA ...............................................................................................................55

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ........................................58 

KIRISH

   Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik davrida o‘zbek tarixiy dramaturgiyasi milliy qadriyatlar hamda g‘ururni tiklash, o‘tish davri murakkabliklarida kishilarning badiiy-estetik, ma’naviy olamini shakllantirish bo‘yicha salmoqli yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, hali hamon jamiyatda, butun dunyoda avj olib borayotgan siyosiy-ijtimoiy, ma’naviy-axloqiy xurujlarga nisbatan yetarlicha munosabat bildira olmayotgani va ayniqsa, badiiy mahorat masalasida kamchiliklar mavjudligi ko‘zga tashlanmoqda. “Aksariyat teatrlarimizning repertuarlari g‘oyaviy-badiiy jihatdan nochor, ulardan o‘rin olgan spektakllarda bugungi kun nafasi, odamlarni o‘ylantiradigan, hayajonga solayotgan jiddiy ijtimoiy muammolar o‘z aksini topmayapti”[1]. Bu esa, mavjud dramaturgiyani o‘rganish asnosida uning holati va istiqboli yuzasidan ilmiy xulosalar bildirish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Teatrlar moddiy texnika bazasi va infratuzilmalari bir qancha shakllantirilmasin, spektaklning badiiy asosi bo‘lgan zamonaviy pyesalar taqchil ekan, milliy teatrning taraqqiyotini tasavvur qilish murakkabligicha qolaveradi. Bu holat zamonaviy o‘zbek dramaturgiyasining muammolarini o‘rganish o‘ta dolzarb ilmiy masala ekanini ko‘rsatadi. Shu boisdan ham istiqlol davri dramalari mavzusini keng jihatdan o‘rganib chiqishga qaror qilindi.  

  Dramaturgiyaning mustaqil soha sifatida san’atshunoslar hamda adabiyotshunoslar tomonidan tadqiq etilishi mavjud tajriba. Xususan, o‘zbek professional dramaturgiyasining turli davrlari, nazariy xususiyatlari bo‘yicha teatrshunoslardan T.Islomov, I.Muxtorov, D.Raxmatullayeva, M.Raxmonov, O.Tojiboyeva, T.Tursunov, M.To‘laxo‘jayeva, T.Yo‘ldashev, S.Qodirova, M.Hamidovalar hamda adabiyotshunoslardan T.Abdurahimov, H.Abdusamatov, B.Abulxayirov, M.Azimova, X.Azimova, M.Aliyev, B.Jalilov, Q.Jo‘rayev, B.Imomova, S.Kamoliddinov, A.Nomozov, N.Odilova, M.Otajonova, D.Rasulmuhammedova, Sh.Rizayeva, I.Rustamova, A.Soliyev, I.Sultonov, B.Sheraliyev, G.Qarshiyeva, I.G‘aniyev kabilar bevosita tadqiqot olib borgan.  

   Joriy tadqiqotni amalga oshirishda o‘zbekistonlik olimlar bilan birga xorijlik mutaxassislarning ham ishlari manba sifatida o‘rganib chiqildi. Amerikalik olima Laura Adams[2]ning bevosita o‘zbek teatri blan bog‘liq ishlariqiyosiy tahlil uchun muhim bo‘lsa, Aristotel, V.Belinskiy, V.Blok, Y.Borev, V.Volkenshteyn, G.Gegel, Y.Zubkov, K.Igleseas, A.Karyagin, G.Lessing, M.Pfister, I.Pal, V.Saxnoviskiy-Pankeyev, V.Xalizevlarning dramaturgiyaga oid ilmiy asarlari tadqiqotning o‘rganilganlik darajasini aniqlashga xizmat qildi.  

  Hozirgacha e’lon qilingan tadqiqotlarda dramaturgiyaning nazariy tomonlari, o‘ziga xos ayrim xususiyatlari tadqiq etilgan. Ammo mustaqillik davri o‘zbek dramaturgiyasi yaxlit bir badiiy-ijodiy jarayon sifatida o‘rganilib bormoqda.  

  Tadqiqotning maqsad va vazifalari. Drama janri va uning vujudga kelishi, xususan, o‘zbek tarixiy dramasi va drama janrida samarali ijod qilgan yozuvchilar va ularning asarlarini o‘rganish; istiqlol davri tarixiy dramalarining ahamiyati va uning taqqosiy tahlili,  Odil Yoqubovning istiqlol davrida yaratilgan tarixiy dramalarining mavzu ko‘lami va ularda tarixning gavdalanishi;  Abdulla Oripov asarlarini o‘rganish, ularning dramalarini, xususan she’riy drama janri va undagi mavzularning ahamiyatini yoritish hamda Abdulla Oripov, Odil Yoqubov asarlarini metodlar orqali o‘rganish va tahlil qilish. 

 Tadqiqotning obyekti. Tadqiqotni yoritib borishda mavzuga doir ilmiy asarlar, dissertatsiyalar, ilmiy maqolalar, darsliklar, qo‘llaAnmalar va ijtimoiy tarmoq vositalari mavzuimizni ochib berishda asosiy  manba bo‘lib xizmat qiladi. 

       Tadqiqotning predmetini ijodi asosiy obyekt bo‘lgan ijodkorlar asarlaridagi      

       dialoglarning nazariy asoslari va matndagi vazifasi, badiiy talqin xususiyatlarini 

tadqiq etish tashkil etadi.

   Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Mazkur bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi shundaki, bu mavzu deyarli hali to‘laqonli o‘rganilmagan. Mazkur tadqiqotda drama janri, uning tarixi, istiqlol davri tarixiy dramalari, shuningdek, istiqlol davri dramalari bilan sho‘ro davri dramalari qiyosiy tarzda tahlil qilinib o‘rganilgan. Odil Yoqubovning “Avlodlarga maktub” va Abdulla Oripovning “Sohibqiron” asarlarini metod va usullar orqali solishtirma tarzda o‘rganilishi bitiruv malakaviy ishning yangiligi hisoblanadi.  

   Tadqiqot metodlari. Obyektiv kuzatgan holda, qiyosiy-tarixiy, modernik, induktiv va ba’zi hollarda deduktiv metoddan foydalanildi. 

Bitiruv ishining tuzilishi va hajmi. Bitiuv malakaviy ishi umumiy hajmda    betdan iborat bo‘lib, kirish, 3 bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan. Dastlab mundarija berilib umumiy boblarning joylashuv o‘rni ko‘rsatib berilgan. 

[1].Mirziyoyev.Sh.M. Adabiyot va san’at, ma’daniyatni rivojlantirish-xalqimiz ma’naviy olamini yuksaltirishning mustahkam poydevoridir. 2017-yil,3-avgustdagi mamlakatimiz ijodkor ziyolilari vakillari bilan uchrashuvdagi nutqi,Xalq so’zi.2017.4-avgust

[2].Adams.L.L.Modernity, postcolonialism and Theatrical From in Uzbekiston.//Slavic Review.-USA.2005.2(Summer,64) pp.333-3354