Said Ahmad hayoti va ijodi, adibning hikoyanavislik va badiiy mahorati. Muhim asarlari tahlili

Said Ahmad hayoti va ijodi, adibning hikoyanavislik va badiiy mahorati. Muhim asarlari tahlili (Саид Аҳмад ҳаёти ва ижоди, адибнинг ҳикоянавислик ва бадиий маҳорати. Муҳим асарлари таҳлили)

Reja: 
1. Said Ahmadning hayoti
2. Ijodiy faoliyati
3. Muhim asarlarining tahlili
4. Adib ijodida ko‘tarilgan asosiy mavzular
5. Said Ahmadning adabiyot va jamiyatdagi o‘rni

Said Ahmad (asl ismi Saidahmad Husanxo‘jaev) – O‘zbekiston adabiyotining yirik namoyandalaridan biri bo‘lib, 1920-yil 10-iyunda Toshkentning Samarqand darvoza mahallasida tavallud topgan. Uning bolaligi Elbek, Oybek, G‘afur G‘ulom kabi atoqli adiblar davrasida o‘tgan, bu esa yosh ijodkorning badiiy tafakkurini shakllantirishda katta ahamiyat kasb etgan.

Tabiatan qiziquvchan va serg‘ayrat Said Ahmad adabiyotga kirib kelguniga qadar turli sohalarda o‘zini sinab ko‘rgan. U agitplakatlar yozgan, sahnada aktyorlik qilishga uringan, doktorlik maktabida o‘qigan, qurilish texnikumida tahsil olgan, rassomlik maktabiga qatnagan, mashhur fotograf Pensonning shogirdi bo‘lgan, gazetalarga xabarlar yozgan. Nihoyat, ijodga bo‘lgan muhabbati uni adabiyot olamiga yetakladi.
…
Yozuvchining 1964-yilda yaratgan «Ufq» romani esa uning ijodiy yo‘lidagi ikkinchi bosqichning eng katta yutug‘i bo‘ldi. Ushbu roman trilogiya bo‘lib, «Qirq besh kun», «Hijron kunlarida», «Ufq bo‘sag‘asida» nomli qismlardan iborat. Asarda urush yillarida front ortidagi qishloq hayoti, xalqning fidokorona mehnati, o‘zbek xalqiga xos bag‘rikenglik, oriyat, fidoyilik va mehnatsevarlik kabi yuksak fazilatlar keng tasvirlangan.
…
Roman trilogiya bo‘lib, uch qismdan iborat:

1. «Qirq besh kun» – Katta Farg‘ona kanali qurilishi jarayonidagi mislsiz fidokorlik haqida.
2. «Hijron kunlarida» – Ikkinchi jahon urushi yillaridagi xalqimizning sinovli taqdiri, front ortidagi hayoti va mashaqqatli mehnati tasvirlangan.
3. «Ufq bo‘sag‘asida» – Urushdan keyingi tiklanish yillari va yangi hayot sari intilish hikoya qilinadi.

…

Romanning «Jimjitlik» deb nomlanishi ramziy ma’noga ega. Muallif davr mohiyatini ochishga e’tibor qaratgan: turg‘unlik yillarida odamlar haqiqatni ayta olmaslik, haqsizliklarga qarshi kurasha olmaslik tufayli nochor holga tushib qolgan edilar. Jamiyatdagi befarqlik va ojizlik – turg‘unlik illatlarining chuqur ildiz otishiga sabab bo‘lgan muhim omillardan biri sifatida tasvirlanadi.
…
Said Ahmadning istiqlol yillaridagi faolligi va yoshlarni lol qoldirgan g‘ayrat-shijoati adabiyot va jamiyatimizda katta iz qoldirdi. Mustaqillikka erishgan davrimizda adib 72 yoshda edi. Bu yoshda ham ijodiy va ijtimoiy faoliyatni davom ettirish uning haqiqiy badiiy iste’dodining mevali yuksalishi, g‘oyat samarali ekanini ko‘rsatadi. Keksalik uni to‘xtata olmadi, balki bu davrda u yangi yuksakliklarga erishib, istiqlol jarayonlarini diqqat bilan kuzatib, o‘zining falsafiy va ijodiy boyliklarini jamiyatga taqdim etdi.
…
Istiqlol yillarida Said Ahmadning ijodi nafaqat o‘zining badiiy kuchi bilan, balki o‘zbek adabiyotining o‘sha davrdagi rivojiga qo‘shgan ulkan hissasi bilan ham ajralib turadi. Ayniqsa, uning xotiralar kitobi, «Qorako‘z Majnun», «Azroil o‘tgan yillarda», va lager hayoti xotiralari bilan bog‘liq hikoya turkumi alohida ahamiyatga ega. Bu asarlar nafaqat o‘z davrining adabiy muhitida, balki respublika madaniyatida ham yirik hodisa bo‘lgan. Yozuvchining taqdiri va ijodini qamrab olgan ushbu asarlar, umuman, XX asr o‘zbek adabiyotining yorqin va jonli lavhalarini yaratdi.
…
Said Ahmadning hikoyalarida esa ijtimoiy ruh yanada chuqurroq va yorqinroq ko‘rinadi. «Qorako‘z Majnun», «Sarob», va «Azroil o‘tgan yo‘llarda» kabi asarlarda, ona va farzand, ota va o‘g‘il o‘rtasidagi ziddiyatlar nafaqat shaxsiy munosabatlarda, balki siyosiy va axloqiy ziddiyatlarda ham aks etadi. Bu asarlarda o‘sha davr mustabid rejimining siyosatidan zarar ko‘rgan, qo‘rqitilgan va o‘zining ichki va tashqi muammolari bilan yuzlashgan odamlar tasvirlanadi.
…
Said Ahmadning «Sarob» hikoyasidagi fojiali voqealar va lager hayoti haqidagi tasvirlar adibning o‘z tajribasidan, shaxsiy og‘ir xotiralaridan kelib chiqadi. Bu asar adabiyotdagi tarixiy va ijtimoiy masalalarni juda chuqur ochib beradi, ayniqsa, totalitar rejimning mustahkamlangan qo‘rquvi, ezilishi va insonning shaxsiy erkinligi ustidan o‘rnatilgan zo‘ravonlikni ko‘rsatish borasidagi jasoratini ta’kidlaydi. Shubhasiz, Said Ahmadning bu asarida so‘zlab berilgan fojeiy holatlarni yozish oson emas edi, chunki bunday yozuvlar nafaqat insonning ichki dunyosida, balki jiddiy tashvishlar, tahdidlar, shaxsiy iztiroblar bilan bog‘liq.
…
Said Ahmad o‘z hikoyalarida totalitar rejimning zulmini faqat tarixiy yoki siyosiy voqea sifatida ko‘rsatmadi, balki bu holatni o‘zbekona bir nigoh bilan talqin etdi. Uning asarlarida lager hayotining dahshatlari nafaqat jismoniy va ruhiy og‘irliklarni ko‘rsatish bilan cheklanadi, balki milliy ruh, axloqiy qadriyatlar va insoniy fazilatlar ham muhim o‘rin tutadi. U o‘z asarlarida ko‘proq o‘z xalqining o‘ziga xos dardini, iztiroblarini, ijtimoiy holatini ifoda etadi.
…
Said Ahmadning «Oftob oyim» hikoyasida Vatan, burch, va fidoyilik tuyg‘ulari o‘zining betakror va mardona ifodasini topadi. Bu asarda, adib lagerda o‘zining do‘sti bo‘lgan yapon asiri Dyun bilan samimiy muloqotlar orqali o‘quvchini chuqur his-tuyg‘ularga cho‘mdiradi. Hikoyaning mazmuni va syujeti, nafaqat o‘sha davrning og‘ir siyosiy sharoitlarini, balki insonning burch va fidoyilikka bo‘lgan cheksiz sadoqatini ham yoritadi.
…
Said Ahmad nafaqat o‘zbek adabiyotining buyuk vakili, balki uning asarlari nafaqat milliy, balki xalqaro miqyosda ham qadrlanayotganini ko‘rsatadi. Uning yosh bo‘lmagan vaqtlarda yozgan asarlari, hayotdagi ko‘plab mashaqqatlarni, og‘ir davrlarni tasvirlayotganiga qaramay, haqiqiy san’at sifatida ishq va muhabbat, sadakat va burch kabi yuksak insoniy tuyg‘ularni ham o‘zida mujassamlashtiradi.

Adibning bunday yuksak yutuqlari nafaqat o‘zining ijodini, balki butun o‘zbek adabiyotining tarixiy o‘rnini belgilashga xizmat qiladi. Said Ahmadni ta’rifi, uning hayoti va asarlari qanday mukammal va go‘zal bir yashashning va ijod etishning namunasi bo‘lgani haqida chuqur mulohazalar uyg‘otadi.

Adibning yorqin hotirasini hotirlab 2020-yilning 8-12 iyun kunlari O‘zbekistonning barcha davlat va nodavlat telekanallarida O‘zbekiston xalq yozuvchisi Said Ahmad tavalludining 100 yilligiga bag‘ishlangan «Sabru sadoqat» nomli serial namoyish etildi.
…