VOLEYBOLNI VUJUDGA KELISHI VA UNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI

VOLEYBOLNI VUJUDGA KELISHI VA UNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI

...................................................................................................30

K I R I SH

Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunga kelib yangi professional klub va jamoalarning tashkil topishi hamda ularning shakllanishi davom etmoqda. Albatta barcha sport turlari singari voleybolning ham ommaviyligining kengayishi faqatgina yirik musobaqalarni o’tkazish va ularda ishtirok etayotgan malakali voleybolchilar soni bilan belgilanmaydi. Aksincha, “katta” voleybolni ommaviyligi joylarda – qishloq, shahar, maktab va barcha o’quv yurtlarida shu sport turiga bo’lgan e’tibor, uni taraqqiy ettirish ishlari bilan o’lchanadi. 

Viloyatimizda mavjud maktablarida voleybol sportining rivojlanishi ham o’ziga yarasha qiyinchiliklar bilan rivojlanmoqda. SHu sabab biz viloyatimiz maktablari o’quvchilariga voleybol o’yini texnikasini va taktikasini o’rgatishda ketma – ketlikka rioya qilib o’rgatish orqali ularni mahoratli sportchilar qilib tayyorlash maqsadida ushbu mavzuni tanladik.

Jismoniy madaniyat komil insonni tarbiyalashdek muqaddas vazifani bajarishda barcha o’quv yurtlari ta’lim tizimida yosh avlodni jismoniy baquvvat irodali chaqqon vatanparvarlik ruhida tarbiyalab voyaga etkazish uchun jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini O’zbekiston Respublika “Ta’lim to’g‘risida”gi qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi hamda “O’zbekistonda Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish to’g‘risida”gi Qonunlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002- yil 24-oktyabrdagi PF-31-54-sonli “O’zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish” to’g‘risidagi farmoni va uni bajarish tadbirlariga suyangan holda yangi usullarni tashkil qilish va o’tkazish maqsadga muvofiqdir. O’zbekistonda Jismoniy madaniyat va sportni rivojlantirish to’g‘risida kadrlar tayyorlashdagi oqilona tizim muhim ahamiyatga ega[1].

         Zamonaviy voleybolda samarali o’yin ko’rsatish va yuqori natijalarga erishish faqat o’ta shakllangan jismoniy taryorgarlik evaziga amalga oshirish mumkin.

         Sportchilarimizning halqaro sport maydolaridagi erishayotgan yutuqlari, ayniqsa mahalliy millat xotin-qizlarining sportda jahonga tanilishiga, bu bilan esa yurtimiz shon-shuxratini oshirishdagi say-harakatlari Vatanimizning bevosita g‘amxo’rligining ulug‘vor natijasidir. Bu jihatlarda ilmiy xodimlar va murabbiylarning o’zaro hamkorliklarini ta’minlashni davr talab qilmoqda.

         Yuqoridagi amaliy tadbirlarni ta’kidlashdan maqsad shundanki, ularni tashkil qilish, amaliy va nazariy jihatdan tashkil qilish asosida faoliyat ko’rsatishni ko’pincha ilmiy xodimlar tajribali mutaxassislar tomonidan amalga oshirilib boriladi. SHu sababdan ilmiy tadqiqotlar tashkiliy ishlarda         

         O’zbekiston Respublikasi yosh voleybolchilarni jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish bo’yicha malumotlar olimlar tomonidan kam yoritilgan bo’lib adabiyotlar tahlili shuni ko’rsatadiki yosh sportchilarni yoshi, jinsi, jismoniy tayyorgarligiga qarab yozilgan va jismoniy tarbiya darslarida voleybol o’yinini o’rgatish uslublari to’g‘risida metodik tavsiyanomalarni topa olmadik.[2]

Mavzuning maqsadi va vazifasi: Voleybolchilarning xarakatlarni axamiyati,  texnik, taktik va jismoniy tayyorgarliklarini yoritish.

Yosh sportchilarni voleybol sport turiga tanlab olishda ularning yoshi, jismoniy tayyorgarligi, jismoniy qobiliyatlari aniqlanadi. Yillik siklda jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun berilgan mashqlar orqali ularning jismoniy tayyorgarligi va qobiliyatlari yaxshilanadi. 

I-BOB. VOLEYBOLNI VUJUDGA KELISHI.

1.1. Voleybolni vujudga kelishi haqida.

Voleybol (inglizcha: volleyball volley – „urib qaytarmoq“ va ball – „toʻp“) toʻpli sport oʻyini boʻlib, har biri 6 kishidan iborat ikki jamoa bilan oʻrtasidan toʻr tortilgan maydonchada oʻynaladi[1]. Oʻrtasidan toʻr bilan (erkaklar musobaqasi uchun 2,43 m va ayollar musobaqasi uchun 2.24 m balandlikda) boʻlingan 9x18 m li maydonchada oʻynaladi. Voleybol toʻrining katakchalari soni 1 000 ta (enida 100 ta va boʻyida 10 ta) boʻlib, bitta katagining toʻrt tomoni 10 sm dan boʻladi. Bir jamoa 6 kishidan iborat boʻlib, 2 jamoa oʻynaydi. Oʻyinchilar toʻpni qoʻl bilan urib, raqib maydoniga tushirishga harakat qiladilar. Koptokni uch urishda raqiblar tomoniga oʻtkazish lozim. Musobaqa 3 yoki 5 partiya oʻynaladi. Voleybol AQShda paydo boʻlgan (1895). Xalqaro federatsiya (FIVB; 1947-yil asos solingan) ga 180 dan ortiq mamlakat aʼzo. 1964-yildan Olimpiya oʻyinlari dasturlariga kiritilgan, 1949-yildan jahon birinchiliklari oʻtkaziladi.

Voleybol Oʻzbekistonda 1920-yildan oʻynaladi. Oʻzbekiston Respublikasi 1991-yil Xalqaro voleybol federatsiyasiga, 1992-yil Osiyo voleybol konfederatsiyasiga aʼzo boʻlib kirdi. Oʻzbekistonda bu sport turi bilan 700 mingdan ortiq kishi muntazam shugʻullanadi. U maktablarda ommaviy tus olgan, jismoniy tarbiya boʻyicha dasturning ajralmas qismi hisoblanadi.

Voleybol 1894-yilda Amerika qoʻshma shtatlarining Massachusets shtatidagi Xoliok shahrida yosh xristianlar ittifoqini jismoniy tarbiya boʻyicha rahbari pastor Vilyam Morgan tomonidan yaratilgan. U voleybol oʻyinini oddiy, koʻp mablagʻ sarflamasdan tashkil etishni koʻzda tutib yangi oʻyinning qoidalarini ishlab chiqdi. Oʻyin nomini avvaliga ''mintonett'' deb nomladi.

1896-yilda Springfild shahridagi kollej direktori doktor Alfred Xalsted bu oʻyinga „voleybol“ deb nom berdi. „Voleybol“ inglizcha soʻz boʻlib, oʻzbek tilida „parvoz qiluvchi toʻp“ degan maʼnoni bildiradi. 1897-yilda tadbiq etilgan baʼzi bir oʻyin qoidalari quyidagicha edi:

1. Maydoncha chegaralari 7,6 x 15,1 m
2. Toʻrning oʻlchamlari 0,65 x 8,2 m, balandligi 198 sm
3. Toʻpning vazni 340 g, aylanasi 63,5 – 68,5 sm
4. Oʻyinchilarning soni chegaralanmaydi va hokazo.

[1] O’zbekiston Respublika “Ta’lim to’g‘risida”gi qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi

[2] “Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish to’g‘risida”gi qonun.