Budjetdan tashqari jamg'armalar va ularning vazifalari

Budjetdan tashqari jamg'armalar va ularning vazifalari

KIRISH............................................................................................................ 3

I.BOB.DAVLATNING BYUDJETDAN TASHQARI JAMG’ARMALARI MAZMUN VA MOHIYATI. 1.1. Byudjetdan tashqari jamg’armalar davlat Moliyasi bug’ini sifatida......................................................................................................................... 6

1.2. Byudjetdan tashqari jamg’armalarning maqsad va vazifalari...................... 9

1.3. Ijtimoiy va iqtisodiy jamg’armalar.......................................................... 12

II.BOB. BYUDJETDAN TASHQARI PENSIYA JAMG’ARMASI, UNING DAVLAT MOLIYA TIZIMIDAGI O’RNI VA AHAMIYATI. 2.1.Byudjetdan tashqari Pensiya Jamg’armasining tashkiliy tuzilishi, asosiy vazifalari  va funksiyalari................. 15

2.2.Pensiya Jamg’armasi daromadlarini shakllanish manbalari va ularning tahlili 23

2.3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Davlat pensiyalarini tayinlash va to’lash tartibini yanada takomillashtirishga yo’naltirilgan normativhuquqiy hujjatlarni tasdiqlash to’g’risida»gi Qarorining ahamiyati.................................................. 28

XULOSA........................................................................................................ 32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR......................................................... 35

__________________________________________________________________

KIRISH

Kurs ishi mavzusining dolzarbligi: Bugungi kunda har qanday davlatda tashkil etiladigan turli xil fondlar, xususan, byudjetdan tashqari jamg‘armalar shu mamlakat iqtisodiyotida eng muhim institutlaridan biri hisoblanadi. Ularning samarali faoliyat ko‘rsatishi iqtisodiy o‘sishning sifatiga va mamlakat aholisining ijtimoiy farovonlik darajasiga bevosita o’z ta’sirini ko‘rsatadi. Aynan shuning uchun ham keying yillarda Davlat byudjeti masalalariga (o’z ornida, muammolariga) katta e’tibor bilan qaralayapti.Bugungi kunda o‘rtacha umr ko‘rish yoshining keskin o‘zgarishi, shuningdek pensiya tizimidagi islohotlar negizida pensiya yoshini oshirish muhim masalalardanhisoblanadi. Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek, “Jami investitsiyalarning 67 foizidan ortig`i mamlakatimizning ichki manbalari hisobidan – korxonalar va aholi mablag’lari, investitsiya jarayonlarida tobora faol ishtirok etayotgan tijorat banklari kreditlari, shuningdek, davlat byudjeti va davlatning maqsadli jamg’armalari mablag’lari hisobidan shakllantirilmoqda”1 . Ayni damda, byudjetdan tashqari jamg‘armalar oldiga qo’yilgan asosiy maqsad - ijtimoiy yo‘naltirilgan va iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan jamiyatni barpo etishdirPensiya ta’minotining muhimligi Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasida (PF-60, 2022) ham maqsad sifatida belgilab quyilgan. Pensiya ta’minoti tizimida pensiya yoshi asosiy ko‘rsatkich bo‘lib, pensiya yoshi - nafaqat insonlarni tashvishga soladigan masala, balki har bir mamlakatningiqtisodiyot va siyosatidagi muhim omil hisoblanadi. Dunyo mamlakatlaripensiya tizimlarida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi erta pensiyaga chiqish (imtiyozlar)ni kamaytirish, kech pensiyaga chiqishni rag‘batlantirish va eng muhimi pensiya yoshini oshirishga qaratilgan. O‘zbekistonda ham pensiya islohotlari boshlangan bo‘lib, asosiy masala pensiya miqdorlarini ideksatsiyalash, jumladan minimal pensiya miqdorlariniminimal iste’mol xarajatlariga tenglashtirish, pensiya hisoblash uchun hisobga olinadigan o‘rtacha oylik ish haqi miqdorini oshirish orqali pensiya hisoblash mehanizmini takomillashtirish, ko‘p darajali pensiya tizimiga o‘tish hamda pensiya sohasini raqamlashtirishga qaratilmoqda. Dunyoda o‘rtacha umr ko‘rish yoshining o‘sib borayotganligi, o‘rtacha pensiya yoshining yuqoriligigaqaramasdan pensiya yoshini oshirish masalasi islohotlarda zarur chora sifatida ko‘rilmayapti.Pensiyalarni hisoblashda mehnat stajiga e’tibor qaratish va pensiya yoshini belgilash bo‘yicha mamlakatga xos va mos bo‘lgan xorij tajribalarini o‘rganish va amalda qo‘llash muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. 

Ijtimoiy ta’minot rivojlanishining dastlabki bosqichida ish haqi yuqori bo‘lgan xodimlar o‘zini-o‘zi sug‘urtalashlarimumkin, degan qoidaga amal qilgan. Keyinchalik esa ijtimoiy ta’minot tizimining taraqqiyoti jarayonida pensiya nafaqalarning qat’iy belgilangan miqdori yuzaga keldi va sug‘urta bilan hammani qamrab olish g‘oyasi paydo bo‘ldi. Sug‘urta tizimiga yuqori haq oladiganlarni jalb qilishda boshqa muammo paydo bo‘ldi - o‘rtacha ish haqiga mos badallarning standart darajasi eng kam ish haqi oladiganlar uchun og‘ir yuk bo‘lib tushdi. O‘z navbatida eng kam ish haqi darajasiga asoslangan nafaqa yuqori ish haqi oluvchilarnialso qoniqtirmasligi ma’lum bo‘ldi. Natijada ish haqi miqdoriga muvofiq ravishda badallar yig‘ib olishga asoslangan pensiya va nafaqalar tizimi paydo bo‘ldi. Ijtimoiy ta’minot ish beruvchilar va ularning xodimlari tomonidan boshqariladigan xususiy tizimi bilan bir vaqtda rivojlandi. Bu esa keksalikni to‘la ta’minlashga mo‘ljallangan tizimni yuzaga keltirdi. Ya’ni: ✓ qat’iy miqdordagi davlat pensiyalari yoki ish haqi asosida hisoblangan pensiyalarni; ✓ xususiy fondlardan mablag‘ bilan ta’minlanadigan pensiyalarni keltirib chiqardi. Mazkur ijtimoiy ta’minotning qo‘shma turi davlat ishtirokini kamaytirishga asoslangan va hozirgi davrda bu ijtimoiy ta’minot tizimini rivojlantirishning istiqbolli yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.[1]

Kurs ishining maqsadi: Budjetdan tashqari jamg'armalar va ularning vazifalarini o’rganish hamda amaliyotda qo’llay olish. 

Kurs ishining vazifasi: Budjetdan tashqari jamg'armalar va ularning vazifalarini o’rganishning nazariy asoslari quyidagilar hisoblanadi 

• davlatning maqsadli jamg`armalari iqtisodiy mohiyatini va vazifalarini ochib berish; 
• davlatning maqsadli jamg`armalari tashkiliy-huquqiy asoslarini chuqurroq o`rganish; 
• ijtimoiy maqsadlarga yo’naltirilgan davlat maqsadli jamg`armalarining moliyaviy resurslaridan samarali foydalanish masalalari hamda ularning mamlakat ijtimoiy siyosatini olib borishdagi ahamiyatini ochib berish; 
• iqtisodiy maqsadlarga yo’naltirilgan davlat maqsadli jamg’armalarining iqtisodiyotni modernizatsiya qilish jarayonidagi ishtirokini oshirish shartsharoitlarini tahlil qilish; 
• davlat maqsadli jamg`armalar faoliyatini samarali tashkil etish bo`yicha mahalliy va xorij tajribasidan kelib chiqqan holda taklif va tavsiyalar berish; 

Kurs ishining tashkiliy tuzilmasi:Ushbu kurs ishi 2 ta bob,6 ta paragrf, xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 

I.BOB.DAVLATNING BYUDJETDAN TASHQARI JAMG’ARMALARI MAZMUN VA MOHIYATI. 1.1. Byudjetdan tashqari jamg’armalar davlat Moliyasi bug’ini sifatida.

Davlat Moliyasi davlatni kerakli iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy funksiyalarini bajarish uchun pul mablag’lari bilan ta’minlashga undalgan Moliya tizimining muhim bug’inidir. Davlat Moliyasi tarkibiga quyidagilar kiradi: - Davlat byudjeti. 

• Byudjetdan tashqari jamg’armalar. - Davlat kreditlari. 
• Davlat korxonalari Moliyasi. 

Davlat Moliyasining sanab о‘tilgan turli xildagi bug’inlari bо‘yicha davlat iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarning tarmoq va hududiy muammolarning yechimlarini keng miqyosda hal etadi.[2]Davlat Moliyasi tarkibida alohida о‘rinni egallaydigan byudjetdan tashqari jamg’armalar tyegishli hukumat organlarining byudjetiga bog’liq bо‘lmaydi va mustaqil Yuridik shaxs huquqiga egadirlar. 

Byudjetdan tashqari jamg’armalar hukumat organlari qabul qilgan qonun doirasida tashkil etiladi.Byudjetdan tashqari jamg’armalar – umumdavlat Moliyasining muhim bug’ini bо‘lib, ularning faoliyati qat’iy belgilangan, manbalarni tashkil etish yо‘llari kо‘rsatilgan, pul jamg’armalari bilan foydalanish yо‘llarining tartibi aniqlab berilgan davlat hukumatining Yuqori organlarining tyegishli aktlari asosida о‘z faoliyatini amalga oshiradilar. 

Byudjetdan tashqari jamg’armalarni: 

• konsolidasiyalashgan byudjetga qо‘shiladigan jamg’armalar; 
• konsolidasiyalashgan byudjetga qо‘shilmaydigan jamg’armalarga ajratish mumkin.Funksional jihatiga kо‘ra va boshqaruv darajasiga kо‘ra byudjetdan tashqari jamg’armalar turli xil bо‘ladilar. Ularni funksional jihatiga kо‘ra iqtisodiy yoki ijtimoiy jamg’armalarni bо‘lish mumkin. Boshqaruv darajasiga qarab esa umumdavlat respublika va ryegional jamg’armalarga bо‘lish mumkin. 

Hozirgi kunda respublikamizda bir nyechta byudjetdan tashqari jamg’armalar faoliyat kо‘rsatmoqda: 

• Pyensiya jamg’armasi (ijtimoiy sug’urta jamg’armasi birgalikda) Shular jumlasidandir. 

Pyensiya jamg’armasi – bu pyensiya bilan ta’minlovchi davlat Moliya boshqaruvining organidir. Bu jamg’arma mustaqil Moliya instituti hisoblanib, bu jamg’armaning mablag’lari davlat byudjeti tarkibiga kirmaydi. 

Pyensiya jamg’armasi bilan davlat byudjetining farqli tomoni Shundan iboratki, о‘z resurslarining hissasi balandligi va markazlashtirilgan manbalardan katta mablag’ va dotasiyalarni rad etadi. Maxsus pyensiya tо‘lovlari ijtimoiy himoya doirasida shaxsiy funksional vazifaga ega bо‘lib, tuShumlar va mablag’lar bilan qо‘shilmagan holda pyensiya jamg’armasida tо‘planadi. Pyensiya jamg’armasi idoralari pyensiya jamg’armasi byudjetining ijro etilishi bо‘yicha О‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tasdiqlagan byudjetdagi korxona va tashkilotlar uchun buxgaltyerlik hisobining hisob varaqlari Rejasini qtllagan holda hisob Yuritadilar va yilning har choragida pyensiya jamg’armasi byudjetining ijro etilishi haqida Moliyaviy hisobotlarini tuzadilar. 

Mamlakatimiz о‘zining 22 yillik tarixi mobaynida ijtimoiy xayotning barcha jabxalarida tub islohotlarni amalga oshirish imkoniyatlariga ega bо‘ldi. Istiklolga erishilgandan sо‘ng о‘tgan yillar mobaynida respublikada juda kо‘plab о‘zgarishlar amalga oshirildi va milliy iqtisodiyotning moddiy asoslari yaratildi. Shu davr mobaynida Moliya tizimi О‘zbekistonning milliy xususiyatlariga asoslangan holda kayta shakllandi, mamlakatda yaratilgan milliy daromadni kayta taqsimlashda davlatning iqtisodiyotga aralashuvi birmuncha kamaydi, Shundan kelib chiqqan holda esa, Moliya tizimining tarkibiy qismi bо‘lgan maqsadli jamg’armalarni takomillashtirish bо‘yicha bir qancha ishlar amalga oshirildi. 

Mustaqillikka erishgunimizga qadar davlat byudjetida davlatning dyeyarli hamma mablag’lari tо‘planar edi. Moliyaning Yuqori darajadagi jamlanishi va markazlaShuvi bir qancha ustunliklarga ega bо‘lgan bо‘lib, uning asosiysi sifatida, tо‘plangan mablaglarni ayrim hudud, soha, tarmok yoki tarmoqlararo komplyekslarlarda mavjud global muammolarni yechishga yо‘naltirilganini aytish mumkin. Biroq bu turdagi markazlaShuvning asosiy kamchiligi, Moliyaviy mablaglarning umumxо‘jalik tizimi va alohida olingan Moliya ob’yektlarining rivojlanishidagi samara darajasining juda past bо‘lganligidir.Sir emaski, 

istiqlolimizning dastlabki yillarida xо‘jalik tizimining bir turdan boshqa turiga о‘tish jarayonida iqtisodiyotimizda, bir qancha muammolar Yuzaga kyelgan. Iktisodiy va Moliyaviy muammolar aholi turmush darajasining syezilarli darajada pasayishi va ishsizlikning darajasining о‘sib kyetishiga asosiy sabab bо‘ldi. Bunday sharoitda, bir tomondan cheklangan Moliyaviy mablaglarning davlat miqiyosidagi muhim umumiqtisodiy va ijtimoiy talablarni qondirilish maqsadiga yо‘naltirish choratadbirlari tursa, ikkinchi tomondan esa, Moliyaviy tanqislikni kyeltirib chiqaruvchi inqiroz sharoitida markaziy hokimiyatning oldida jamiyat ehtiyojlarini zaruriy ravishda qondirish uchun, boshqa, davlat ahamiyatiga molik xarajatlardan voz kyechishga majbur bо‘ladi. Shuning uchun ham davlat byudjetidan maqsadli jamg’armalarni ajratish zarurati Yuzaga kyeldi. CHunki ma’lum maqsadga yо‘naltirilgan jamg’armalarning tashkil qilinishi natijasida о‘sha sohaga bо‘lgan e’tibor yanada kuchayadi. Ijtimoiy nuqtai nazardan kelib chiqqan holda, boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalar ham ajralib chiqa boshladi va ularning asosida taraqqiyot yо‘limizning byesh tamoyilidan biri - kuchli ijtimoiy siyosat omili asosiy о‘rin tutar edi. 

Maqsadli jamg’armalarning tashkil qilinishi davlat о‘z Moliyaviy resurslaridan yanada samaraliroq foydalanish uchun zarurdir. Maqsadli jamg’armalarning davlat tomonidan qat’iy belgilanganligi, manbalarni tashkil etish yо‘llari aniq kо‘rsatilganligi, pul jamg’armalari bilan foydalanish yо‘llarining tartibi aniklab berilganligi, hukumatning Yuqori organlarini tyegishli qonun hujjatlari asosida о‘z faoliyatini Yuritishi bois ular umumdavlat Moliyasining muhim bо‘gini hisoblanadi. 

Maqsadli jamg’armalarning о‘z maqsadiga kо‘ra sarflanishi esa davlat ahamiyatga molik ijtimoiy muammolarni hal qilishi bilan birga, aholi turmush darajasining yaxshilanishi va ou orkali mamlakatda amalga oshirilayotgan iktisodiy isloxotlarning kanchalik samara berayotganidan dalolat beradi. 

Maqsadli jamg’armalarning zarurligi va maqsadga muvofiqligini ta’minlovchi yana bir muhim omil - bu byudjet taqchilligidir. Xarajatlarning daromadlardan о‘sib kyetishi Moliyaviy mablag’larni faqat kidirib topishni emas, balki korxonalar, tashkilotlar, va jismoniy shaxslardan tushgan mablag’larni kayta guruhlanishini ham talab etadi. Pirovardida esa, xо‘jalikni va xususiylashtirishning kо‘p qirrali shakllari, byudjet shakllari bilan bir qatorda jamiyatda pul mablag’larini qayta taqimlashning yangi usullarini qо‘llash zaruriyatini qat’iy talab etadi. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan sо‘ng bozor iqtisodiyotiga о‘tish konsepsiyasi ishlab chiqildi. Ushbu konsepsiyada bozor iqtisodiyotining tub belgilarini ilmiy izohlagan holda, ularni shakllantirish yо‘llari yoritib berilgan. Shu bilan birga unda aholining keng katlamlarini, eng avvalo uning nochor guruhlarini ijtimoiy himoyalashni ta’minlash chora tadbirlarini kо‘rish zarur dyeb qaraladi. Bizning mamlakatimizda ijtimoiy himoyalash muommolarni hal etishda SHarqda ming yillar davomida qaror topgan ma’naviy-axloqiy qadriyatlarga, turmush tarzi va dunyokarash xususiyatlariga muvofiq yо‘l tutiladi. Ijtimoiy siyosatning bizning respublikamizda alohida ahamiyatga ega ekanligi fakat iktisodiy vaziyatlargagina bog’lik emas, balki sog’lom avlodni tarbiyalash hakida, kо‘p bolali uzbek oilasiga madad berish hakidagi g’amxо‘rlik ham, halkning ma’nviy qadriyatlariga asoslangan holda kyeksalarga, himoyasizlarga an’anaviy yordam berish ehtiyoji bilan bog’liqdir. 

1.2. Byudjetdan tashqari jamg’armalarning maqsad va vazifalari. 

Har bir mamlakat pensiya ta’minoti tizimi o‘ziga xos xususiyatlarga ega tashkiliy, moliyaviy va boshqa xususiyatlar. Ayni paytda barcha mamlakatlar pensiya ta’minoti tizimiga xos bo‘lgan umumiy belgi bu - ularning uch bo‘g‘indan iborat ekanligidir. Mazkur uch bo‘g‘inni quyidagilar tashkil etadi: davlat, nodavlat yoki xususiy (ishlab chiqarish, korporativ) pensiya jamg‘armalari va sug‘urta institutlari. Ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlarda pensiya ta’minoti tizimining shunday shakli qabul qilingan. Xorijiy mamlakatlar pensiya qonunchiligini o‘zaro muvofiqlashtirish doimo dolzarb vazifalardan biri bo‘lib kelgan. Aksariyat mamlakatlarda pensiyalarning miqdori ish haqining hajmi va to‘langan sug‘urta badallarining miqdoriga qarab belgilanadi. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, aholining kam ta’minlangan, nogiron va keksayib qolgan toifalari turmush darajasini yaxshilash va pasayishini oldini olish borasida doimiy ravishda ish olib borish va sug‘urta tizimlarini rivojlantirish zaruriyatini vujudga keltiradi. Shu bilan birga, aholi salmog‘ining qarishi bilan belgilanayotgan demografik vaziyatning o‘zgarishi ham hozirgi vaqtda ijtimoiy himoya va pensiya ta’minotiga va ularni isloh, qilishga jahon hamjamiyati tomonidan bo‘layotgan qiziqishning yanada oshishiga sabab bo‘lmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda davlat pensiya ta’minoti tizimi bilan bir qatorda davlat tasarrufida bo‘lmagan xususiy pensiya ta’minoti mavjud, uning zarurligi quyidagi ikki asosiy sabablardan kelib chiqadi [2]. Davlat fuqarolar o‘z turmush darajalarini oshirishlari uchun ularga tegishli qonunlar tizimi orqali zarur shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratishi va ularning bu boradagi intilishlarini qo‘llab-quvvatlashi lozim. Iqtisodiyotning davlat va xususiy sektorlari o‘rtasidagi o‘zaro nisbat o‘zgarib borgan sari bu ikki omil, albatta, ijtimoiy ta’minot tizimiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. XX asrning 1999-yillariga kelib ko‘pchilik mamlakatlar pensiyani taqsimlash tizimini “avlodlar birdamligi” tizimidan jamg‘arish tizimiga o‘tish yo‘lidan bordilar. Jamg‘arish tizimi amal qilganda ishlovchi o‘z jamg‘armasini investitsiyalash asosida ko‘payib borishiga qarab pensiya bilan ta’minlanadi. Yangi pensiya tizimida ham pensiyalar avvalgi yillardagi ish haqi miqdori yoki badallarga bog‘langan bo‘ldi. Pensiya tizimiga ish beruvchilarga xodimlardan olinishi lozim bo‘lgan har qanday badallarni ushlab qolish, ularni ish beruvchilar to‘laydigan badallar summasiga qo‘shish va umumiy yig‘indini yagona to‘lov bilan o‘tkazish majburiyatini yuklaydi. Davrlar o‘tishi bilan Pensiya fondlari iqtisodiyot uchun moliyaviy resurslar manbai sifatida juda tezkorlik bilan rivojlandi. 

Aholining muntazam barqaror sur’atlarda ko‘payib borishi va ularning pensiya tizimlariga a’zo bo‘lishlari bunda asosiy axamiyat kasb etdi. Biroq, XX asrning 80 yillaridan boshlab tug‘ilishning kamayishi va o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligining uzayib borishi natijasida aholining keksayishi kabi omillar jahon mamlakatlari pensiya tizimlarining moliyaviy barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsata boshladi. Ko‘pgina davlatlarda ishlovchi aholiga pensiya to‘lovlarining (ajratmalarining) ortishi pensiya fondlari byudjetining kamomadini keltirib chiqardi. Masalan XX asrning 50 yillarida rivojlangan davlatlarda ushbu koeffitsient bir pensionerga 3,5 nafar ishlovchini tashkil etgan bo‘lsa, 90 yillarga kelib 2,5 nafarni tashkil qildi [3]. Makroiqtisodiy omillar - ishsizlik, inflyatsiya, barter hisob-kitoblari hisoblashish usuli davlat byudjeti hisobidan to‘ldirib boriladigan pensiya jamg‘armalarida yetishmovchilikni keltirib chiqardi. Bu, o‘z navbatida, davlat pensiya jamg‘armalarining moliyaviy mustaqilligini ta’minlash imkonini bermadi. Mana shunday omillar jahon mamlakatlari pensiya tizimlari moliyaviy barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. So‘nggi yillarda mamlakatimiz iqtisodchi-olimlari tomonidan pensiya ta’minotini tadqiq qilish, uning moliyaviy barqarorligini ta’minlash yuzasidan keng ko‘lamli nazariy va amaliy tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Ko‘plab iqtisodchilar pensiya tizimining moliyaviy barqarorligini ta’minlash va samarali faoliyat ko‘rsatishining muhim ko‘rsatkichi sifatida “bog‘liqlik koeffitsiyenti”ni ko‘rsatadi. Dunyoning mamlakatlarida davlat majburiy pensiya fondlari byudjetlarida defitsit holatlarini kelib chiqib, uning hajmi yildan yilga oshib bormoqda. XXI asrning birinchi o‘n yilligida boshlangan va jahon mamlakatlarini qamrab olgan global moliyaviy inqiroz dunyoning deyarli barcha mamlakatlaridagi, ayniqsa Yevropa mamlakatlaridagi davlat pensiya fondlari byudjetlariga ikki tomonlama salbiy ta’sir o‘tkazib kelmoqda. Yuqorida sanab o‘tilgan besh omil natijasida, davlatlar pensiya xarajatlari uchun yaratilgan yalpi ichki mahsulotlarining 

(YAIM) tobora katta miqdorlarini sarflashga majbur bo‘lmoqdalar [5]. Aksariyat mamlakatlarida pensiya tizimini tashkil qilishda asosiy o‘rinni taqsimlanuvchi pensiya sxemalari egallaydi, jamg‘ariluvchi pensiya ta’minoti asosan, taqsimlanuvchi tizimga qo‘shimcha ravishda tashkil etilgan (jumladan, O‘zbekistonda ham). Shu nuqtai nazardan pensiya tizimining moliyaviy barqarorligi tadqiq etilganda urg‘u ustuvor ahamiyat kasb etadigan taqsimlanuvchi pensiya tizimiga qaratiladi. Mamlakatlar mazkur muammolarning yuzaga chiqishi asnosida, pensiya tizimlarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash hamda uning faoliyatini samarali tashkil etish ustida jiddiy chora-tadbirlar va o‘zgarishlarni amalga oshirishni boshladilar. Majburiy tartibda to‘lanadigan to‘lovlar va ixtiyoriy tartibda Pensiya jamg‘armasiga to‘lanadigan to‘lovlardir. Bundan ko‘rinadiki, korxona va tashkilotlar, oilaviy tadbirkorlik subyekti va uning oilasi a’zolari, “O‘zbekiston fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari” Kengashi, dehqon xo‘jaligi boshlig‘i, yakka tartibdagi tadbirkorlar va ular tomonidan yollangan xodimlar majburiy tartibda Pensiya jamg‘armasiga yagona ijtimoiy to‘lov to‘laydilar. Taqsimlanuvchi pensiya tizimini ta’minlash Pensiya jamg‘armasi zimmasiga yuklatiladi. Pensiya jamg‘armasi tomonidan davlat pensiyalari va ijtimoiy nafaqalar tayinlanadi va to‘lanadi. 

1.3.Ijtimoiy va iqtisodiy jamg’armalar. 

[1] Normativ-huquqiy hujjatlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2014-y., 16-son, 176-modda. 

[2] Normativ-huquqiy hujjatlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2014-y., 16-son, 176-modda.