Kaykovusning Qobusnoma asari va uning tarbiyaviy ahamiyati

Kaykovusning Qobusnoma asari va uning tarbiyaviy ahamiyati

 

KIRISH

  O’zbek xalqi tarixida qolaversa, Respublikada yashaydigan barcha   millatlar tarixida chinakam tarixiy ahamiyatga molik voqea sodir bo’ldi. Mustaqillik erkin xalq bunyod etgan mustaqil davlatning tabiiy bir holatidir. So’nggi yillarda mamlakatimiz hududida Prizidentimiz Shavkat Mirziyoyev Miromonovichning  tashabbusi bilan bir qancha ishlar amalgam oshirildi va oshirilmoqda. Shu munosabat bilan o’zligimizni anglash, qadimiy qadriyatlarimiz buyuk bobokalonlarimizning o’tmishdagi madaniy merosi, nodir qo’lyozma asarlarini o’rganishga tobora qiziqish hozirgi[1] kunimizning dolzarb masalalaridan biriga aylanib bormoqda.

  O’zbekiston mustaqillikka erishgandan buyon, milliy qadriyatlari-miz, an’analarimiz, urf-odatlarimiz tiklana boshlandi. Chor Rossiyasi tomonidan Turkiston xalqlarining bosib olinishi natijasida tilimizga, madaniyatimizga milliy an’ana va udumlarimizga eskilik sarqiti deb qaraldi. O’sha paytdan boshlab, Evropacha madaniyat yashash tarzi xalqimiz ongiga singdirila boshlandi. Natijada milliyligimizdan chetlasha boshladik. O’zbek millati farzandlari o’z tarixini, milliy madaniyatini o’rganishdan bebaxra bo’lib qoldilar, ma’naviy jihatdan o’sishga ziyon yetdi. 

  Istiqlol sharofati bilan, dinimiz millatimiz urf-odat, an’analarimiz qadimiy ma’naviyatimiz yana o’zimizga qaytib keldi. Yoshlarni umuminsoniy va milliy qadriyatlar asosida tarbiyalashda ma’daniy merosdan keng foydalanish milliy ma’daniyatimiz ravnaqida muhim o’rin tutadi. O’tmishdagi ilg’or mutafakkirlarimizning dono fikrlari, o’git, pand-nasihatlari, tafakkur mevalari, ijodiy yutuqlarinio’rganish xalqimizning ma’naviy dunyosini kengaytiradi, yosh avlodning komil inson bo’lib voyaga yetishda muhim vosita bo’lib hizmat qiladi. Shunday ekan, biz ularni ilmiy va amaliy jihatdan chuqur o’rganmog’imiz, ilgari surilgan g’oyalarni anglab yetmog’imiz va yosh avlod ongiga singdirmog’imiz lozim. 

Shu maqsadda biz, XI asrda yashab o’tgan va o’zining ahloqiy qarashlarini, o’gitlari, pand-nasihatlarini meros qilib qoldirgan, Eron va Markaziy Osiyoda taniqli allomalardan biri, Unsurulmaoliy Kaykovusning pedagogik qarashlarini malakaviy bitiruv ishi mavzusi qilib tanladik. Kaykovusning bizgacha yetib kelgan faqat birgina “Qobusnoma” asari ma’lum. Bu asar Sharq olamida muhim ilmiy-tarbiyaviy va pedagogik ahamiyatga ega ekanligi bilan qadrlanadi. Kaykovus Eronlik yozuvchi bo’lishiga qaramay, uning ijodidan Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatiga  taaluqli bo’lgan fikrlar, qarashlar, nasihatlar o’rin olgan. 

Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda o’zbek xalqi oldida turgan ma’naviyatni tiklashda Kaykovusning fikrlari, o’gitlari, qarashlari ham muhim o’rin tutadi, albatta. Bitiruv ishimizda uning fikrlarini tahlil qilib, o’rganib hozirgi davrda  uning qaysi tomonlaridan qay o’rinlarda foydalanish va qo’llash yo’llarini ko’rsatgan. 

  Kurs ishining maqsadi – Kaykovusning pedagogika sohasida qarashlarini o’rganish, tahlil qilish. Uning kundalik turmushda va oila tarbiyasida, ta’lim-tarbiya jarayonida qo’llanishining nazariy jihatlarini hamda usullarini ko’rsatishdan iborat. 

  Kurs ishining vazifalari bajarish nazarda tutiladi. 

  1. Kaykovusning yashab o’tgan davr sharoiti va madaniyatini yoritish.

  2.  Kaykovusning qarashlaridagi pedagogik g’oyalarni aniqlash.

  3. “Qobusnoma” ning kundalik turmushdagi, bolalarni tarbiyalashdagi ahamiyatini bayon qilish.

  4. Kuzatish va tajribalar asosida bolalarni oilada tarbiyalashda va boshlang’ich sinflar ta’lim-tarbiya jarayonida qo’llash usullarini tahlil qilish.

I-BOB. UNSURULMAOLIY KAYKOVUS VA UNING “QOBUSNOMA” ASARI.

1.1.  Kaykovus yashab ijod etgan tarixiy davrda ilm-fan, madaniy hayot.

[1] Vamberi X. Buxoro yoxud Movarounnxr tarixi. Toshkent. G’.Gulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti. 2015 yil