Mahsulot ish xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlari tahlili

Mahsulot ish xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlari tahlili

Reja:

1. Xarajatlar tahlili maqsadi, mazmuni va vazifalari
2. O`zgaruvchan va o`zgarmas xarajatlar tahlili
3. Xarajatlarni umumiy hajmi va ularni asosiy elementlari bo`yicha baholash, tahlil qilish
4. Xarajatlarni faoliyat turlari, javobgarlik markazlari kalkulyatsiya moddalari bo`yicha tahlili
5. Moddiy, mehnat haqi, asosiy vositalarni saqlash va ishlatish xarajatlari tahlili
6. Ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar tannarxini tahlili
7. Mahsulot (ish, xizmat)larning xarajat sig`imini tahlili
8. Xarajatlarni maqbullashtirish va samaradorlikni oshirish yo`llari

Xarajatlar tahlili maqsadi, mazmuni va vazifalari

Xarajatlar va ularning tasnifi. Korxona faoliyatining muhim va unga baho beradigan mezon ko`rsatkichlaridan biri foyda va rentabellikdir. Foydaga ta`sir etuvchi omil bu tannarxdir. 

Tannarx tahlili orqali har bir xo`jalik yurituvchi subyektni ishlab chiqarish, ish bajarish, xizmat ko`rsatish yuzasidan qilingan xarajatlarini maqsadga muvofiqligi, samaradorligi va natijaviyligi baholanadi.

Xarajatlar – hisobot davrida aktivlarning kamayishi yoxud majburiyatlarning ko`payishidir. 

Xarajatlar – muayyan davr oralig`ida sarflangan resurslarning pul o`lchovidagi qiymatidir.

Xarajat – hisobot davrida iqtisodiy foydani aktivlarning chiqib ketishi yoki ulardan foydalanish shaklida kamayishi, shuningdek, qatnashchilar o`rtasida kapitalning kamayishiga olib keluvchi majburiyatlarning yuzaga kelishidir.

Mahsulot tannarxi ishlab chiqarish yoki qayta ishlash jarayonida ishlatilgan tabiiy resurslar, xomashyo, materiallar, yoqilg`i, energiya, asosiy vositalar (amortizatsiya), mehnat resurslari va boshqa ishlab chiqarish bilan bog`liq xarajatlarning qiymat ko`rinishini ifodasidir. 

Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi xarajatlarini hisobga olish va nazorat qilish, mahsulot bahosini shakllanishi va korxonaning foyda va rentabelligini aniqlash, korxonaning boshqaruv va investitsiya faoliyatlari bo`yicha qarorlarni qabul qilish, resurslardan foydalanish, yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarishni boshqarish va tashkil etish tizimini takomillashtirishdan ko`rilgan samaradorlikni ifodalaydi.

Moliya-xo`jalik faoliyati bilan bog`liq xarajatlar tarkibi xo`jalik yurituvchi subyekt faoliyatining rentabelligini va bozor raqobatbardoshliligini aniqlash uchun mahsulot (ishlar, xizmatlar) ni ishlab chiqarish va sotish davomida xo`jalik yurituvchi subyektda paydo bo`ladigan barcha xarajatlar to`g`risida to`liq va aniq axborot shakllantirilishi, soliq solinadigan bazani to`g`ri aniqlash maqsadida belgilanadi.

Moliya-xo`jalik faoliyati bilan bog`liq barcha xarajatlar quyidagilarga guruhlanadi:

1. Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar:

a) bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar;

b) bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari;

v) boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo`lgan ustama xarajatlar.

2. Ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydigan, biroq asosiy faoliyatdan olingan foydada hisobga olinadigan hamda davr xarajatlariga kiritiladigan xarajatlar:

a) sotish xarajatlari;

b) boshqarish xarajatlari (ma`muriy sarf-xarajatlar);

v) boshqa operatsion xarajatlar va zararlar.

3. Xo`jalik yurituvchi subyektning umumxo`jalik faoliyatidan olingan foyda yoki zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadigan xo`jalik yurituvchi subyektning moliyaviy faoliyati bo`yicha xarajatlari:

a) foizlar bo`yicha xarajatlar;

b) xorijiy valyuta bilan operatsiya bo`yicha salbiy kurs tafovutlari;

v) qimmatli qog`ozlarga qo`yilgan mablag`larni qayta baholash;

g) moliyaviy faoliyat bo`yicha boshqa xarajatlar.

4. Favqulodda zararlar, u foydadan olinadigan soliq to`langunga qadar foyda yoki zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadi.

Mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish tannarxiga bevosita mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan, ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan xarajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar tegishli bo`ladi: bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari, boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo`lgan ustama xarajatlar.

Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxini hosil qiluvchi xarajatlar ularning iqtisodiy mazmuniga ko`ra quyidagi elementlar bilan guruhlarga ajratiladi:

1. Ishlab chiqarish moddiy xarajatlar (qaytariladigan chiqitlar qiymati chiqarib tashlangan holda);

2. Ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo`lgan mehnatga haq to`lash xarajatlari;

3. Ishlab chiqarishga tegishli bo`lgan ijtimoiy sug`urtaga ajratmalar;

4. Asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo`lgan nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi;

5. Ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo`lgan boshqa xarajatlar.

1. Moddiy xarajatlar xarajatlarning eng muhim va asosiy qatori hisoblanadi. Ularning jami xarajatlar tarkibidagi salmog`i ishlab chiqarish, faoliyat xususiyatlaridan kelib chiqadi. Sanoat bo`g`inida moddiy xarajatlar salmog`i 60-70 foizgacha tashkil etadi. 

Ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan moddiy xarajatlar tarkibiga quyidagi xarajatlar kiritiladi.