O‘tkir hoshimov prozasida badiiy detalning polifunksional tabiati O‘tkir hoshimov prozasida badiiy detalning polifunksional tabiati

O‘tkir hoshimov prozasida badiiy detalning polifunksional tabiati 

                                  MUNDARIJA 

KIRISH…………………………………………………………………………….5

I.BOB.Detal badiiy voqelikni yaratish vositasi sifatida.

1.1.Badiiy detal va uning vazifalaridan foydalanishda mahorat masalasi………..14

1.2.O‘tkir Hoshimov prozasida badiiy voqelikning jonli tasvirida detalning o‘rni……………………………………………………………………………….23

II.BOB.O‘tkir Hoshimov prozasida detalning polifunksionl tabiatining namoyon bo‘lishi.

2.1.“Dunyoning ishlari” qissasida detalning umumlashtirish vazifasi…………..31

2.2.“Bahor qaytmaydi” asarida  detallarning qahramon xarakterini ochishdagi o‘rni……………………………………………………………………………….38

III.BOB.Badiiy detalning ahamiyatini o‘rganishda “Hamkorlikda o‘qitish” texnologiyasidan foydalanish.

3.1. “Hamkorlikda o‘qitish” texnologiyasining ilmiy-nazariy tavsifi ………….50 

3.2.“Urushning so‘nggi qurboni” hikoyasida badiiy detalning ahamiyatini “Hamkorlikda o‘qitish” texnologiyasi yordamida o‘qitish………………………56

XULOSA…………………………………………………………………………58

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….62

                                         KIRISH

    Mavzuning dolzarbligi. Milliy adabiyotimizda yangi-yangi badiiy, barkamol asarlar paydo boʻlmoqda. Bu asarlarni tahlil qilish ehtiyoji kelib chiqishi tabiiydir. Yigirmanchi asar oʻzbek nasri taraqqiyotiga sezilarli hissa qoʻshgan ijodkorlardan biri Oʻtkir Hoshimovdir. Yozuvchining turli mavzudagi hikoya , qissa va romanlari oʻzbek prozasi taraqqiyotida muhim o‘rin egallaydi. Oʻtkir Hoshimov hikoyalarida hayotning har jabhasiga oid mavzular sodda, ixcham va taʼsirli qilib qalamga olingan. Urush, farzand va ona o‘rtasidagi munosabat, halollik, muhabbat, odamiylik kabi jihatlar  yozuvchi asarlarining dolzarb mavzulari  hisoblanadi. Adabiyot inson ichki olamini goʻzallashtiradi, hayotga muhabbat uygʻotadi. Shu jumladan hayotning baland-past, achchiq-shirin damlarida qanday yoʻl tutishni ham oʻrgatadi. Bilamizki,  O‘tkir Hoshimov va uning ijodini o‘rganishga doir juda ko‘plab ishlar olib borilgan. Ammo ijodidagi detallarning polifunksionalligi yuzasidan qilingan ishlar juda kam. O‘tkir Hoshimov ijodida badiiy detalning polifuksional tabiatini o‘rganish dolzarb mavzulardan biri hisoblanadi. Chunki juda ko‘p bor yozuvchining ijodida badiiy detalarning vazifalarini o‘rganganmiz ammo uning ko‘p vazifaliligiga e’tibor qaratmaganmiz. Bu ishning mavzusi aynan shunga qaratilganligi bilan muhimdir. Bu mavzuni to‘laroq ochib berish uchun mavzuni “Hamkorlikda o‘qitish” texnologiyasi bilan bog‘ladik. Hamkorlikda oʻqitish texnologiyasi badiiy asardan shunchaki estetik zavq tuyish bilan cheklanmasdan undan taʼlim, malaka va koʻnikma olishni ham taqozo etadi. Adabiy taʼlimda oʻqitishning turfa texnologiyalari mavjud boʻlib, shulardan biri hamkorlikka asoslangan taʼlim texnologiyasidir. Oʻqituvchi bilan taʼlim oluvchi hamkorligini tashkil etish muammosi barcha davrlarda ham oʻta dolzarb masalalardan boʻlib, mazkur hamkorlikning nazariy asoslari pedagogik hamkorlik doirasida tadqiq etilgan . Bu taʼlim beruvchi uchun ham oʻz faoliyatini mustaqil tarzda tashkil etishga oid nazariy yondashuvlardan biri boʻlib, oʻqituvchi-oʻquvchi hamkorligini toʻgʻri tashkil etish bilan bogʻliq yangi dunyoqarashdir. Bu texnologiya oʻz-oʻzini boshqarish, nomuntazam hodisalarni yangicha izohlash, asar detallarini badiiy - polifunksional tabiatini bilishga qaratilgan, ilmiy texnologiya, tafakkur usulidir. Oʻtkir Hoshimov prozasidagi detallarni oʻrganishda xalqaro zamonaviy texnologiya ya’ni hamkorlikda oʻqitish texnologiyasidan foydalanish, oʻquvchiga asarning asl gʻoyasini koʻra olishga yoʻl ochadi. Yozuvchi asarda qanday gʻoyaviy-badiiy masalalarni oʻrtaga tashlaganini kitobxon chuqurroq his etadi. O‘zbekiston Resoublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning  fikrlari so‘zimizning isboti o‘laroq xizmat qiladi: “O‘zbek mumtoz va zamonaviy adabiyotini xalqaro miqyosda o‘rganish va targ‘ib qilish, ko‘pqirrali va mavzuni bugungi kunda dunyo adabiy makonida yuz berayotgan eng muhim jarayonlar bilan uzviy bog‘liq holda tahlil e’tib, zarur ilmiy–amaliy xulosalar chiqarish, kelgusi vazifalarimizni belgilab olish, o‘ylaymanki, katta ahamiyatga ega…. adabiyot, san ‘at va madaniyat yashasa, millat va xalq, butun insoniyat bezavol yashaydi”[1]. Shularni e’tiborga olib, bugungi zamonaviy o‘zbek adabiyotini o‘rganish va targ‘ib qilish ahamiyatli sanaladi. XX asr o‘zbek adabiyotida vakili O‘tkir Hoshimov asarlari misolida badiiy detallarning polifunksional vazifasini o‘rganish bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarb ekanini ko‘rsatadi.

   Mavzuni oʻrganilganlik darajasi: O‘zining sermazmun asarlari orqali, adabiyot ixlosmandlarini xursand qilib kelayotgan O‘tkir Hoshimov hayoti va ijodini organishga qiziqish kundan kunga ortib bormoqda. Adibning ijodi talqini, asarlaridagi badiiy o‘ziga xoslik, romanlarida tasvirlangan obrazlarning estetik tahlili, amalga oshirilayotgan ishlarni yosh avlodga yetkazish yuzasidan ko‘plab adabiyotshunoslar, tadqiqotchilar samarali ilmiy izlanishlar olib borganlar. Aynan shu masala yuzasidan ko‘plab nomzodlik, doktorlik dissertatsiyalari himoya qilingan. Bundan tashqari ilmiy va badiiy maqolalar respublika matbuotida muntazam tarzda e’lon qilinib kelinmoqda. Yurtimizning adib bilan zamondosh adabiyotshunoslari tomonidan, yozuvchi Otkir Hoshimov hayoti va ijodi haqida yaratgan asarlari ham, adabiy va tarbiyaviy jarayonda muhum amaliy manba hisoblanadi. Bular sirasiga Ozod Sharafiddinov, Umarali Normatov, Abdug‘afur Rasulov va bir qancha ijodkor va munaqqidlarning asarlari hamda metodist olima Qunduzoy Husanboyevaning maqolalarini misol qilib keltirishimiz mumkin. Yuqorida amalga oshirilgan ishlarda, adib hayoti bilan bogliq ko‘plab lavhalar badiiy tarzda o‘quvchilar jamoatchiligiga yetkazilgan. Ilmiy tadqiqotlarda esa, asarlaridagi obrazlar badiiy va ijtimoiy xususiyatdan kelib chiqqan holda tadbiq qilingan. Obrazlarga yuklangan ma’no va mohiyat mohirona ochib berishga  harakat qilingan. Bu olib borilgan ishlar adib ijodini badiiy qimmatini qay darajada yuqori ekanligini belgilaydi. Adabiyotshunos Umarali Normatovning “Ijod sehri” asarida yozuvchi asarlaridagi obrazlar tizimi izchil oʻrganilgan . Madinaxon Ikromovaning “Oʻtkir Hoshimov asarlarida milliy qadriyatlar talqini” mavzusidagi dissertatsiya ishi, Qayumov Abduvahobning dissertatsiyalarida bu mavzu oʻrganilgan. Bundan tashqari, O.Duysenbaevning “O‘tkir Xoshimov ijodida ona obrazi” nomli nomzodlik dissertatsiyasi, G.Imomkarimovaning “O‘tkir Hoshimov asarlarida milliy qadriyatlar talqini” mavzusida nomzodlik dissertatsiyalari yoqlangan.

   Bitiruv malakaviy ishining maqsad va vazifalari .O‘tkir Hoshimov asarlarida badiiy detalning tabiatini o‘rganish va bo‘lajak pedagog sifatida metodika bilan bog‘lab tushuntirish. “Hamkorlikda o‘qitish” texnologiyadan foydalanib, mavzuni to‘la ochib berish. “Hamkorlikda o‘qitish“ texnologiyasidan adabiy ta’limda foydalanishning samarasi va natijasini asoslash.

• Oʻtkir Hoshimov ijodini tadqiq etish.
• O‘tkir hoshimov ijodida  detallarnining polifunksional tabiatini  o‘rganish.
• O‘tkir Hoshimov prozasida detalning polifunksional tabiatini maktab o‘quvchilariga o‘qitishda “Hamkorlikda oʻqitish” texnologiyasidan foydalanish va uning afzalliklarini ko‘rsatish.

      Bitiruv malakaviy ishining obyekti. Bitiruv malakaviy ishining obyekti sifatida Oʻtkir Hoshimov asarlari olindi. “Urushning so‘nggi qurboni”   “O‘zbeklar”, “Insof” hikoyalari, “Dunyoning ishlari”, “Bahor qaytmaydi” qissalari. 

      Bitiruv malakaviy ishining predmeti. Adabiy  taʼlimda dars  samaradorligini

taʼminlashda “Hamkorlikda oʻqitish” texnologiyasining ahamiyatini O‘tkir Hoshimov asarlariga tatbiqan oʻrganish, texnologiyaning afzalliklarini, natijalarini asoslash.

       Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi.   Yigirmanchi oʻzbek adabiyoti va Oʻtkir Hoshimov asarlari haqida adabiyotshunoslikda bir qator izlanishlar va maqolalar yozilgan boʻlsa ham , ularni umumtaʼlim maktab oʻquvchilariga tanishtirish va oʻqitishda yangi pedagogik usullardan foydalanish yoʻl-,yoʻlakay qayd etilmoqda, yoxud chetlab oʻtilmoqda. Shu bois ishimizning ilmiy yangiligi adib ijodini oʻrganishda innovatsion metodlardan hamda “Hamkorlikda oʻqitish” texnologiyasidan foydalanishdir . Badiiy asarning tahlil malakasini shakllantirish bugun adabiy taʼlimning eng muhimi vazifasi hisoblanadi . Oʻquvchi badiiy asarni shunchaki oʻqib, uning syujetini qayta aytib berish bilan, chin maʼnoda asar mohiyatiga yetmaydi. Badiiy asarning gʻoyaviy-badiiy xususiyatini anglab yetish, buning uchun badiiy detallarning vazifasini oʻrganish uning estetik qiymatini tushunish, obrazlar dunyosiga kirish, yozuvchi iste'dodini kashf etish uchun oʻquvchi badiiy asarni tahlil qila bilishi, did-farosat bilan unga yondasha bilishi kerak. Oʻtkir Hoshimov asarlarining mohiyatiga chuqurroq borish, detallarning polifunksional tabiatini oʻrganishda hamkorlikda oʻqitish texnologiyasidan foydalanishning samarali usullaridan foydalanish yoʻllari koʻrsatiladi. Ularning ahamiyati ochib beriladi.

[1]Mirziyoyev Sh. M.Niyati ulug’ xalqning ishi ham ulug’, hayoti yorug’ va kelajagi farovon bo’ladi// “ O’zbekis mumtoz va zamonaviy adabiyotini xalqaro miqyosda o’rganish va targ’ib qilishning dolzarb masalalari “ mavzusidagi xalqaro konferensiya ishtirokchilariga tabrik//- T: ,, O’zbekiston “ NMIU, 2019.- B.339.