Qizilqum Cho`Li

Mavzu:Qizilqum Cho`Li 

1.QIZILQUM CHO’LINING GEOGRAFIK O’RNI

Qizilqum Turon tekisligidagi eng katta cho’llardan biri bo’lib, asosan Amudaryo bilan Sirdaryo orasida joylashgandir. O’zbekiston hududida Qizilqum cho’lining joy­lashgan qismi Qizilqum okrugiga kiradi. Shimoli-g’arbda Qizilqum okrugi Quyi Amudaryo okrugi bilan, janubi-sharqda Quyi Zarafshon okrugi bilan, sharqda esa Toshkent-Mirzacho’l okrugi bilan chegaralanadi. Okrugning janubi-g’arbi Turkmaniston, shimoli-sharqi   Qozog’iston  bilan bo’lgan davlat chegarasiga to’g’ri keladi. 

Cho`lning Qizilqum dеb atalishiga sabab, uning ko`p qismini egallab yotgan qumlar rangining qizilligidir. Qizilqumda qadimgi qoldiq past tog`lardagi qizg`ish jinslarning nurashidan qosil bo`lgan qoldiq qumlar ko`p yеrda qizil rangga ega. Qizilqumning janubiy qismida esa qumlar rangi to`q, kul rang. Bu qumlar Zarafshon daryosi olib kеlgan yotqiziqlardan qosil bo`lgan, qizil tuproqlar bilan aralashmagan.

Qizilqumning maydoni 300 ming km2. Okrug janubi-sharqdan shimoli-g’arbga qarab pasayib boradi. Uning o’rtacha mutlaq balandligi 200—300 m bo’lsa, janubi-sharqda 350—400 m, shimoli-g’arbda esa 90—100 m ga tushib qoladi.

Qizilqum okrugi relyef jihatidan bir xil emas. Uning ko’pchilik qismini mutlaq balandligi 200 m gacha bo’lgan qumli tekisliklar ishg’ol qiladi Bu yerda botiqlar, tekisliklar, yassi platolar va qoldiq tog’lar mavjud. Tekisliklarning ko’pchilik qismini allyuvial sochilma qumlar ishg’ol qilib, asosan, eol relyef shakllari — qum marzalari (nisbiy balandliklari 15—20 m, maksimal balandliklari 60—70 m gacha), do’ng qumlar, kamroq esa barxanlar mavjud. Qum marzalari ko’proq meridional yo’nalishga ega bo’lib, o’simliklar bilan mustahkamlangan. Do’ng qumlari Qizilqumning markaziy qismlarida mavjud, ular ham mustahkamlangan. Barxanlar Qizilqum okrugida nisbatan kam bo’lib, ular aholi yashaydigan joylarda, quduqlar atrofida, Amudaryo sohillarida ko’proq joylashib, ularning harakatga kelishi insonlarning xo’jalik faoliyati bilan bog’liq.