Yevropa  Ittifoqi va O'zbekiston respublikasi òrtasidagi hamkorlik

MUNDARIJA:

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi va ahamiyati. Mustaqillik yillarida xalqimizning o‘z o‘tmishiga qiziqishi kuchaydi. O‘zligimizni anglash, tariximizni o‘rganish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Chunki, xalqimizning madaniy-ma'rifiy an'analari va merosini o‘rganishda, milliy g‘oyaning shakllanishida tarix fanining ahamiyati beqiyosdir. O’zbekiston  Respublikasi Birinchi Prezidenti  Islom  Karimov belgilab bergan muhim vazifalar va tarixchi olimlar oldiga qo‘yilgan masalalar shundan iboratki, asl manbalarga tayangan holda Vatanimiz tarixiga yangicha yondoshib, qadimgi davrdan to bizning zamonimizgacha bo‘lgan tarixiy jarayonlarni va voqyealarni o‘rganishimiz zarur. Ayniqsa mustaqillik yillari tariximizning eng shonli davridir. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ta'kidlaganlaridek “Mustaqillik yillari o‘z o‘tmishimizni, o‘z madaniyatimizni xolisona bilib olish davridir. Bu jahon hamjamiyati, tarix oldidagi vazifamizni anglab olish davridir”[1].

 Tariximizning ana shu o‘tgan davrini aniqrog‘i chorak  asrlik  musta­qil taraqqiyotimiz sarhisob qilinar ekan, tashqi siyosat va diplomatik xizmatni shakllantirish borasida amalga oshirilgan keng ko‘lamli ishlarni ham alohida qayd qilish lozim.

Ta'kidlash joizki, mustaqillik davrigacha respublika Tashqi ishlar vazirligi apparatida bor yo‘g‘i 10—15 nafar xodim bo‘lib, ular nomigagina vazifasi hisoblangan ishlar, ya'ni protokol majburiyatlari va turli tadbirlar, asosan chet ellik mehmonlarni qabul qilish bilan shug‘ullanardi, xolos. O‘sha davrda tashqi ishlar vaziri lavozimida ishlagan bir amaldor ayni paytda kommunal sohasini ham boshqarganining o‘ziyoq bu masalaga qanday yuzaki qaralganini ko‘rsatib turibdi.

Istiqlolning birinchi kunlaridan boshlab o‘ta muhim tashqi siyo­siy masalani hal qilishga, davlatlararo siyosiy va iqtisodiy muno­sabatlar sohasida eng maqbul yo‘llarni topishga to‘g‘ri keldi. G‘oyat qisqa fursatda bu sohada Tashqi ishlar vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar qo‘mitasi, keyinchalik esa, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi va boshqa qator davlat boshqaruv organlari tuzildi, diplomatik kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi yaratildi. 

Mamlakatimizning qulay geosiyosiy o‘rni, uning birinchi navbatda o‘z milliy manfaatlarini inobatga olgan holda olib borayotgan, har tomonlama chuqur o‘ylangan, mustaqil va izchil tashqi siyosati davlatimizning jahon hamjamiyati tomonidan e'tirof etilishi, xalqaro maydonda obro‘-e'tiborining ortib borishini ta'minladi. “Mustaqillik va suverenitet jahon hamjamiyatiga kirib borishimizga, barcha davlatlar bilan teng huquqli va o‘zaro manfaatli munosabatlar o‘rnatishimizga imkoniyat yaratdi”[2].

 “O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 13-moddasida e'tirof etilishicha, “O‘zbekiston Respublikasi chet davlatlar bilan diplomatik, konsullik, savdo aloqalari va boshqa aloqalarni o‘rnatadi, ular bilan muxtor vakillarni ayirboshlaydi, xalqaro shartnomalar tuzadi, xalqaro tashkilotlarning a'zosi bo‘lishi mumkin”[3]. Mazkur me'yor O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham yanada rivojlantirilib, Konstitutsiyaning 17-moddasi 2-qismida respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, faravonligi va xavfsizligini ta'minlash maqsadida ittifoqlar tuzish, hamdo‘stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirish va ulardan ajralib chiqish mumkinligi nazarda tutiladi.

Mavzuning o’rganilish darajasi.Mustaqillikka qadar yurtimizda birorta ham xorijiy davlat elchixonasi yo‘q edi. Hozirgi vaqtda chet ellarda mamlakatimizning 48 ta diplomatik vakolatxonasi bor. O‘zbekistonda esa 86 ta elchixona va savdo vakolatxonasi akkreditatsiya qilingan. Hozirgi kunda O‘zbekiston  Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Islom Konferensiyasi tashkiloti, yevropada xavfsizlik va hamkor­lik tashkiloti, yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati, Shanxay hamkor­lik tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar va qator ixtisoslashgan xalqaro tuzilmalar ishida faol ishtirok etib, mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlash, Markaziy Osiyoda yadro qurolidan holi hudud barpo etish, narkotik moddalarning noqonuniy aylanishi bilan bog‘liq, shuningdek, xalqaro hamjamiyat oldida turgan boshqa dolzarb muammolarni hal etish ishiga salmoqli hissa qo‘shmoqda.Qolavеrsa bugungi kunda mustaqil Rеspublikamiz dunyoning ko’plab davlatlari bilan o’zaro iqtisodiy xamda madaniy,savdo-sotiq va diplomatik, elchilik aloqalarini to’g’ri yo’lga qo’yib kеlmoqda.Bunday aloqalarda birinchi navbatda o’zimizning yon qo’shnilarimiz bo’lmish Markaziy Osiyo davlatlari yetakchi o’rinni egallaydi. Ushbu jihatlar mavzuning dolzarbligini belgilaydi.

Mavzuning maqsad  va  vazifalari: Tarixdan ma'lumki hech bir davlat boshqa davlatlar bilan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hamkorliksiz rivojlana olmaydi va taraqqiyotga erisha olmaydi. Shu nuqtai nazardan O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar, xalqaro va regional tashkilotlar jumladan Markaziy Osiyo davlatlari  bilan mintaqada barqarorlikni ta'minlash hamda barqaror rivojlanish masalalarida olib borayotgan o’zaro hamkorlikni tadqiq etish.

Shundan  kеlib  chiqib quyidagi vazifalarni bеlgilab  olindi :

- O‘zbekiston Respublikasining jahon xamjamiyatiga qo‘shilishi jarayonlarini tarixiy nuqtai nazardan o‘rganish va tahlil qilish;

- Yevroosiyoda hozirgi  davrda  xavfsizlik masalalarini  tahlil  qilish;

- O‘zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan aloqalari va tutgan o‘rni o‘rganish;

- O‘zbekiston Shanxay Hamkorlik Tashkiloti doirasida  Markaziy  Osiyo davlatlari  bilan  olib borayotgan hamkorlik  aloqalarini  tahlil qilish;

- O‘zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan qardoshlik munosabatlarining yanada rivojlanishi yo‘lidagi muammolarni yoritishdan  iborat.

Kurs ishining maqsadi:BMIning  asosiy natija  va xulosalaridan  O’zbekiston Respublikasi  tashqi  iqtisodiy aloqalari  tizimini  takomillashtirish  va uni  Yevroosiyo  davlatlari bilan  hamkorligini  rivojlantirishga  qaratilgan davlatlararo  maqsadli  dasturlarni ishlab  chiqishda  foydalanish mumkin.

Kurs ishining o’rganilish darajasining qiyosiy tahlili:Tarix fani darslarida olib borilgan darslar, tadqiqot ishlari turli tuman fikr va mulohazalar bayon qilingan.Tarix fani darslarida turli xil ijodiy darslar olib borilgan bo’lsada,biz buni yanada chuqurroq o’rganishga harakat qildik.

Kurs ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi: Kirish, 2 bob, 4 bo’lim,umumiy xulosalar,glossariy,ilova hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

Ι BOB.  O’ZBEKISTONDA XALQARO  HAMKORLIK  JARAYONLARI

1. Mustaqil O‘zbekistonning  jahon hamjamiyatidagi o‘ziga xos o‘rni.

1991 yil 31 avgust - O’zbekiston Respublikasi mustaqilligining rasmiy e’lon qilingan kun – davlatimizning xalqaro hamjamiyatga keng ko’lamli va dinamik integrastiyasi boshlangan sana hisoblanadi.

Bugungi kunda O’zbekiston dunyoning 130 dan ortiq mamlakati bilan diplomatik aloqalar o’rnatgan.

Toshkentda 45 ta xorijiy davlatning elchixonalari, 8 ta faxriy konsulxona, 11 ta xalqaro tashkilotlarning vakolatxonalari, 5 ta xalqaro moliyaviy tashkilotlarning vakolatxonalari, 3 ta diplomatik mavqega ega bo’lgan savdo vakolatxonalari faoliyat olib bormoqda.

Bugungi kunda xorijiy mamlakat va xalqaro tashkilotlarda O’zbekiston Respublikasining 46 ta diplomatik va konsullik vakolatxonalari faoliyat ko’rsatmoqda.

O’zbekiston 100 dan ortiq xalqaro tashkilotlarga a’zo bo’lib, turli xil ko’p tomonlama hamkorlik tuzilmalari bilan aloqalarni rivojlantirmoqda.

Mamlakat Tashqi siyosiy faoliyati kontseptsiyasiga muvofiq, O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishi Markaziy Osiyo mintaqasi bo’lib, mamlakatning hayotiy muhim manfaatlari bu mintaqa bilan chambarchas bog’liqdir.

O’zbekistonning Markaziy Osiyoga oid siyosatining asosiy yo’nalishlari - mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdan, mintaqaviy xavfsizlikning eng muhim muammolarini hal etish, jumladan, Afg’onistondagi vaziyatni izga tushirishga ko’maklashishdan, transchegaraviy suv havzalari resurslaridan foydalanish masalalarini hal etishdan, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish jarayonlarini yakunlashdan, ekologik barqarorlikni ta’minlashdan, transchegaraviy tahdidlarga qarshi kurash borasida samarali chora-tadbirlar ko’rishdan, barcha qo’shni mamlakatlar bilan o’zaro yaqin, manfaatli va amaliy hamkorlikni yo’lga qo’yishdan iboratdir.[4]

O’zbekiston o’zining yaqin qo’shnilari bilan munosabatlarda doimo ochiq, do’stona va pragmatik siyosat yuritish tarafdori bo’lib qoladi, mintaqadagi barcha dolzarb siyosiy, iqtisodiy va ekologik muammolarni Markaziy Osiyo mamlakatlari tomonidan o’zaro manfaatlarni hisobga olgan holda, amaliy muloqot va xalqaro huquq normalari asosida hal etilishini yoqlaydi.

O’zbekiston Afg’onistonga nisbatan an’anaviy tarzda yaxshi qo’shnichilik va do’stona siyosat yuritadi hamda bu davlatning ichki ishlariga aralashmaslik, u bilan o’z munosabatlarini ikki tomonlama asosda, afg’on xalqi tanlagan hukumatni qo’llab-quvvatlash siyosatini o’ziga ma’qul topadi.

O’zbekistonning fikriga ko’ra, Afg’onistonda urushni to’xtatish va tinchlik o’rnatishning yagona yo’li - siyosiy yo’l bo’lib, afg’on muammosini muzokaralar yo’li bilan qarama-qarshi kuchlarni BMT rahbarligida muzokaralar orqali o’zaro kelishuvga olib kelish va ushbu mamlakatning barcha siyosiy kuchlarini o’z ichiga olgan vaqtinchalik hukumat tuzishdir.

O’zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishi MDHga a’zo mamlakatlardir. O’zbekistonni bu davlatlar bilan tarixan shakllangan siyosiy, iqtisodiy, transport-kommunikatsion va boshqa aloqalar bog’lab turadi. O’zbekiston MDHning barcha mamlakatlari bilan ikki tomonlama hamkorlik munosabatlarini teng huquqli, o’zaro manfaatli, bir-birini hurmat qilish asosida yo’lga qo’yishni davom ettiradi.

O’zbekiston Respublikasi bilan Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi Strategik sherikchilik to’g’risidagi shartnoma (2004 yil 16 iyun), Ittifoqchilik munosabatlari to’g’risidagi shartnoma (2005 yil 14 noyabr), shuningdek Strategik sheriklikni chuqurlashtiish to’g’risidagi deklaratsiya (2012 yil 4 iyun) asosida Rossiya Federatsiyasi bilan do’stona aloqalarni izchil rivojlantirish va har tomonlama mustahkamlash har ikkala mamlakat manfaatlariga mos keladi hamda mintaqada barqarorlik va xavfsizlikning mustahkamlanishiga xizmat qiladi. Savdo-iqtisodiy aloqalarni va investitsion hamkorlikni yanada kuchaytirish hamda diversifikatsiya qilish, xavf-xatar va tahdidlarga qarshi kurashish va mintaqada tinchlik va barqarorlikni saqlash va mustahkamlashdagi hamkorlik - O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarning muhim jihatlaridir.

O’zbekiston o’zining yaqin mintaqaviy qo’shnisi hamda global muammolarni hal etishda muhim o’rin tutadigan davlat sifatida Xitoy Xalq Respublikasi bilan strategik sheriklik munosabatlarini yanada mustahkamlashdan manfaatdordir. Xitoy bilan ikki tomonlama munosabatlarni yanada rivojlantirish 2012 yil 6 iyunda imzolangan O’zbekiston Respublikasi va Xitoy Xalq Respublikasi o’rtasidagi Strategik hamkorlik munosabatlarini o’rnatish to’g’risidagi qo’shma deklaratsiyaga, hamda 2013 yil 9 sentyabrda imzolangan Do’stlik va hamkorlik to’g’risidagi shartnoma va Ikki tomonlama strategik sherikchilik munosabatlarini yanada rivojlantirish va chuqurlashtirish to’g’risidagi qo’shma deklaratsiyaga asoslanadi.

Osiyo – Tinch okeani mintaqasidagi barcha etakchi mamlakatlar bilan o’zaro manfaatli asosda savdo-iqtisodiy munosabatlarni kengaytirish, O’zbekiston iqtisodining ustuvor sohalariga investitsiya va yangi texnologiyalarni jalb etish, shuningdek fan, ta’lim, sog’liqni saqlash, madaniyat va turizm sohalarida aloqalarni rivojlantirish hamkorlikning asosiy yo’nalishlari hisoblanadi.

O’zbekiston Respublikasi Janubiy Osiyo mamlakatlari bilan har tomonlama va o’zaro manfaatli munosabatlarni rivojlantirish tarafdoridir, jumladan Hindiston va Pokiston bilan savdo-iqtisodiy va transport-kommunikatsiya sohalarda hamkorlikni yanada rivojlantirishdan manfaatdor.

Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlari bilan o’zaro manfaatli munosabatlar savdo-iqtisodiy, transport kommunikatsiyalari, moliya va investitsiya sohalarida izchil rivojlanmoqda, shu jumladan IHT va ITB doirasida.

O’zbekistonning nufuzli xalqaro tashkilotlar ishida, eng avvalo BMTni faoliyatida, faol ishtirok etib kelmoqda. O’zbekiston BMTni dunyoda tinchlik va xavfsizlikni saqlab turish, hozirgi shiddat bilan davom etayotgan globalizatsiya jarayonida davlatlarning barqaror rivojlanishini ta’minlash borasidagi yagona universal tashkilot deb biladi.

Respublikamiz shuningdek mintaqaviy tashkilotlar ishida faol ishtirok etmoqda. O’zbekiston Shanxay hamkorlik tashkilotini doirasida mintaqaviy xavfsizlik tahdidlariga qarshi kurash, a’zo mamlakatlarning barqaror ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlash, o’zaro infratuzilmaviy va investitsion loyihalarni amalga oshirish borasidagi hamkorlikni kuchaytirish tarafdori.

O’zbekistonning Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tashkiloti doirasidagi ko’p tomonlama hamkorligining ustuvor yo’nalishlariga savdo-iqtisodiy hamkorlik masalalari, transport kommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirish, transmilliy tahdid va xavf-xatarlarga qarshi kurashish hisoblanadi.

Markaziy Osiyo davlatlari boshliqlarining birinchi uchrashuvi 1990-yil iyunda Almati shahrida bo'lib o'tdi. Uchrashuv sobiq Ittifoq hali mavjudligi sharoitida, uning ahvoli tobora yomonlashib borayotgan, xalq xo'jaligining barcha sohalarida tanglik kuchayib borayotgan, pul qadrsizlanayotgan, narx-navo qimmatlashib borayotgan sharoitda bo'lgan edi.

Shuning uchun ham Markaziy Osiyodagi besh davlat iqtisodiy tanglikdan chiqish uchun resurslarni birlashtirish zarur degan xulosaga keldilar. Beshta respublika davlat boshliqlari - I. Karimov, N. Nazarbayev, A. Masaliyev, Q. Mahkamov va S. Niyozovlar O'rta Osiyo va Qozog'iston xalqlariga murojaatnoma hamda respublikalar rahbarlarining Bayonoti nomli hujjatlarni imzoladilar.

Almati uchrashuivida davlat boshliqlari har yili uchrashuv o'tkazish to'g'risida ahdlashib oldilar.

Markaziy Osiyo davlatlari prezidentlarining navbatdagi uchrashuvi 1991-yil 13 - 15-avgust kunlari Toshkent shahrida bo'ldi. Unda uchrashuv yakunlari xususida Axborot hamda respublikalararo Maslahat kengashini tuzish to'g'risida bitim imzolandi. Maslahat kengashining vazifasi beshta mamlakat o'rtasida iqtisodiy hamkorlik qilish uchun shart-sharoit yaratishdan, bozor munosabatlariga o'tishda mintaqa manfaatlarini himoya qiluvchi kelishilgan siyosat yuritishdan, iqtisodiyotning umumiy muammolarini hal etishga yagona yondashuvlarni ishlab chiqishdan iborat deb belgilandi.[5]

[1]   Islom  Karimov . Istiqlol  va ma’naviyat.  – T.: O’zbekiston , 1994, - 24 b.

[2] Islom  Karimov. Hozirgi  bosqichda  demokratik islohotlarni muvofiqlashtirishning  muhim  vazifalari. – T.: O’zbekiton , 1996. – 3 b.

[3] O’zbekiston Respublikasining   davlat  mustaqilligi asoslari  to’g’risidagi   O’zbekiston Respublikasi   qonuni  // Inson huquqlari  . -  T.: O’zbekiston , - 246 b.

[4] FarmonovR, K.Jo‘raev. Xalqaro munosabatlar tarixi. –T.: JIDU, 2011-yil

[5] FarmonovR, K.Jo‘raev. Xalqaro munosabatlar tarixi. –T.: JIDU, 2011-yil