Psevdobulbar dizartriyada tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni o’yinlar asosida bartraraf etish

Psevdobulbar dizartriyada tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni o’yinlar asosida bartraraf etish


                                             Mundarija

Kirish 

I BOB PSEVDOBULBAR DIZARTRIYALI BOLALAR TOVUSHLAR TALAFFUZI RIVOJLANISHI MUAMMOSINING ILMIY NAZARIY ASOSLARI

1.1 Muammoning maxsus pedagogikada tadqiq etilganlik holati

1.2 Psevdobulbar dizartriyaning dizontogenezda rivojlanishi

Birinchi bob bo’yicha xulosa

II BOB PSEVDOBULBAR DIZARTRIYALI BOLALARNING TOVUSHLAR TALAFFUZINI EKSPERIMENTAL O’RGANISH

2.1 Psevdobulbar dizartiyali bolalar tovushlar talaffuzini eksperimental o’rganish metodlari

2.2 Eksperiment natijalari va tahlili

Ikkinchi bob bo’yicha xulosa

III BOB PSEVDOBULBAR DIZARTRIYADA TOVUSHLAR TALAFFUZIDAGI KAMCHILIKLARNI O’YINLAR ASOSIDA BARTARAF ETISH 

3.1 Psevdobulbar dizartriyali bolalar bilan korreksion logopedik ishlarni tashkil etish tamoyillari 

3.2  Psevdobulbar dizartriyada tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni o'yinlar orqali bartaraf etish bo’yicha metodik tavsiyalar

Uchinchi bob bo’yicha xulosa

Umumiy xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

                                                       Kirish

 Mavzuning dolzarbligi.Bugungi kunda mamlakatimizdа oʻsib borayotgan аvlodni sogʻlom va har tomonlama yetuk voyaga yetkazish, ta’lim-tarbiya jarayoniga samarali ta’lim va tarbiya shakllari hamda usullarini joriy etishga qaratilingan samarali tizimni tashkil etish boʻyicha keng koʻlamli ishlar amalga oshirildi.Yoshlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash, yoshlarning hayoti va sog‘lig‘ini saqlash, yoshlarning ma’naviy, intellektual, jismoniy va axloqiy jihatdan kamol topishiga ko‘maklashish, yoshlar uchun ochiq va sifatli ta’limni ta’minlash uchun davlatimiz tomonidan yoshlarga oid davlat siyosati olib borilmoqda.[1]Jismoniy va ruhiy rivojlanishida nuqsoni bо’lgan bolalarni ijtimoiy qо’llab-quvvatlash ta‘lim-tarbiya tizimi va mazmuni davr talabi darajasida takomillashtirish, ularni kasb-hunarga о’rgatish, sog’lom jamiyatda integrallash masalasiga davlatimiz tomonidan jiddiy e‘tibor qaratilmoqda.

Alohida ehtiyojli bolalari ilk yoshdan ta‘limga tayyorlash psixologik-tibbiy pedagogik yordamlarni kompleks yо’naltirilgan holda olib borish masalalariga kо’proq e‘tibor berilmoqda. Shuningdek, davlatimiz tomonidan alohida ehtiyojga muhtoj bo’lgan bolalarga shart-sharoitlar yaratishga e’tibor qaratilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Alohida ta’lim ehtiyojlari bo’lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2020-yil 13-oktabrdagi PQ-4860-son qaroriga muvofiq[2], uning bandida ko’rsatilgan,  “Jismoniy, aqliy, sensor yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan bolalar uchun davlat ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya berish” bo’limiga ko’ra, shuningdek, ta’lim oluvchilarning jismoniy, shaxsiy, intellektual, ilmiy hamda kasbiy sifatlariga qo‘yiladigan majburiy talablar, tarbiya aniq maqsadli hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida yosh avlodni har tomonlama kamol toptirishga, ularning ongini, ma’naviy-axloqiy qadriyatlar va dunyoqarashini shakllantirishga qaratilgan tizimli jarayon, ta’lim oluvchilarga chuqur nazariy bilim, malakalar va amaliy ko‘nikmalar berishga, shuningdek ularning umumta’lim va kasbiy bilim, malaka hamda ko‘nikmalarini shakllantirishga, qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan tizimli jarayon.Davlatimiz tomonidan alohida ehtiyojga muhtoj bo’lgan bolalar uchun maxsus muassasalar ko’paytirilmoqda.Maxsus muassasalarning asosiy vazifalaridan biri boladagi nutq nuqsonini oʻz vaqtida aniqlash va korreksiya qilish, hamda bartaraf etishdan iborat. Chunki nutq rivojlanishi jarayonida bilish faoliyatining oliy shakllari, tafakkur qobiliyatlari shakllanadi. U tufayli bolanining atrof – muhit haqidagi tasavvurlari shakllanadi va oydinlashadi, bilim doirasi kengayadi. Nutqning buzilishi, nutqiy muammolarning cheklanganligi bola shaxsining shakllanishiga salbiy ta’sir koʻrsatishi, hissiy – irodaviy sohaning oʻziga xos xususiyatlarining keltirib chiqarishi, uning xarakteridagi salbiy fazilatlarning rivojlanishi uchun yoʻl ochib berishi mumkin. Ayniqsa, bolalardagi nutq nuqsonlarini erta aniqlash hamda oʻz vaqtida bartaraf etish ularni hayotga tayyorlash va hayotda oʻz oʻrnini topishda, jamiyatga kerakli shaxs boʻlib yetishishlarida muhim ahamiyat kasb etadi.

        Maktabgacha yoshdagi nutqiy rivojlanishida muammosi bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirish muammolarini tadqiq qilish D.Nurkeldiyeva, L.R.Mo’minova, M.Ayupova, X.Po’latovalarning ilmiy ishlarida yaqqol ko’rishimiz mumkun.

       Bitiruv malakaviy ishning vazifalari :

-psevdobulbar dizartriyada tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni o’yinlar orqali bartaraf etishni pedagogik va metodik adabiyotlarni nazariy tahlilini amalga oshirish

-dizartriyali bolalarda artikulatsion apparat a’zolar,tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar,fonematik idrokning o‘ziga xos xususiyatlarini eksperimental tadqiq qilish va o’rganish

-psevdobulbar dizartriyada tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni o’yinlar orqali bartaraf etish

      Bitiruv malakaviy ishning maqsadi:psevdobulbar dizartriyada tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni o'yinlar orqali bartaraf etish bo’yicha tavsiyalar berish

     Bitiruv malakaviy ishning obyekti: 5-6 yoshli  рsevdobulbar dizartriyali bolalar 

     Bitiruv malakaviy ishning predmeti:psevdobulbar dizartriyada tovushlar talaffuzini o’yinlar orqali bartaraf etish jarayoni 

     Bitiruv malakaviy ishning metodlari:tadqiqotning maqsad va vazifalariga muvofiq quyidagi metodlardan foydalandik:

- mavzuga oid ilmiy, pedagogik, psixologik va metodik adabiyotlarni o’rganish va tahlil qilish;

- bolalarni tibbiy, pedagogik hujjatlarini o’rganish;

- logoped, tarbiyachi, ota-onalar bilan suhbat o’tkazish;

- kuzatish metodi orqali bolalar nutqini o’yin faoliyatida kuzatish;

- bolalar tovushlar talaffuzi holatini logopedik tekshirish

     Bitiruv malakaviy ishning metodologik asosini:O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning nutq va risolalarida ta’lim to‘g‘risida ilgari surgan fikrlari, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun, “Maxsus ta’lim konsepsiyasi”, mazkur hujjatlarning asosiy g‘oyalarini amaliyotga tatbiq etish bo‘yicha qabul qilingan me’yoriy hujjatlar, ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy va uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat ko‘rsatish  tamoyillari, mavzuga doir falsafiy, ilmiy-pedagogik, ijtimoiy-psixologik manbalar, o‘quv-metodik qo‘llanmalar, maxsus pedagogikaga oid ilg‘or tajribalar tashkil etadi. 

     Malakaviy bitiruv ishi:kirish, uch bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 

I BOB PSEVDOBULBAR DIZARTRIYALI BOLALAR TOVUSHLAR TALAFFUZI RIVOJLANISHI MUAMMOSINING ILMIY NAZARIY ASOSLARI

                1.1 Muammoning maxsus pedagogikada tadqiq etilganlik holati

             Inson hayotida nutqning ahamiyati juda katta bo'lib nutq extiyoj tufayli yuzaga keladigan,insonlar bir-biri bilan muloqotini o'rnatishdagi ijtimoiy jarayondir. Bola o'z nutqini kattalar orqali egallaydi va takomillashtirib boradi.Nutq nuqsonlari aksariyat hollarda maktabgacha yoshdagi bolalarda ko’p uchraydi. Nutq nuqsonlari bolaning shaxsiyati va o'zini o'zi qadrlashi, boshqalar bilan ijtimoiy munosabatga kirisha olmasligi uzoq vaqtdan beri isbotlangan. Nutq buzilishi bo'lgan bolalarning ijtimoiy moslashuvidagi qiyinchiliklar va ularning boshqalar bilan munosabatlarining murakkabligi L.S Vigotskiy, V.I.Lubovskiy, J.I.Shif tomonidan qayd etilgan[5]. Hozirgi kunda bolalarda ko'p uchraydigan nutq kamchiliklaridan biri bu dizartriya. Dizartriya eng keng tarqalgan nutq buzilishlaridan biridir. Dizartriyani o'rganish bilan shug'ullangan olimlar: E. N. Vinarskaya, E.F.Arxipova, L. S. Volkova, N. S. Jukova, M.V. Ippolitova, V. A. Kiseleva, M. M. Koltsova, L.V. Lopatina, R. I. Martynova, E. M.Mastyukova, K.G. Filicheva, K. O.Chirkina, L.A.Chistovina va boshqalar[3].Dizartriya nutq nuqsoni boshqa nutq nuqsonlaridan shunisi bilan farqliki, nafaqat tovushlar talaffuzida buzilishlar bo’lishi, balki nutq apparati a'zolarining (yumshoq tanglay, til, lablar) kam harakatlanishi natijasida nutq tovushlari artikulatsiyasi qiyinlashashi, shu bilan birgalikda ovoz, nafas buzilishlari hamda nutqning sur'ati, ritmi va ifodaliligida oʻzgarishlar kuzatilinadi.Bundan tashqari umumiy tana a’zolarda harakatlarning buzilishi,barmoqlar harakatchanligida ham buzilishlarni ko’rishimiz mumkun. L.S.Volkova va T.B.Filichevalar dizartriya nutq nuqsonida markaziy va periferik asab tizimining organik shikastlanishi natijasida yuzaga kelgan nutq apparatining yetarli darajada innervatsiyasi bilan bog'liq bo'lgan nutqning ovozli talaffuzi va prosodik jihatlarining buzilishi, deb ta'kidladilar[5].

        O.N.Usanova, T.B.Filicheva, G.V.Chirkina dizartriyali bolalarda turli oliy psixik funksiyalar o‘ziga xos tarzda rivojlanishini ta’kidladilar. Bunday nutq buzilishi bo'lgan bolalarda vizual, fazoviy va birinchi navbatda eshitish qobiliyati yetarlicha rivojlanishga ega bo’lmaydi[5].

     Dizartriyaning sabablari quyidagilardir:

• markaziy asab tizimining perenatal shikastlanishi - homilaning tug'ruqdan oldingi davrda, tug'ruq vaqtida va tug'ilishdan keyingi dastlabki bosqichlarda zararli omillar ta'siridan kelib chiqadigan turli patologik holatlar;

• tug'ilgandan keyin olingan travmatik miya jarohatlari;

• neyroinfeksion kasalliklar (meningit, ensefalit va boshqalar). 

    Dizartriya og’ir nutq nuqsonlaridan biri bo’lib,  butun dunyo olimlari tomonidan o’rganilgan. A.Kussmaul nutq buzilishining bir qancha shakllarini batafsil bayon qildi, ular orasida bolalarda tovush talaffuzi buzilishining maxsus turini o'rganib chiqdi va ularni “dizartriya”deb atadi[57,5]. Xususan, dizartriya nutq nuqsonini ilk tasnifini Govers tomonidan kiritilingan va u dizartriyani serebral,bulbar shakllarga ajratdi.Dizartriyaning anatomik tasnifi bo’yicha dizartriyaning to'rtta shaklini aniqlagan Froeschels tasnifini keltirish mumkin: piramidali, ekstrapiramidali, peshona-pontionli va serebelyar[3,5].

      Dizartriya shakllarining eng batafsil tasniflaridan biri, asosan, neyroanatomik prinsip bo'yicha, Peacher tasnifi bo'lib, unga ko'ra dizartriyaning quyidagi shakllari ajratiladi:

- kortikal;

-subkortikal (xorea, atetoz, globus pallidusning shikastlanishi, kaudat tanasi boshining shikastlanishi, postensefalitik parkinsonizm, Parkinson kasalligi);

- pedunkulyar;

- suprayadro (psevdobulbar);

- bulbar yadrosi;

- serebellar;

- diensefalik;

- mezensefalik;

- periferik, kranial nervlarning shikastlanishi bilan bog'liq;

-chuqur sezuvchanlik buzilishi bilan bog'liq dizartriya;

-diffuz miya lezyonlari bilan dizartriya (toksikoz, miya chayqalishidan keyingi holatlar);

- epilepsiya bilan og'rigan dizartriya;

- miyasteniya gravis bilan dizartriya;

-subkortikal ekspressiv afaziya bilan dizartriya (apraksik). 

    Dizartriya nutq nuqsonini o’rganishda nafaqat chet el olimlari yurtimizda ham bu nutq nuqsoni bo’yicha ko’plab izlanishlar olib borgan dotsent, professorlarimiz mavjud.Jumladan L.R.Mo’minova, M.Y.Ayupovalar tomonidan dizartriyali bolalar nutqining o’ziga xosligini va ulardagi umumiy motorika, mayda motorika,artikulatsion motorikalarning o’ziga xos xususiyatlarini, M.Mamatova dizartriyali bolalarda artikulatsion praksis buzilishlarini, S.Ochilova dizartriyali bolalarda nutqning o’ziga xosligini va dislaliyani dizartriyadan farqlarini ajratishda ilmiy izlanishlar olib borishgan.

       Dizartriyaning ko'plab tasniflari mavjud. Eng keng tarqalgani esa O.V. Pravdina tomonidan shikastlanishning lokalizatsiya darajasiga asoslangan tasnifidir[5].Bu tasnifga ko’ra dizartriyaning turlari:qobiqli, qobiqosti, miyachali, bulbar va psevdobulbardir.Dizartriyaning turlaridan qobiqli dizartriya deganda,bosh miyaning po’stloqosti tugunchalarini jarohatlanishi natijasida yuzaga keladi.Qobiqli dizartriyada artikulatsion muskullarning innervatsiyasi buziladi.Qobiqli dizartriyaning uch ko’rinishda namoyon bo’ladi. Bular:kinetik praksis,kinestetik praksis va dinamik kinestetik praksisning yetishmovchiligi bilan namoyon bo’ladi. Dizartriyaning og'ir ko‘rinishlarida bu tovushlar mutlaqo yo‘q bo‘lsa, yengil ko‘rinishida talaffuz jarayonida tilni o‘rta qismi yumshoq tanglay tomon ko‘tariladigan tovushlar (s, z, t, d, n) bilan almashtiriladi. Qobiqli dizartriyaning ikkinchi shakli kinestetik praksisni yetarli emasligi bilan bog’liq. Bu esa bosh miyaning dominant yarimshari (odatda, chap yarimsharlar) qobig‘ining pastki markaziy bo‘limlarini bir tomonlama jarohatlanishida kuzatiladi. Bunday hollarda shovqinli va affrikat undosh tovushlar talaffuzida kamchiliklar kuzatiladi. Artikulatsiya kamchiliklari turli xil va turg'un emasligi bilan xarakterlanadi Nutq jarayonida zarur artikulatsiya holatini izlash nutq tempini sekinlashtiradi va uyg'unligida kamchiliklar keltirib chiqaradi. Ayrim artikulatsiya holatlarini his etish va talaffuz etishda qiyinchiliklar kuzatiladi. Yuz gnozisini yetarli emasligi kuzatiladi.         Qobiqli dizartriyaning uchinchi shakli dinamik kinestetik praksisning yetarli emasligi bilan bog'liq[58]. Bu bosh miyaning dominant yarimsharlari qobig'ining motor sohasining pastki bo‘limlari jarohatlanishida kuzatiladi. Kinestetik praksis kamchiliklarida murakkab affrikat tovushlarining talaffuzi qiyinlashadi. Topshiriq bo'yicha harakatlarni ketma-ketlikda bajarishda qiyinchiliklar namoyon bo‘ladi.                          Qobiqosti dizartriya ekstrapiramida tizim shikastlanganda paydo bo'ladi. Mushaklar tebranishlarning nevrologik holati (distoniya), yuz va artikulyar mushaklarda hattoki dam olishda harakatsiz holatda ham giperkinez mavjudligi va nutq harakati paytida kuchayishi yuzaga keladi. Natijada, hozirgina to'g'ri gapirgan bola, bir lahzadan so'ng, bir so’zni ham ayta olmay ovozining chiqmay qolishi kuzatilinadi, buning barchasi artikulyar spazm tufayli[58,5].Asosiy xususiyat shundaki, tovush talaffuzining buzilishi bilan birga, nutqning butun prosodik tomoni - sur'at, ritm, intonatsiyalarda ham buzilishlar bo’ladi. Bu bolalar tez yoki sekin pauza bilan gapiradilar. Ularning nutqi monoton, ovoz vaqti-vaqti bilan, so'nib, noaniq g'o'ldirashlar yuzaga keladi.

       Miyachali dizartriya bosh miyada joylashgan miyacha qismining zararlanishi bilan kechadi.Ayniqsa dizartriyaning bu turida tana muvozanatini saqlay olmaslik xarakterlidir. Til ingichka, yoyilgan, harakatchanligi cheklangan, artikulyar holatni saqlash qiyin, doimo o'zgarib turadigan mushak tonusi bilan bog'liq. Til harakati aniq emas. Yana tilning yengil titrashi qayd etiladi. Yumshoq tanglay paretikdir. Organlarning harakatchanligi, hajmi, harakat tezligi artikulyatsiya cheklangan, qisqargan. Yuz ifodalari sust.

       Bulbar dizartriya bilan periferik parezlar paydo bo'ladi. Artikulyar mushaklarning falaj va parezlari yuzaga keladi[57]. Bunda yuz nervining bir tomonlama falaji katta ahamiyatga ega bo'lib, bu lablar va yonoq mushaklarining falajidir.Artikulyar mushaklarning harakatchanligi falaj darajasiga qarab cheklangan.Qattiq va suyuq ovqatni yutish buziladi, chaynash qiyinlashishi kuzatilinadi.Nutq xiralashgan, juda noaniq, sekin. Barcha lab tovushlarining talaffuzi ularning bir ovozsiz frikativ lab tovushiga yaqinlashish turiga ko'ra qo'pol ravishda buziladi.

        Psevdobulbar dizartriyada artikulatsion nutq apparati a’zolarida paralichlar bo’lishi bilan xarakterlanadi.Miya po’stlog’idan chiquvchi nerv impluslarini piramida yo’li orqali ya’ni harakatlantiruvchi neyronlar orqali kartikonuklear miya stvoliga olib boradi.Kartikonuklearning ikki tomonlama zararlanishi natijasida psevdobulbar dizartriya yuzaga keladi.Kartikonuklear bosh miyadan chiquvchi IX,X,XII juft nervlarni innervatsiya qilar edi[5].Bu nervlar til,lab,yutqun qismlari bo’lib, kartikonuklearning shikastlanishi natijasida ularda klinik ko’rinishi yuzaga keladi.Bunda muskullar tonusi va tilning faol harakatini tekshirib borish misolida kuzatishimiz mumkin. Psevdobulbar dizartriyada chaynash, yutish va tovush hosil bo'lishining buzilishi, odatda, til osti va yuz nervlarining ikki yoqlama paralichi mavjudligi natijasida rivojlanadi.Spastik taranglashgan til og‘iz bo‘shlig‘iga  tomoqning orqa devoriga suriladi, bu esa ma'lum yomon holatlarga olib keladi. Birinchidan, til o'zagining orqaga joylashishi yutqin yo'lini bekitib, tomoq-yutqin bo‘limining hosil bo‘lishiga imkoniyat bermaydi. lkkinchidan, yutqinning ovoz to’lqinlarini to'plash va og‘iz bo‘shlig‘iga berish xossasini kamaytiradi va ovoz to‘lqinlarini burundan talaffuz qilishga olib keladi[5]. 

        Psevdobulbar dizartriya bilan artikulyar mushaklarda yuqori mushak tonusi qayd etiladi,bu mushaklardagi spazmga o'xshaydi,buning natijasida artikulyar apparatlarning faol harakatlari cheklangan, og'ir shakllarda  ularning to'liq yo'qligini ko’rishimiz mumkun. Refleksli avtomatik harakatlar saqlanib qoladi: yutish, nafas olish va boshqalar, b, p, d tovushlarini talaffuz qilishda til tarang va orqaga tortiladi, orqa yumaloqlanadi, farenksga o'tish joyini yopadi, tilning uchi talaffuz qilinmaydi, ixtiyoriy harakatlar hajmi kichik. Psevdobulbar dizartriya bilan og'rigan bola tilini og'zidan chiqarib qo'yishi mumkin, ammo bu harakatlarning amplitudasi cheklangan, o'rta chiziqda keng tilni ushlab turish qiyin, u yon tomonga og'adi, "soat" mashqini bajarayotganda, til kichik amplituda tebranadi. Bola "mazali murabbo" mashqini bajarayotganda tilni yuqori labiga ko'tarolmaydi. Murakkab, ixtiyoriy artikulyar harakatlar buziladi, ixtiyorsiz refleksli harakatlar saqlanib qoladi. Ovozli tovushlarni talaffuz qilish qiyin. Buzilishlar sh,ch,j xirillashdan boshlanadi. R tovushi,ko'proq frikativ t yoki d bilan almashtiriladi, l tovushi buziladi.       Psevdobulbar dizartriya shartli ravishda 3 darajaga ajratiladi: yengil, o'rta, og‘ir.    Psevdobulbar dizartriyaning yengil darajasi artikulatsion nutq apparat harakatlarida qo'pol buzilishlarning yo’qligi bilan xarakterlanadi. Bunda asosiy artikulatsion qiyinchilik til, lablarda harakatni tez va aniq bajara olmasliklarida seziladi. Bunday bolalarda talaffuz kamchiliklari asosida artikulatsion harakatlarini aniq tez bajara olmasliklari natijasida yuzaga keladi.Nutq birmuncha sekinlashgan bo'ladi. Artikulatsion jihatdan qiyin bo'lgan tovushlar: j, sh, r, ch talaffuzida kamchiliklar kuzatiladi[57]. Jarangli tovushlar talaffuzida ovoz yetarli darajada ishtirok etmaydi.Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar fonematik rivojlanishga salbiy ta'sir ko'rsatadi. 

      Dizartriyaning yengil darajasida ko'pchilik bolalar tovushlar analizida bir qator qiyinchilikka uchraydi[5]. Bunday bolalar yozuvda o‘ziga xos xatoliklarga yo‘l qo'yadilar, ya'ni harflarni almashtirib yozadilar. Nutqning leksik grammatik tomonlarida kamchiliklar deyarli kuzatilmaydi. 

      Psevdobulbar dizartriyaning o'rta og‘ir darajada bolada yuz muskullar harakati yo‘qolgan bo‘ladi. Bu holat dizartriyaning o‘rta og'ir darajasi uchun xarakterlidir. Lab va til harakatlari chegaralangan bo‘ladi. Bola lablari va tillarini kerakli holatlarda harakatlantira olmaydi. Asosiy qiyinchiliklar bir harakatdan ikkinchi harakatga o'tishda yaqqol namoyon bo'ladi. Yumshoq tanglay kam harakatchan bo‘ladi. Bolada so'lak oqishlari hamda chaynash va yutish aktlarida qiyinchiliklar kuzatiladi. Artikulatsion apparat funksiyasidagi kamchiliklar og'ir talaffuz kamchiliklariga olib keladi. Bunday bolalar nutqi tushunarsiz bo'ladi va kechikib rivojlanadi.

    Psevdobulbar dizartriyaning og‘ir darajasi bu - anartriyadir. Bunda asosiy kamchilik muskullari og'ir buzilishi va nutq apparatining to'liq faoliyatsizligi bilan xarakterlanadi. Anartirik bolalar o'zgacha ko‘rinishda bo‘ladi, pastki jag‘ tushgan, og'izlari doimo ochiq holda bo'ladi. Til og‘iz bo‘shlig‘ida harakatsiz yotadi, lab harakati o‘ta chegaralangan bo’ladi. Chaynash va yutish aktlarida qiyinchilik kuzatiladi. Nutq to‘liq bo'lmaydi.

[1] Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 14.09.2016 yildagi O‘RQ-406-sonli qarori

[2] Lex.uz/.O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh. Mirziyoyev Toshkent sh, O‘RQ-638-son